قاتل نامرئی در کمین ما

● شروع سرما، شیوع مسمومیت با منواكسید كربن
سرما شروع شده و استفاده از وسایل گرمازا نیز بیشتر شده است اما رعایت نكردن اصول و موازین ایمنی در‌ ‌كاربرد درست این وسایل، موجب به خطر افتادن سلامت و ایمنی بسیاری از مردم می‌شود.
سالانه حدود ۱۰۰۰ نفر در كشور بر اثر استنشاق گاز منو‌اكسید‌كربن جان خود را از دست می‌دهند. این تعداد فقط مربوط به آنهایی است كه به مراكز اورژانس و بیمارستان‌ها منتقل می‌شوند و هیچ آماری از میزان مرگ‌و‌میر ناشی از گازگرفتگی در شهرهای كوچك و روستاها‌ در دست نیست.
چراغ‌های خوراك‌پزی، بخاری‌های نفتی یا گازی،‌ آبگرمكن‌های نفتی یا گازی، شومینه‌های گازی یا هیزمی ‌و... وسایل گرمازایی هستند كه عمدتا مورد استفاده قرار می‌گیرند و در اثر سوختن ناقص مواد و گازها ‌در این وسایل، گاز منو اكسیدكربن ایجاد می‌شود كه فوق‌العاده خطرناك، سمی ‌و كشنده است.
● منو اكسید كربن چیست؟
منو اكسید كربن یا CO یك قاتل نامریی است گازی بدون رنگ و بو كه از سوختن ناقص مواد سوختنی ایجاد می‌شود و هر سال به‌خصوص در فصل‌های سرد، جان بسیاری از انسان‌ها را می‌گیرد. میل تركیبی منو اكسید كربن با هموگلوبین خون ۳۰۰ برابر از اكسیژن بیشتر است. به همین علت وقتی منو اكسید كربن وارد سیستم تنفسی فرد می‌شود، بلافاصله با گلبول‌های قرمز پیوند تشكیل می‌دهد و اجازه تركیب اكسیژن را با گلبول‌های قرمز نمی‌دهد. در نتیجه اكسیژن به سایر بافت‌های بدن مخصوصاً سلسله اعصاب نمی‌رسد و آن را فلج می‌كند و قدرت انجام هرگونه فعالیتی از انسان سلب می‌شود.
بد نیست بدانید كه در خون همه ما غلظتی از CO به مقدار ۵ درصد وجود دارد كه اگر این غلظت به ۲۰ درصد برسد، مسمومیت و مرگ عواقب آن خواهد بود.
زمان استفاده از وسایل پخت‌و‌پز، مثل اجاق گاز یا استفاده از گرمای بخاری باید به این موضوع دقت كنیم كه این وسایل مقدار كمی ‌منو اكسید كربن تولید می‌كنند. هرچه اكسیژن كمتری به قسمت شعله برسد، مقدار تولید منو اكسید كربن بیشتر می‌شود. سوختن كامل زمانی انجام می‌شود كه اكسیژن كافی باشد، چراكه عمدتا در‌ ‌دستگاه‌های گرم‌كننده، هوای مورد نیاز باید از خارج محیط تامین و گازهای مضر‌ ‌ناشی از سوختن مانند گازكربنیك و منو‌اكسید‌كربن باید به خارج از محیط تخلیه شود. در وسایل گرمازای دودكش‌دار، در صورتی كه‌ ‌دودكش نقصی نداشته باشد، عمل تهویه (ورود اكسیژن لازم و تخلیه گازهای مضر) به خوبی از این طریق انجام می‌شود، اما در وسایل گرمازا با شعله باز و بدون دودكش، این شرایط‌ ‌فراهم نیست.
