نگاهی گذرا به امنیت اطلاعات در طول جنگ دوم جهانی

به گواه تاریخ جنگ ها در كنار تمام اثرات و پیامدهای منفی اجتماعی، همواره جهش هایی را در فناوری به همراه داشته و اثرات شگرفی بر بخش های مختلف فعالیت های بشری گذارده اند. در این نوشتار به فاصله زمانی مابین جنگ های اول و دوم جهانی از منظری متفاوت پرداخته و نگاهی اجمالی به موضوع امنیت اطلاعات در این دوره، ظهور یكی از نخستین ماشین های رمزنگاری، تلاش های انجام شده به منظور شكست آن و تاثیر عمیق این موضوع در فرجام یكی از مهمترین حوادث قرن گذشته خواهیم پرداخت.
در سال ۱۹۱۸ میلادی مخترع آلمانی Arthur Scherbius به همراه دوست صمیمی خود Richard Ritter شركت Scherbius & Ritter را تاسیس كردنـــد؛ یك شركت مهندسی متفاوت با زمینه فعالیت متنوع و نامحدود از توربین تا لوازم خانگی. A .Scherbius دانش آموخته مهندسی برق از دانشگاه های هانوور و مونیخ بود. دغدغه همیشگی او ساخت یك ماشین رمزنگاری به عنوان جایگزین روش های متداول قبلی برای كاربردهای مختلف بود. اندیشه ای كه منجر به ساخت یكی از نخستین ماشین های رمزنگاری و شناخته شده ترین سیستم رمز الكترومكانیكی شد. ماشین رمزنگاری جدید كه براساس تئوری ماشین های گردان (Rotor Machine) طراحی گردیده بود انیگما نامیده شد و در سال ۱۹۱۸ ثبت گردید. اولین مدل انیگما دارای وزنی حدود ۱۲ كیلوگرم و ارزشی معادل ۳۰ هزار دلار در سال ۲۰۰۳ بود.
به رغم تاكید Scherbius مبنی بر اهمیت امنیت در مبادلات مالی و لزوم به كارگیری انیگما به منظور ایجاد محرمانگی در ارتباطات تجاری، به سبب قیمت قابل توجه دستگاه، توجه كمتری در بخش های تجاری به آن شد. ارتش آلمان نیز در ابتدا توجه زیادی به ارزش های انیگما نشان نمی داد زیرا هنوز ناامن بودن و ضعف سیستم های مورد استفاده در طول جنگ اول جهانی بر آنها اثبات نشده و همچنان تصور می شد اطلاع متفقین از برخی مكاتبات محرمانه در طول جنگ به سبب سرقت اطلاعات مربوطه توسط جاسوسان بوده است نه كشف پیام های رمز شده و شكست دستگاه های مورد استفاده در دوران جنگ.این تصور تا یك دهه پس از جنگ اول جهانی ادامه داشت تا اینكه در سال ۱۹۲۳ برخی جزئیات مربوط به چگونگی دستیابی ارتش و سازمان های جاسوسی انگلستان به محتوای پیام های رمز مخابره شده توسط ارتش آلمان و كشف رمز آنها فاش شد، ابتدا توسط چرچیل هنگام بیان جزئیات حمله به رزمناو Magdebury در دریای بالتیك به سال ۱۹۱۴ و سپس براساس مطالب درج شده در مجموعه خاطرات چاپ شده توسط نیروی دریایی سلطنتی انگلستان، كه در آن به برخی اطلاعات كسب شده از كشف رمز پیام ها اشاره شده بود.
دوران بی توجه ای ارتش آلمان به انیگما خاتمه یافته بود و سازمان های نظامی پس از پذیرش حقایق تلخ جنگ اول جهانی و قبول ضعف سیستم های امنیتی مورد استفاده، درصدد اصلاح ساختار امنیتی ارتش و جایگزینی سیستم های موجود با ابزاری به مراتب قدرتمندتر برآمدند. بی شك تنها انتخاب انیگما بود. مدل های متفاوتی از ماشین انیگما برای كاربردهای نظامی و امور حكومتی تولید شدند. انیگماهای جدید با مدل های پیشین مورد استفاده در ارتباطات تجاری متفاوت بوده و بنابراین مانعی در استفاده از آنها در كاربردهای طبقه بندی شده ایجاد نمی كرد. انیگما رسماً در ارتش آلمان و ارتباطات طبقه بندی شده به خدمت گرفته شد و در كمتر از دو دهه بعد بیش از ۳۰ هزار انیگما توسط ارتش آلمان خریداری شد. اشتباه جنگ اول جهانی تكرار شد و ارتش آلمان یك بار دیگر تمام ارتباطات خود را با اطمینان و خوشبینی كامل بر ماشین انیگما بنا نهاد، اشتباهی كه به گواه تاریخ و براساس مستندات منتشر شده چندین دهه پس از جنگ دوم جهانی، یكی از عوامل اصلی شكست ارتش نازی و سقوط رایش سوم بود. Scherbius مجال زندگی نیافت تا شكست انیگما و كشور خود را نظاره گر باشد و در سیزده مه ۱۹۲۹ در اثر یك حادثه رانندگی درگذشت.
