نگاهی به ساخت عروسک های ماپت

ورود تلویزیون به عرصه جهانی با یک انفجار عظیم اطلاعاتی همراه بود. این رسانه با مخاطبان زیادی که داشت طی مدت زمان بسیار کمی تمام عرصه های اطلاعاتی، هنری و فرهنگی و سیاسی را از آن خود کرد. شروع تلویزیون دوره هیجان و امید واقعی بود.
شبکه های رادیویی شنوندگان بی شماری را جذب کرده بودند، اما با ظهور تلویزیون همه یک باره به تلویزیون رفتند و دریافتند زمان زیادی در اختیار دارند که برنامه بسازند؛ البته نه فقط با کلام و موسیقی. جادوی تصویر همه را مسخ خود کرده بود.
تلویزیون می توانست تجربه های جدیدی را در اختیار مخاطبان و همچنین برنامه سازان قرار دهد. رویکرد اولیه شبکه های تلویزیونی چنین بود؛ «بگذار ببینیم چه اتفاقی می افتد. ما نمی دانیم چه کنیم. بروید بازی کنید. وقت را پر کنید.»
عرصه نمایش و تئاتر هم از این قاعده جدا نبودند و با ظهور این وسیله جدید راهکارهای زیادی برای اجراهای جدید تئاتری پدید آمد و اتفاقاً تئاتر جزء اولین هنرهایی بود که به تلویزیون راه یافت و این به این دلیل بود که در ابتدای ظهور تلویزیون کمپانی های بزرگ فیلمسازی از پخش فیلم های خود در تلویزیون جلوگیری می کردند و این کار عرصه را برای ساخت تئاترهای تلویزیونی می گشود.
کارگردانان تئاتر نه تنها دوست داشتند تلویزیون را بیازمایند بلکه تعداد زیاد مخاطبان در این رسانه بسیار وسوسه انگیز بود. در بزرگترین تماشاخانه ها، تئاتر تنها برای پنج یا شش هزار نفر اجرا می شد ولی تلویزیون شبیه یک تماشاخانه میلیونی بود. تغییراتی که تلویزیون برای تئاتر به همراه داشت گیج کننده بود. ارزش ها به سرعت رشد و تغییر می کرد. تلویزیون علاوه بر تکثیر تماشاگر سرعت اجرایی را افزون، زمان نمایش را کوتاه، تاکید بر موضوعات انتخابی را متفاوت و جنبه اعتدالی را در کارگردانان تقویت می کرد.
اما تلویزیون برای هنر عروسکی نسبت به دیگر هنرهای اجرایی نه بهتر بوده است و نه بدتر. تنها تغییرات عمیق در سبک عروسکی و روش کار برای اجرای تلویزیونی انجام شد، اما در اصول کلی ابداً تاثیری نداشته است. همان چیزهایی که خنده دار بود هنوز هم هستند و آنچه مسخره آمیز بود هنوز هم هست. بیل برد یکی از بزرگترین هنرمندان عروسکی امریکا در کتاب هنر عروسکی می نویسد انگیزه ساخت عروسک جدید نیست.
از هزاران سال قبل مردم به خلق نمایش عروسکی می پرداخته اند. چرا؟ افسون نمایش عروسکی چیست؟ چرا هنرمندانی مانند جورج برنارد شاو، پل کلی، ژوزف هایدن، واسیلی کاندینسکی، جیان کارلو منوتی و بسیاری دیگر اندیشه های خود را از طریق عروسک بیان کرده اند؟ انگیزه کهن بشر برای بازآفرینی زندگی به وسیله این هنر چندجانبه بوده است. هنر عروسکی متنوع تر از رقص، آواز، نقاشی و مجسمه سازی است و تمام این هنرها را دربردارد. همچنین این هنر وسیله ارتباط و عاملی برای بسط احساسات بشری نیز است.
عروسک زمانی به وجود می آید که شخصی تصویری از فرد یا جهان را بر آینه تخیلات خود می بیند و به آن شکل، صدا و حرکت می دهد. بنابراین زمانی که شخصی در دنیای اطراف خود انسان، حیوان، شکل یا موقعیتی را می بیند و چیزی به نظرش خنده دار، ترسناک، غم انگیز یا نابهنجار می آید، جوهر درونی آن را می گیرد و به صورت عروسک درمی آورد. لذا اجباراً بر پاره ای از جنبه ها تاکید و جنبه های دیگر را کوتاه یا حذف می کند. عروسک همیشه تصویر ساده و کوچک شده یک انگیزه درونی است.
برنارد شاو در مورد هنر عروسکی می گوید؛ «عروسک ها چنان شما را به هیجان می آورند که فقط محبوب ترین بازیگران می توانند چنین کنند. آنچه در تئاتر بر ما تاثیر می گذارد فعالیت های جسمی اجراکنندگان نیست بلکه احساسی است که آنها در ما زنده می کنند. زیرا تخیلات تماشاگر نسبت به اجرای بازیگران به مراتب نقش مهمتری ایفا می کنند و به خصوص در تئاتر عروسکی تخیل، برای افراد گروه اجرایی و مخاطبان عنصر بسیار پایه و اساسی است.»
عروسک گردان های بسیاری در طول تاریخ معاصر هنر عروسکی شاهکارهای بزرگی خلق کرده اند. از میان این بزرگان می توان به سرگئی ابراتسف نابغه روسی، ژوزف اسکوپا هنرمند چکسلواکی و تونی سارج کارگردان امریکایی اشاره کرد.
اما در این میان نام یک هنرمند با خلاقیت در هنر عروسکی و به خصوص برنامه سازی عروسکی در تلویزیون و ابداع شیوه ای نوین در این هنر عجین شده است. جیم هنسن با خلق ماپت ها و تولید برنامه ماپت شو حرکتی انقلابی در عرصه هنر عروسکی ایجاد کرد.

هومن بابک

منبع : روزنامه شرق