این وسایل، اكسیژن لازم را برای سوختن از همان محیط‌ ‌می‌گیرند و طبعا گازهای مضر حاصل از سوختن را نیز به همان محیط بر می‌گردانند كه با‌ ‌توجه به سرما و بسته بودن راه‌های تهویه هوا مثل پنجره‌ها، دریچه‌های كولر و درها، تهویه هوا به درستی انجام نمی‌شود و بر اثر سوختن ناقص و وجود گازهای مضر به خصوص گاز‌ CO در این محیط، افراد دچار مسمومیت یا به اصطلاح گازگرفتگی می‌شوند‌ ‌و بر اثر این مسمومیت، در اندك زمانی جان خود را از دست می‌دهند.
● یك باور غلط
بسیاری از مردم فقط گاز كرسی یا گاز زغال را كشنده می‌دانند و از اینكه هر ماده سوختنی كه به‌طور كامل نسوزد می‌تواند منو اكسید كربن تولید كند، بی‌اطلاعند.
● چه زمانی منو اكسیدكربن خطرآفرین می‌شود
منو اكسید كربن قربانیان خود را در محیط‌های بسته و بدون تهویه مناسب هوا به دام می‌اندازد و آرام و بی‌صدا، فرد را می‌كشد. اگر می‌خواهید در دام این قاتل بی‌رنگ و بو گرفتار نشوید، به توصیه‌های زیر توجه كنید:
▪ از وسایل گازسوز و گرمایشی بدون دودكش برای گرم كردن منازل مسكونی یا محیط‌های بسته و كوچك كه جریان هوا در آن وجود ندارد، استفاده نكنید.
▪ قبل از استفاده از وسایل گرمایشی دودكش را كنترل كنید .از باز بودن مسیر آن اطمینان حاصل كنید و روزنه‌های آن را با فویل‌های آلومنیومی یا روش‌های مناسب دیگر مسدود كنید.
▪ برای گرم كردن خانه و سایر محیط‌های بسته از چراغ‌های خوراك‌پزی مانند پیك‌نیك، اجاق گاز و... استفاده نكنید.
▪ از وسایل روشنایی گازسوز به مدت طولانی به‌خصوص در فضاهای بسته و بدون تبادل اكسیژن استفاده نكنید.
▪ اتومبیل خود را در پاركینگ به مدت طولانی روشن نگه ندارید.
▪ رنگ شعله وسایل گرمایشی یا پخت‌و‌پز باید آبی باشد. در غیر این صورت نشانه وجود نقص در وسیله، سیستم سوخت‌رسانی یا كمبود اكسیژن در محیط است. در این گونه مواقع، نسبت به تعمیر و سرویس وسیله اقدام كنید.
● نشانه‌های قاتل نامریی
شناخت علائم وجود گاز منو اكسید كربن در منزل یا محیط كار، بهترین راه برای فرار از دست این قاتل بی‌رحم است. شاید مهم‌ترین علت بروز گازگرفتگی بی‌اطلاعی و غفلت باشد. هنوز بسیاری از مردم كشنده بودن این گاز را باور ندارند و توصیه‌های ایمنی را جدی نمی‌گیرند.
علائم و نشانه‌های مسمومیت با گاز منو اكسید كربن شبیه ابتلا به آنفلوآنزا است ولی در مسمومیت با این گاز، تب وجود ندارد. این علائم عبارتند از: سردرد، خستگی، خواب‌آلودگی، كاهش سطح هوشیاری، كاهش ریتم تنفس، تهوع و سرگیجه.
● چه باید كرد
▪ اگر در محیط‌های بسته قرار داشتید و چنین علائمی ‌را در خود یا دیگران مشاهده كردید، هر چه سریع‌تر پنجره‌ها ‌را باز كنید و به هوای آزادبروید. به دیگران نیز اطلاع بدهید كه ممكن است در محیط منو اكسید كربن زیادی انتشار پیدا كرده باشد. به اتاق‌های دیگر سر بزنید و حتی به همسایه‌هادر طبقات بالا یا پایین اطلاع بدهید. این موارد‌ را جدی بگیرید؛ چون در بسیاری موارد سهل‌انگاری باعث مرگ عده‌ای از افراد به‌صورت جمعی شده است. در مواردی هم كه فرد پس از مسمومیت شدید با كمك اقدامات پزشكی از مرگ نجات پیدا كند، احتمال صدمات شدید مانند كوری، ناشنوایی و آسیب‌های كلیوی بسیار زیاد است.
