دنیای سردرگم دانشجویان پزشکی؛ برنامه های تربیت پژوهشگر

دانشجویان پزشکی امروز, دانشگران بالینی فردا نخواهند بود اگر از امروز برای ترغیب وتربیت آنان برنامه ای نداشته باشیم. آموزش دانشگران بالینی در ایلات متحده به دو شکل صورت می گیرد.
▪ نخست از طریق برنامه های MSTP (Medical Scientist Training Program), که دانشجویانی که بتوانند این دوره را با موفقیت به پایان برسانند, مدرک M.D-Ph.D دریافت می کنند. دانشجویان سال دوم یا سوم پزشکی به این برنامه ها وارد می شوند (البته با رقابتی بسیار شدید) و به دلیل تحصیل همزمان و مشکلات اقتصادی کمتر, احتمال موفقیت بسیار بالاتری دارند.
▪ دسته دوم را دیر شکوفندگان! ( Late Bloomers) می نامند. اینها پزشکانی هستند که بعد از اتمام دوره رزیدنتی یا فلوشیپ, به پژوهش به عنوان حرفه آتی خود می گرایند. به این ترتیب دوره تحصیل آن ها حدود ده سال ( بعد از فراغت از دوره پزشکی عمومی ) به طول خواهد انجامید. در این مدت به دلیل استفاده از وام های تحصیلی, هر سال بیشتر به دولت مقروض می شوند. قبل از شکل گیری برنامه های MSTP, این دسته تنها منبع دانشگران بالینی محسوب می شدند. ولی امروزه ۳۰% از دانشگران بالینی را برنامه های MSTP تامین می کنند.
● چرا دانشجویان پزشکی پژوهش را به عنوان آینده حرفه ای خود بر نمیگزینند؟
بر طبق مطالعات انجام شده,از مهمترین دلایل آن, تعداد زیاد سالهای تحصیل بعد از فراغت از تحصیل دوره پزشکی عمومی است. به علاوه همان طور که ذکر شد مشکلات اقتصادی دانشجویان طی این سالها یکی از نکات منفی دیگر است. موارد دیگری به این موضوع دامن می زنند.
▪ آنچه جامعه عمومی از پزشکان انتظار دارد, فراهم آوردن خدمات بهداشتی و مراقبتی است. این همان چیزی است که مردم و بنابراین مجلس از جامعه پزشکی انتظار دارند ودر نهایت دولت برای آن برنامه ریزی و سیاست گذاری می کند. یکی از نتایج آن, بار کاری زیاد در بیمارستان های آموزشی است که پژوهش را در این محیط آکادمیک بسیار مشکل ساخته است. برای رفع این مشکل باید به گونه ای فرهنگ سازی کنیم که افکار عمومی باور کنند که پژوهش یکی از جنبه های جدایی ناپذیر حرفه پزشکی است, که اگر پژوهش نباشد, بهداشت و مراقبت نیز نخواهد بود.
▪ بسیاری از دانشجویان پزشکی از آینده شغلی خود در دنیای پژوهش مطمئن نیستند. پژوهش از قدیم الایام در انحصار پژوهشگران علوم پایه بوده است. در پلکان مسئولیت ها و شوراهای تصمیم گیری دانشکده ها نیز این افراد قدرت بیشتری دارند. به نظر می رسد که دانشگران بالینی خصوصا اگر جوانتر باشند با این دنیا غریبه اند و دیرتر به آن راه می یابند.
در این قسمت موارد پیشنهاد شده برای اصلاح وضع موجود و افزایش دانشگران بالینی و استفاده صحیح از دانش و توانایی آنها را مطرح می کنیم:
۱) ایجاد و گسترش برنامه های تربیت دانشگران بالینی: این برنامه ها غیر از مختصات زمانی و محتوایی ویژه ای که دارند، باید به حدی فراگیر باشند که از دانشجویان پزشکی سال های اول و دوم تا اعضای هیئت علمی جوان را پوشش می دهند.
به علت تسهیلات تحصیل همزمان، این برنامه ها برای دانشجویان پزشکی فرصت مغتنمی است که از ابتدا پژوهش را به عنوان حرفه ی آینده خود تمرین کنند. در صورتیکه به دنبال آن دانشجویان فرصت آن را داشته باشند تا در یک دوره post doc شرکت کنند، می توانیم مطمئن باشیم که مواجهه مناسبی با پژوهش داشته اند. به علاوه به منظور اهمیت حضور دانشگران بالینط در رشته های مختلف پژوهشی این برنامه ها باید طیف وسیعی از حیطه ها را پوشش دهند مانند آمار زیستی، بیو انفورماتیک، اپیدمیولوژی. دانشجویان پزشکی باید توجیه شوند که تنها راه دانشگر بالینی شدن داشتن هر دو مدرک Ph.D و MD و یا شرکت در برنامه های تحصیل همزمان نیست، در صورتیکه مواجهه سازمان یافته و قوی با پژوهش داشته باشند، می توانند پژوهشگر بالینی باشند.
۲) بر نامه های تشویقی برای جلب همکاری این دسته از دانشگران اهمیت به سزایی دارد تا جاییکه در ایالات متحده بخشی از کمبود های مشاهده شده در تعداد دانشگران بالینی با این برنامه ها جبران شده است.