تا سیزده سال پس از ساخت اولین نمونه ماشین انیگما تصور می شد انیگما غیرقابل شكست و رمز آن غیرقابل كشف است تا اینكه در سال ۱۹۳۲یك افسر ریاضیدان از بخش رمز سازمان اطلاعات ارتش لهستان به نام Marian Rejewski روشی كاملاً ریاضی برای شكست انیگما ارائه كرد. روش ارائه شده توسط ریاضیدان لهستانی علاوه بر ایجاد امید در متفقین برای شكست انیگما یك دستاورد مهم دیگر در تاریخ رمزشناسی به همراه داشت كه عبارت بود از درك تاثیر روش های ریاضی در تحلیل ساختارهای رمزنگاری و ارزش دانش ریاضیات و اهمیت ریاضیدانان در رمزشكنی بر خلاف رویه های پیشین.
با اثبات شكست پذیری ماشین انیگما امید در جبهه متفقین زنده و اقدامات اولیه به منظور تشكیل مجموعه ای متمركز برای فعالیت در این خصوص انجام گردید. دانش آموختگان كالج های معتبر انتخاب و در محلی به نام Bletchley Park گرد هم آمدند، عمارتی مناسب در حومه Milton Keynes در استان Buchingham و حدود ۸۰ كیلومتری لندن، در مسیر راه آهن اصلی كمبریج به آكسفورد با امكان دسترسی به خطوط اصلی تلفن. Bletchley Park از هر حیث برای فعالیت در نظر گرفته شده مناسب بود. در آگوست ۱۹۳۹ محل مورد بازدید رسمی قرار گرفته و به عنوان محل تشكل جدید رمزشكنان تحت عنوان ?مدرسه رمز و كد حكومتی? رسماً فعالیت خود را با ۲۰۰ كارمند آغاز كرد. حجم بسیار بالای مبادلات پیام های رمز شده توسط ارتش آلمان حكایت از شروع جنگی دیگر داشت. در آخرین روزهای پیش از جنگ دوم جهانی به طور متوسط دو میلیون كلمه در روز توسط بخش های مختلف ارتش آلمان مبادله می شد. همه چیز حكایت از وقوع حادثه ای غیرعادی داشت ولی هیچگونه اطلاعاتی از این حجم بالای پیام های مبادله شده استخراج نمی شد زیرا هنوز حمله موثری بر علیه ماشین انیگما طرح ریزی نگردیده بود.Bletchley Park دارای ساختاری منظم و شامل بخش های مختلف بود. هر بخش وظیفه كشف رمز و استخراج اطلاعات یكی از شبكه های ارتباطی ارتش آلمان را بر عهده داشت. افراد زیادی با تخصص های مختلف ولی در یك چارچوب بسیار منظم در آنجا مشغول فعالیت بودند به طوری كه در طول پنج سال از زمان تاسیس Bletchley Park حدود هفت هزار نفر با آن همكاری داشتند. در نهایت انیگمای مورد استفاده در نیروهای هوایی و زمینی ارتش آلمان تحلیل و اطلاعات ارزشمندی از كشف رمز پیام های مبادله شده در شبكه های ارتباطی نازی استخراج گردید. شكست انیگمای مورد استفاده در نیروهای هوایی و زمینی ارتش آلمان تماماً به سبب ضعف ساختار دستگاه نبوده و بخشی از آن به عدم رعایت كاربران در استفاده صحیح از دستگاه باز می گردید.
یكی از غیرقابل نفوذترین شبكه های ارتباطی ارتش آلمان شبكه ارتباطی نیروی دریایی خصوصاً ارتباطات مابین زیردریایی های ارتش نازی بود. علاوه بر استفاده از مدل ارتقا یافته ماشین انیگما در شبكه مذكور، به كارگیری دستگاه نیز با دقت بیشتری توسط كاربران صورت می گرفت. به رغم كشف رمز انیگمای مورد استفاده در سایر شبكه ها در Bletchley Park، انیگمای به كارگرفته شده در شبكه ارتباطی نیروی دریایی همچنان غیرقابل شكست بوده و Bletchley Park را وادار ساخت به روش های دیگری برای كشف رمز آن بپردازد.زیردریایی های ارتش نازی خطری بسیار جدی برای متفقین به شمار می رفتند و به سبب وجود یك شبكه ارتباطی امن و غیرقابل نفوذ برای مبادلات پیام، خنثی كردن ماموریت آنها تقریباً غیرممكن به نظر می رسید. بر اساس آمار منتشر شده از ژوئن ۱۹۴۰ تا ژوئن ۱۹۴۱ به طور متوسط هر ماه پنجاه كشتی متفقین توسط زیردریایی های ارتش آلمان نابود می شدند، به طوری كه در اواسط سال ۱۹۴۱ ارتش انگلستان به طور جدی با خطر عدم امكان جایگزینی كشتی های نابود شده مواجه و ادامه این روند به معنی از دست دادن نبرد بالتیك و شكست در جنگ بود.پیچیدگی بیشتر انیگمای مورد استفاده در شبكه ارتباطی نیروی دریایی و دقت بیشتر كاربران دستگاه و در نتیجه عدم امكان كشف رمز آن بر پایه تئوری و روش های موجود، Bletchley Park را ناگزیر ساخت به سبب حساسیت موضوع به یافتن راه حل دیگری برای كشف رمز آن بپردازد. روش ها و طرح های مختلفی به این منظور مطرح ولی هریك با مانعی برای اجرا مواجه می شد. یكی از پیشنهادهای مطرح شده سرقت دفترچه كلید مورد استفاده در شبكه بود. زیردریایی های ارتش آلمان به سبب طولانی بودن مدت ماموریت آنها و عدم امكان دسترسی به پایگاه در طول مدت عملیات به ناگزیر از دفترچه های كلیدی استفاده می كردند كه برای دوره ای طولانی تر نسبت به سایر شبكه ها تنظیم و عموماً برای مدت یك ماه استفاده می شدند.