▪ فصل زمستان همه روزنه‌ها ‌را در منزل یا محیط كار مسدود نكنید. مخصوصاً در اتاق خواب كمی جریان هوا ایجاد كنید.
▪ در صورت امكان از یك شناساگر گاز منو اكسید كربن در منزل استفاده كنید. این وسیله به محض انتشار گاز منو اكسید كربن در فضای منزل با صدای زنگ شما را مطلع می‌كند و از خطر نجات می‌دهد.
▪ هر چند وقت یك‌بار، دودكش‌ها ‌و وسایل گرمایشی یا پخت‌و‌پز را در منزل كنترل كنید.
▪ هرچند مسدود كردن كانال‌های كولر در زمستان به گرم شدن بیشتر منزل و صرفه‌جویی در انرژی كمك می‌كند اما این كار باعث می‌شود در مواقع انتشار گاز منو اكسید كربن در منزل تجمع گاز خیلی سریع اتفاق بیفتد لذا بهتر است آنها ‌را به‌طور كامل مسدود نكنید.
▪ اگر فردی دچار گازگرفتگی شد، او را به محیط باز منتقل كنید و عملیات اكسیژن‌رسانی را انجام دهید و سریع او را به بیمارستان برسانید و حتماً به پزشك اعلام كنید كه دچار گازگرفتگی شده است.
▪ از وسایل گرمایشی استاندارد استفاده كنید.
▪ دودكش‌ها هر‌چه كوتاه‌تر و مستقیم باشند بهترند. محل اتصالات دودكش نیز باید محكم باشد تا دود كش از جای خود بیرون نیاید.
▪ دودكش‌های‌ بالای پشت‌بام باید دارای كلاهك مخصوص و حداقل ۶۰ سانتی‌متر از بلندترین نقطه ساختمان بالاتر باشند.‌
● دستگاه‌های هشدار دهنده وجود گاز منو اكسید كربن
دستگاه‌های هشدار دهنده در دو نوع ثابت و متحرك در بازار وجود دارند و از نوع ثابت در منازل، اداره‌ها، مدارس و... استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها دارای زنگ هشدار دهنده نسبتاً قوی هستند و به محض این كه درصد گاز منواكسید كربن بیشتر از حد مجاز شود، شروع به زنگ زدن با صدای بلند می‌كنند.
فراموش نكنید، مواجهه كوتاه مدت با مقدار بسیار زیاد منواكسید كربن یا مواجهه بلند مدت با مقادیر كم این گاز می‌تواند به سلامت شما آسیب‌ جدی وارد كند. به همین دلیل نصب این دستگاه‌ها در مكان‌های عمومی‌مانند مدارس توصیه می‌شود.
از آن جا كه گاز منواكسید كربن از هوا سبك‌تر است و به سرعت به سمت بالا حركت می‌كند، باید دستگاه را در ارتفاعی بیش از ۱۵۰ سانتی متر از كف قرار دهید. حتی می‌توان آن را روی سقف نصب كرد. توجه كنید، این دستگاه‌ها را درست روبه‌روی اجاق‌ و یا بخاری و یا هر شعله مستقیم دیگر قرار ندهید. دستگاه باید جایی دور از دسترس بچه‌ها یا حیوانات خانگی نصب شود بهترین محل نصب آن، اتاق خواب است. بهتر است، بلندی صدای دستگاه را طوری تنظیم كنید كه به راحتی شنیده شود.
وقتی دستگاه وجود گاز از طریق دستگاه اعلام می‌شود، زنگ را قطع كرده، پنجره‌ها را باز كنید و همراه سایر اعضای خانواده به هوای آزاد بروید. ‌

محمدرضا میرغلامی

منبع : روزنامه سلامت