نقش زنان در آموزش عالی

حضور زنان در آموزش عالی پدیده ای به نسبت متأخر است. تا پیش از دوران جدید، آموزش عالی(به معنای سنتی آن) بیشتر به آموزش مذهبی محدود بود و از آنجا كه زنان كمتر به نهادهای آموزشی مذهبی راه می یافتند، امكان برخورداری از آموزش رسمی را جز در سطحی محدود نداشتند. با این حال، بسیاری از تخصص ها متكی بر دانش منقول از گذشتگان و تجربه (بویژه در زمینه پزشكی) بود و برخی از زنان با قابلیت هایی چون مامایی از اقتدار زیادی برخوردار بودند.
امروزه، آموزش در سازمانهای تخصصی نوعی سرمایه گذاری برای هر كشوری به شمار می آید و این سرمایه باید از طریق بهره گیری از مشاركت افراد آموزش دیده در توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ملی به كار گرفته شود و اصولاً یكی از بهترین راه های بالندگی و شكوفایی توانایی زنان، گشودن عرصه های آموزش و آموزش عالی به روی آنان است.
زنان برخوردار از آموزش عالی، اساساً قادر به ایفای نقشهای فعالانه تر خانوادگی، اجتماعی در جامعه هستند.
● نیازهای نظام اقتصادی
از قرن نوزدهم میلادی با تغییراتی كه در ساختار اقتصادی صورت گرفت و در تركیب مشاغل و به تبع آن جایگاه زنان در نظام اقتصادی، دگرگونی های ایجاد شد. از یك سو، در بسیاری از صنایع با ورود ماشین آلات جدید و پیچیده به نیروی كار آموزش دیده ماهر نیاز بود و از سوی دیگر به موازات گسترش تولید صنعتی، بخش خدمات و مشاغل دفتری نیز توسعه فزاینده ای یافت و به نیروی كار ارزان زنان نیاز داشت. در نتیجه ، زنان وارد حوزه های مختلف فعالیت شدند و به تدریج در بسیاری از حوزه هایی كه پیش از آن مردانه تلقی می شد، زنان نیز حضور یافتند.
تخصصی شدن فزاینده بسیاری از مشاغل در این حوزه و نیاز به نیروی كار ارزان تر، آموزش زنان در سطوح عالی را به یكی از عوامل اصلی ثبات و تداوم نظام اقتصادی تبدیل كرده است.
● سازمان ها و مجامع بین الملل
یكی از عوامل كم و بیش مؤثر در گسترش آموزش به زنان و به تبع آن افزایش حضور زنان در دانشگاه ها اقدامات سازمان ها و مجامع بین المللی است.
كارگزاران ملل متحد مانند سازمان آموزشی، علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسكو) و صندوق كودكان ملل متحد (یونیسف) با تبلیغات توجیه كننده گسترش آموزش به زنان، در جهت توانمند سازی آنها وارائه رهنمودها و تسهیلات به دولتها در گسترش آموزش عالی زنان نقش داشته اند.
● وضعیت آموزش عالی زنان در جهان
نگاهی اجمالی به وضعیت آموزش عالی به زنان در جهان حاكی از آن است كه شاخصهای مربوطه پیشرفتهایی را در این زمینه نشان می دهند، اما زنان در آموزش عالی وضعیتی برابر با مردان ندارند.
● ویژگی های عام آموزش عالی زنان در جهان عبارت اند از:
▪ نسبت كمتر دانشجویان دختر در اكثر كشورها.
البته این شاخص در بسیاری از كشورهای جهان در سال های اخیر تغییر كرده و در كشورهایی چون آمریكا، آرژانتین، اروگوئه و ایران نسبت دختران در كل بیشتر شده است و در برخی كشورها مانند اكوادور، تونس، مراكش و عربستان بسیار پایین است.