طرح های مختلفی برای سرقت دفترچه كلید در Bletchley Park مطرح شدند. برگزیده پیشنهادهای ارائه شده طرح هوشمندانه ای بود كه توسط یان فلمینگ خالق جیمزباند مطرح شد. فلمینگ در سال ۱۹۳۹ و در سن سی سالگی پس از پایان تحصیل زبان در استرالیا و مونیخ و پشت سر گذاشتن یك دوره روزنامه نگاری در رویترز، به عنوان مشاور شخصی دریادار John Godfrey فرمانده سازمان اطلاعات نیروی دریایی انگلستان با درجه ناوبانی استخدام شد. زمینه كاری كه بعدها و در دوران بازنشستگی مبنای خلق جیمز باند و اساس داستان های مامور ۰۰۷ را تشكیل داد. قهرمانی كه چندین دهه بعد در سال ۱۹۵۳ با داستان Casino Royale به جهانیان معرفی شد. مامور ۰۰۷ ماحصل تجربیات و تبلور اندیشه های فلمینگ در طول خدمت در نیروی دریایی و همكاری با Bletchley Park بود. قهرمانی كه اگرچه نتوانست در واقعیت و در طول جنگ دوم جهانی محقق كننده اندیشه های فلمینگ باشد ولی در دوران جنگ سرد و در عالم تخیل همه تفكرات و دغدغه های او را به منصه ظهور درآورد.
فلمنگ یكی از همكاران Bletchley Park در بخش مربوط به شكست انیگمای نیروی دریایی بود. طرح ارائه شده توسط فلمینگ برای سرقت دفترچه كلید Operation Ruthless نامیده شد. براساس این طرح یكی از بمب افكن های ساقط شده آلمانی بازسازی و پس از انتخاب تیمی از افسران مسلط به زبان آلمانی به عنوان سرنشینان آن، بمب افكن به وسیله پدافند خودی و در نزدیكی یكی از كشتی های نازی مورد هدف قرار می گرفت. كشتی نزدیك به هواپیمای سرنگون شده نسبت به نجات سرنشینان آن اقدام و به این ترتیب افسران انگلیسی در لباس خلبانان آلمانی وارد كشتی و درصدد سرقت دفترچه رمز یا كپی برداری از آن بر می آمدند. پس از تایید طرح فلمینگ، بمب افكن Heinkel بازسازی و یك گروه از افسران انگلیسی مسلط به زبان آلمانی به عنوان گروه پروازی آن آماده انجام ماموریت شد. محل انجام ماموریت كانال انگلیس در نزدیكی Dover و زمان آن در ابتدای ماه در نظر گرفته شد تا بیشترین استفاده در طول ماه از دفترچه كلید مسروقه به عمل آید. ماموریت آغاز شد ولی متأسفانه در طول مدت پیش بینی شده برای انجام آن هیچ كشتی آلمانی در منطقه تردد نكرد. ماموریت متوقف شد تا اینكه دفترچه مورد نظر از طریق دیگر در اختیار Bletchley Park قرار گرفت. رمز انیگمای نیروی دریایی كشف شد و دوران تاریك ارتش متفقین پایان پذیرفت.
بی تردید در كنار تمام عوامل موثر در تغییر مسیر جنگ دوم جهانی و سقوط ارتش آلمان، شكست ماشین انیگما و كشف رمز آن تاثیری به سزا داشته و اشتباه مجدد ارتش آلمان در اعتماد كامل به یك ابزار امنیتی بار دیگر ارمغانی جز شكست را برای این كشور به همراه نداشت.
تلاش های انجام شده در این حوزه در طول دوران جنگ دوم جهانی هم از نقطه نظر ایجاد امنیت و هم از حیث روش ها و تكنیك های شكست ساختارهای امنیتی بسیار قابل توجه هستند. اسراری كه تا چندین دهه پس از جنگ محفوظ مانده و در اوایل دهه هفتاد برخی جزئیات آن به صورت عمومی منتشر گردیدند. دستاوردهایی كه اساس بسیاری از مفاهیم مدرن را در سال های بعد تشكیل می دادند.

منبع : روزنامه شرق

منبع : سایر منابع