انواعی از برنامه های تشویقی برای افزایش تعداد و کیفیت طرح های پژوهشی بیمار محور یا بیماری محور طرح ریزی و اجرا شده اند از آن جمله ان برنامه های حمایت از پزشکان جوانی که در طرح های تحقیقاتی تحت نظارت (mentored) همکاری می کنند.
حمایت مالی از پزشکانی که علاقه مند به تحصیل همزمان در رشته های پایه هستند از مهمترین برنامه های تشویقی است سبب شده است تعداد کمتری از دانشجویان پزشکی علاقه مند، پژوهش را به خاطر مشکلات مالی ترک کنند.
۳) Collaboration، Networking:
از هر گونه Collaboration باید حمایت شود. این گونه همکاری ها, از همکاری دو یا چند نفره ساده و صمیمی تا همکاری های بین رشته ای و بین بخشی تا همکاری بین سازمانهای دانشگاهی و صنعتی, شرکت های خصوصی, شرکت های دارویی و بیمه, همه قابل تقدیرند.
ارتباط بین سازمانهای دانشگاهی بالینی و پایه, در تربیت دانشگران بالینی بسیار اهمیت دارد و احتمال موفقیت حرفهای آن ها را تضمین می کند.به عبارت دیگر این ارتباط, مناسبترین فرصت های شغلی را برای دانشگران بالینی فراهم خواهد کرد که این امر خود مشوقی برای افزایش تعداد متقاضیان تجربه پژوهشی در طی دوره تحصیل پزشکی خواهد بود.
لازم به ذکر است در تاریخ علم پزشکی, نقاط عطف بسیاری وجود دارند که بدون ایجاد همکاری های بین رشته ای و بین بخشی اتفاق نمی افتادند. این رویداها بر لزوم تقویت این همکاری ها برای افزایش کمیت و ارتقاء کیفیت و بازدهی پژوهش های زیست پزشکی تاکید می کنند.
● برنامه تربیت پژوهشگر دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
کمیته پژوهشهای دانشجویان، واحد دانشکده پزشکی برنامه تربیت پژوهشگر با نام “Medical Students’ Research Training Program” را با اهداف زیر در سال ۸۴ طراحی کرده است. اجرای این برنامه با همکاری ستاد رشد استعداد های علمی دانشجویان از اردیبهشت ماه سال جاری در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان آغاز شده است.
اهداف برنامه:
▪ ایجاد یفرصت جهت یک تجربه پژوهشی براِی دانشجویان پزشکی
▪ ایجاد درک صحیح از روند پژوهش
▪ کسب مهارت های پژوهش
▪ تسهیل ارتباط دانشجویان با اساتید در انجام فعالیت های پژوهشی
مهمترین ویژگی های این برنامه ایجاد فرصت جهت تجربه یک فعالیت پژوهشی هدایت شده و تحت نظارت، از ابتدای ایده پردازی و نگارش پروپوزال تا نگارش مقاله در یک دوره زمانی کوتاه می باشد به طوری که دانشجویان درگیر روند طولانی تصویب طرح ها در شورا های پژوهشی نباشند.
جمعیت هدف این برنامه دانشجویان پزشکی هستند که حداقل یک ترم از دوران تحصیل آنها گذشته باشد ودر طول برنامه امتحان جامع علوم پایه یا کارورزی نداشته باشند.
در این برنامه بعد از انتخاب اساتید راهنما بر اساس معیارهای مشخص شده در برنامه و هماهنگی با اساتید راهنما، بانک موضوعات تحقیقاتی تشکیل خواهد شد که پس از بررسی کلی در مورد موضوع ، روش اجرا و مدت و بودجه طرح براساس معیار های تعین شده دانشجویان با عضویت در گروههای کوچک تحقیقاتی متشکل از ۳-۲ دانشجو ویک گروهیار (یک دانشجوی پژوهشگر با تجربه انجام طرح پژوهشی و نگارش مقاله) تحت نظر استاد راهنما یک فعالیت پژوهشی را از ابتدای ایده پردازی و نگارش پروپوزال تا نگارش مقاله تجربه خواهند کرد.
آموزش های لازم از جمله آموزش آمار و روش تحقیق، نگارش مقاله و … در قالب کارگاهها و دوره های آموزشی به طور هماهنگ برای تمام گروهها توسط کمیته پژوهشهای دانشجویان ارائه خواهد شد. پس از بررسی و اصلاح پروپوزال های نگارش شده توسط دانشجویان در گردهمایی دوروزه با شرکت کارشناسان پژوهشی، اجرای طرح ها آغاز خواهد شد.
اجرای هر طرح پژوهشی ۸ ماه به طول می انجامد و پایان کار هر گروه نگارش یک مقاله است که در پایان به صورت سخنرانی در همایش یک روزه با نام Research Day ارائه خواهد شد.

کیانوش کیهانیان.نسیبه حسنی

منبع : نشریه قاف