▪ تمركز زنان در رشته های خاص. در كل، به نظر می رسد زنان در رشته های بهداشتی، علوم انسانی و اجتماعی، تعلیم و تربیت و هنر متمركزند .
▪ محدودیت حضور زنان در برخی از رشته ها. زنان در رشته های علوم طبیعی و مهم تر از آن در رشته های فنی مهندسی و كشاورزی حضوری به مراتب كمتر از مردان دارند.
▪ محدودیت حضور زنان در دوره های تحصیلات تكمیلی. پایین بودن نسبت زنان دانشجو و فارغ التحصیل دوره های كارشناسی ارشد و دكترا پدیده ای تقریباً جهانشمول است. با وجود تغییرات مثبت در دهه های اخیر همچنان نابرابری در این زمینه مشهود است.
▪ پایین بودن نسبت حضور زنان در هیأت علمی دانشگاه ها .
● آموزش عالی در ایران
آموزش عالی در ایران با تأخیر و سراسیمگی شكل گرفت و به سبب ماهیت تقلیدی آن، عرضه و تقاضای آن در متن جامعه اقتصادی، مدنی و فرهنگی مستقل از دولت كمتر جریان داشت و برنامه های نوسازی و توسعه این بخش همواره در معرض اخلال و باعث عدم تعادل بوده است.
به دنبال تسری سیاست های عدالت توزیعی پس از انقلاب به بخش آموزش عالی، وضع سهمیه های پذیرش دانشگاه ها، امتیازات توزیع یافته به گروه های خاص سبب شد كه نسبت پذیرش برای گروه های مختلف تفاوت فاحش پیدا كند و موجب گردید كه برخی استانهای محروم در طول دهه ۷۰ از نظر رشد سالانه تقاضا صدر نشین باشند اما همچنان عدم توازن تقاضای اجتماعی بر حسب گروه ها و رشته ها وجود دارد.
در این میان ، سهم زنان در تقاضای اجتماعی آموزش عالی همواره سیر صعودی یافته است، به طوری كه در سال ۱۳۸۰ سهم داوطلبان زن در آزمون سراسری ۵۷‎/۶ درصد و سهم داوطلبان مرد ۴۲‎/۲ درصد بوده است. از طرف دیگر، تقاضای تأمین شده آموزش عالی با پذیرفته شدگان نشان می دهد كه نسبت پذیرش داوطلبان زن در سال های اخیر در مقابل نسبت پذیرش مردان افزایش یافته است. علاوه بر این روند، نرخ مشاركت در آموزش عالی به تفكیك گروه های سنی (یعنی نسبتی از جمعیت هر گروه سنی كه متقاضی ورود به دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی هستند) نشان می دهد كه نرخ مشاركت زنان افزایش یافته است و نرخ مشاركت سایر گروه های جمعیتی مردان حاكی از آن است كه تقاضای مردان از گروه های اصلی به گروه های دیگر انتقال نیافته بلكه عامل و انگیزه خاصی از مشاركت مردان در آموزش عالی كاسته است.
در همین راستا، شورای فرهنگی اجتماعی زنان در راستای وظایف خود اقدام به بررسی وضعیت موجود آموزش زنان كرده كه براساس نتایج آن، ارتقای مشاركت زنان در آموزش عالی شامل موارد زیر می شود:
▪ توسعه كمی و كیفی امكانات آموزش عالی برای دختران در نقاط محروم برای رشد استعداد آنها و دسترسی به سطوح بالای آموزشی.
▪ توسعه دانشگاه ها و مراكز آموزش عالی خاص زنان.
▪ توسعه كمی و كیفی خدمات مادی و معنوی به دانشجویان دختر نیازمند و بهبود وضعیت تحصیلی آنان
▪ اتخاذ تدابیر لازم برای هدایت تحصیلی دختران در انتخاب رشته های تحصیلی متناسب با مسئولیت های خانوادگی و آینده شغلی آنان.
▪ استفاده بهینه از تجارب علمی و فرهنگی زنان دانشگاهی و حوزوی در مجامع ملی و بین المللی.

كیمیا خجیر انكالس
لادن شكوری زنگنه

منبع : روزنامه ایران