سازمان‌های اطلاعاتی و رابطه‌ی آنها با دولت

سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا با گزارش خود پیرامون برنامه‌های هسته‌ای ایران، سیاست دولت بوش را زیر سؤال بردند. آنها پیشتر با اطلاعات نادرست حمله به عراق را تحریک کرده بودند. تا چه حد این‌ گونه گزارش‌ها قابل اعتمادند؟
در مورد عواقب گزارش یادشده برای سیاست‌های آتی دولت بوش در رابطه با ایران به اندازه‌ی کافی بحث شده است. اما در مورد این که گزارش مذکور برای سازمان‌های اطلاعاتی چه عواقبی دارد، هنوز بررسی نشده است.
زمانی سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده بر اساس این اصل کار می‌کردند که نتایج تحقیقات خود را به طور کاملا مشخص رو نکنند. هانس لاین‌دکر (Hans Leyendecker)، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ی کتاب "دروغ‌های کاخ سفید" معتقد است که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا پس از حمله‌ی تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بیش از پیش از این اصل فاصله گرفته‌اند. این سازمان‌ها پیش از حمله‌ی آمریکا به عراق به طور ناگهانی "دانسته‌های" خود را در باره‌ی سلاح‌های کشتار جمعی در عراق و یا رابطه‌ی صدام حسین و اسامه بن‌لادن منتشر کردند. اینکه دیک چینی، معاون رئیس‌جمهور در آن زمان بیش از آنچه که معمول بود به مقر اصلی سازمان سیا می‌رفت، نشان می‌داد که "تحقیقات" او در مورد عراق بیشتر ملاک بوده است. بنا به روایتی‌، چینی به سازمان‌های اطلاعاتی آنچه را که خود او و دولت ایالات متحده می‌خواسته‌، دیکته کرده است. این بدان معناست که سازمان‌های اطلاعاتی خواسته‌ی دولت را به عنوان نتیجه‌ی تحقیقات خود عنوان کرده‌اند.
● اطلاعات سفارشی
به گفته‌ی هانس لاین‌دکر بسیاری از کسانی که قصد داشتند در سازمان‌های اطلاعاتی ترقی کنند، به این بازی دیک چینی تن دادند: «تا کنون هیچ دولتی به اندازه‌ی دولت بوش سعی نکرده است که سازمان‌های اطلاعاتی را آلت دست خود کند. »
رابطه‌‌ی تنگاتنگ با دولت بوش باعث شد که شماری از ماموران عالی‌رتبه‌ی سازمان‌های اطلاعاتی، از جلمه جورج تنت، رئیس سازمان سیا، از سمت خود برکنار شوند. اینکه سازمان سیا از حملات ۱۱ سپتامبر بی‌اطلاع بود و پیش از حمله به عراق ناگهان اطلاعات جعلی گسترده‌ای در مورد عراق منتشر کرد، برای خیلی‌ها غیرقابل تحمل بود.
برای اینکه بار دیگر در وضعیتی مشابه گرفتار نشوند، اکنون سازمان‌های اطلاعاتی تصمیم گرفتند، با گزارشی در مورد برنامه‌های هسته‌ای ایران، مستقل‌بودن خود از دولت را به نمایش بگذارند. لاین‌دکر تاکید می‌کند که سازمان‌های اطلاعاتی ناچارند به جامعه‌ ثابت کنند که در برابر دولت بوش استقلال عمل دارند.
● سازمان‌های اطلاعاتی آلمان
این تنها سازمان‌های اطلاعاتی ایالات متحده نیستند که مورد ظن قرار گرفته‌اند. نقش سازمان ضدجاسوسی آلمان "ب ان د" (Bundesnachrichtendienst) هم لااقل پس از مورد خالد المصری زیر سؤال رفته ‌است. المصری که تابعیت آلمان را دارد در اواخر سال ۲۰۰۳ توسط ماموران سازمان سیا در مقدونیه ربوده شد. کارکنان "ب ان د" در ژانویه‌ی ۲۰۰۴ از این آدم‌‌ربایی مطلع بودند اما اطلاعات خود را به مقامات بالاتر گزارش نکردند.
در مورد مراد کورناز، آلمانی ترک‌تبار نیز وضعیتی مشابه پیش آمد. مقامات آمریکایی در سال ۲۰۰۲ به "ب ان د" آلمان اعلام کرده بودند که حاضرند این آلمانی ترک‌‌تبار را که در زندان گوانتانامو به سر می‌برد، آزاد کنند. به روایتی‌‌، "ب ان د" این پیشنهاد آمریکایی‌ها را برای فرانک والتر اشتاین مایر، وزیر مشاور آن زمان و وزیر خارجه‌ی کنونی ارسال کرده اما پاسخی دریافت نکرده است. اشتاین مایر ادعا کرده که هرگز چنین پیشنهادی به وی نرسیده است.
اطلاعات، برای رسیدن به جامعه راهی طولانی طی می‌کنند: اطلاعات، از آنان که مسئول شنودند به کسانی که اطلاعات را تجزیه وتحلیل می‌کنند می‌رسد و از آنجا به رئیس سازمان اطلاعاتی و از دفتر رئیس به مقامات دولتی ارسال می‌گردد. نمونه‌های بالا بیانگر آنند که این امکان وجود دارد، برخی اطلاعات در این راه طولانی از بین بروند یا تحریف ‌شوند. باید توجه داشت که امروزه ارزش این گونه اطلاعات در حدی است که می‌توانند باعث ایجاد جنگ و صلح شوند.
به نظر اریش اشمیت انبوم (Erich Schmidt Eenboom)، کارشناس سازمان‌های اطلاعاتی‌، مبارزه با تروریسم به این دلیل بی‌نتیجه‌ مانده که به‌دست آوردن اطلاعات مشکل شده است. خواندن ایمیل، شنود تلفنی و کنترل ماهواره‌ای دیگر کاربردی آنچنانی ندارد. اشمیت بوم می‌گوید: «آنچه سازمان‌های اطلاعاتی کم دارند، منابع اطلاعاتی‌ای است که در درون سازمان‌های تروریستی فعال باشند».
● حقوق ویژه
لاین دکر معتقد است که تغییر این وضعیت ساده نیست: «ویژگی یک سازمان سری این است که به اطلاعات سری دست می‌یابد و از اطلاعات سری مواظبت می‌کند». اینکه سازمان‌های سری در رابطه با اتفاقات مهم، اطلاعات سری نادرست به دست می‌آورند، چیز تازه‌ای نیست. لاین دکر به عنوان مثال از قیام ۱۹۵۶ در مجارستان و فروپاشی "جمهوری دموکراتیک آلمان" نام ‌می‌برد و می‌گوید: «آنچه که سازمان‌های سری ایالات متحده در مورد آینده گزارش می‌دهند باید نسبی و غیرقطعی تلقی شوند».
چه در آمریکا چه در آلمان، سازمان‌های سری را نمی‌توان به راحتی واداشت که منبع اطلاعاتی خود را لو بدهند. اما آنچه می‌توان انجام داد این است که بیش از پیش، در آنجا که سازمان‌های اطلاعاتی و سیاست به هم گره می‌خورند، شفاف‌سازی کرد.
برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ دولت، اشمیت انبوم پیشنهاد تقویت کمیسیون‌های کنترلی پارلمان را می‌دهد: «اگردولت اطلاعات سری را تحریف کرد و یا به جامعه دروغ گفت، باید کارکنان سازمان‌های اطلاعاتی این امکان را بیابند که به کمیسیون کنترل پارلمان مراجعه کنند».

محمدرضا یوسفی

منبع : اندیشکده روابط بین‌الملل