بی اعتنایی به یک صدمین سال مشروطه

امسال، یعنی همین سال ،۱۳۸۵ دقیقاً یك صدمین سالگرد تحول مشروطه خواهی در ایران است. این كه تاكید می كنیم «دقیقاً» از آن رو است كه طی دو سه سال گذشته، در دولت قبلی به دلایلی چند، برگزاری مراسم صدمین سال مشروطه در تهران و تبریز و قم، پیش از موعد برگزار شد. هر دو گروه سیاسی فكری موجود در جامعه ما برگزار كننده آن مراسم بودند. طبعاً جناح موسوم به راست برای نقد مشروطه و جناح موسوم به چپ قدیم در دفاع از مشروطه.
بخشی از كارهای انجام شده در این باره، در دولت قبل با حمایت وزارت علوم و در دانشگاه تهران انجام شد. از آن جمله سمیناری به اسم آخوند خراسانی بود كه البته با موضوعات دیگری به اسم آن مرحوم برگزار شد.
پولی هم برای انتشار دوباره روزنامه های دوره مشروطه خرج شد. در حالی كه همه آنها می توانست روی سی دی به قیمت بسیار ارزان اسكن شده و در اختیار تعداد بیشتری با قیمت پایین تری قرار گیرد. درست مثل اشتباهی كه سازمان اسناد ملی در حال انجام آن است و بیست و اندی مجلد حبل المتین را به قیمت ششصد هزار تومان پیش فروش می كند در حالی كه می تواند تصویر كل آن مجموعه را در سی دی های بسیار ارزان و بدون هزینه های گزاف چاپ كرده و در اختیار محققان و كتابخانه ها قرار دهد. در این طرف یعنی جناح موسوم به راست و برخی از موسسات تاریخی چند همایش در قم و تهران و تبریز برگزار كردند و متونی را انتشار دادند. و درست مثل دوران مشروطه، گروه اول در قالب مدافع سرسخت و گروه دوم به عنوان منتقد سرسخت به سراغ این تحول تاریخی مهم رفتند.
مشروطه هرچه باشد، حادثه ای است كه یك صد سال پیش زلزله وار كشور ما را تحت تاثیر قرار داد و امروز كه یك قرن از آن رویداد می گذرد، جا دارد ملت و دولت ما به طور جد و به دور از حب و بغض های بیهوده آن تحول تاریخی را بشناسند و عبرت های لازم را از آن فراگیرند. تا آنجا كه آگاهی یافتیم، اكنون مجلس شورای اسلامی و موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، به مناسبت یك صدمین سال قانونگذاری به سبك نوین در كشور، بنای برگزاری نشستی فراگیر را دارند. امیدواریم برگزاركنندگان این همایش، با فكری روشن و باز و همزمان كنارگذاشتن نگاه های یكسویه، آن محفل را برای طرح جدی و علمی این رویداد تاریخی آماده سازند.
از سوی دیگر، حزب مشاركت هم قرار است با همكاری روزنامه شرق همایشی برگزار كند. مع الاسف موضع گیری آنان هم پیشاپیش روشن است. روشن است كه سودمندی این گونه فعالیت ها به آن است كه با روش های علمی پیش برود و از داوری های متعصبانه خودداری شود.
در سال جاری دانشگاه آكسفورد انگلیس هم با كمك بنیاد «میراث ایران» مصمم به برگزاری یك كنفرانس گسترده به مناسبت یك صدمین سال مشروطه است.
این بنیاد از هم اكنون سلسله سخنرانی هایی به صورت ماهانه در دانشگاه «سواز» لندن درباره مشروطه و قانونگذاری در ایران برگزار می كند. از ظاهر امر هم چنین برمی آید كه صداوسیما در این زمینه كار جدی نخواهد كرد و علی القاعده تنها در ماه مرداد به پخش چند مصاحبه بسنده خواهد كرد. این پیش داوری ماست و امیدواریم عكس آن از آب درآید. بسیار بدیهی است كه بررسی چنین تحولی كه در كشور ما با آن وسعت رخ داده، می طلبد كه این رسانه فرصت بیشتری را برای تحلیل ابعاد مختلف این رویداد اختصاص دهد. آنچه به هر روی در مشروطه مهم است، این كه دست كم سه مرجع تقلید درجه اول نجف كه _ آخوند خراسانی، عبدالله مازندرانی و میرزا حسین بن میرزا خلیل- در این ماجرا درگیر بودند و با انتشار بیانیه های مفصل از آن حمایت می كردند. به علاوه تعداد فراوانی مجتهد محلی هم در شهرهای مختلف و تهران و نجف از آن دفاع می كردند. در برابر، شمار فراوانی از مجتهدان محلی در تهران و تبریز و اصفهان و حتی از مراجع نجف، كسانی بودند كه با مشروطه میانه ای نداشتند و با آن درافتادند. چنان كه شیخ فضل الله نوری مجتهد برجسته تهران در دنباله همین ماجرا به شهادت رسید یا سال بعد از آن سید عبدالله بهبهانی توسط برخی از گروه های افراطی ترور شد. اینها رخدادهایی است كه عمیقاً نیازمند بحث و بررسی است.
از اینها گذشته طی مدت چند سال، بخش عمده نیروهای زبده كشور درگیر این تحول تاریخی بود. نبردهای داخلی و جنگ و گریزهای فراوان در تبریز و رشت و اصفهان و تهران رخ داد و طی آنها بسیاری كشته شدند. یك سلطنت به تدریج عوض شد، نظام سیاسی حاكم بر كشور تغییر كرد و در بسیاری از برنامه ریزهای آموزشی و اجتماعی و تربیتی تغییراتی پدید آمد. طبعاً جا دارد چنین حادثه گسترده ای كه ایران را یك صد سال گذشته تحت تاثیر قرار داده، با جدیت بیشتری مورد ارزیابی قرار گیرد و اكنون كه یك قرن بر آن گذشته، بدون حب و بغض مورد تامل قرار گرفته و جنبه های سودمندی آن از یكسو و زیان های آن از سوی دیگر، مورد بررسی عالمانه قرار گیرد. به نظر می رسد باید از چند مؤسسه تاریخی رسمی موجود در كشور و حتی مراكز دانشگاهی و حوزوی خواسته شود تا در این باره همایش هایی را برگزار كرده یا كتاب هایی را منتشر كنند و طبعاً باید امكاناتی هم در اختیار آنان قرار داده شود. به علاوه دولت جدید می تواند به اندازه دولت قبلی در این باره سرمایه گذاری كرده و بودجه ای را برای این كار در اختیار موسسات فعال در این زمینه قرار دهد و این مهم، از آنجا كه به هویت و تاریخ این مرز و بوم برمی گردد، گریزناپذیر است.

رسول جعفریان*
* پژوهشگر تاریخ ایران
سایت بازتاب ۲۶/۲/۸۵

منبع : ایران یکصد سال پس از مشروطیت