استراتژی دوگانه ترکیه

در اتاق نشیمن خانواده «کایا» عکس هایی از پسرشان «محمت» به چشم می خورد. در این عکس ها او یونیفورم قهوه یی تیره رنگ به تن دارد و در زمینه زرد عکس، آن ستاره قرار دارد یعنی همان آرم حزب غیرقانونی کارگران کردستان یا همان «پ ک ک». این عکس ها با پارچه یی به رنگ قرمز و زرد و سبز یعنی همان به اصطلاح پرچم کردستان پوشیده شده اند. دو دختر دانشجو دوربین به دست مقابل مادر خانواده نشسته اند و برای یکی از کانال های ماهواره یی نزدیک به پ ک ک فیلمی از این خانواده تهیه می کنند. این کانال ماهواره یی هم با آنکه در دانمارک مستقر است اما از نظر دولت ترکیه شبکه یی ممنوع به شمار می آید.
محمت کایا در آغاز فوریه امسال و پیش از حمله زمینی نیروهای مسلح ترکیه به شمال عراق، در جریان تبادل آتش میان سربازان ترک و عراقی کشته شد. خانواده وی هم از دیار بکر به آن مناطق کوهستانی آمدند تا جنازه پسرشان را شناسایی کنند. مادر در حالی که به شدت گریه می کند در مقابل دوربین می گوید؛ «او مدت ها پیش برای من یک نامه خداحافظی فرستاده بود. در آن نامه نوشته بود که تو چهار بچه دیگر هم داری، پس اجازه بده آنها هم برای آرمان ما بجنگند.»
آن دختران دانشجو از فیلم و عکس هایی که گرفته اند راضی هستند. آن فیلم به زودی پخش می شود و تبدیل به مثال روشنی از بی عدالتی می شود که در جنوب شرقی ترکیه گریبانگیر کردهای این کشور است.
اما کسی از این مساله اطلاع دقیقی ندارد که چه تعداد از کردها هنوز هم پذیرای پیام هایی از جنس پیام محمت هستند. حتی دولت «رجب طیب اردوغان» نخست وزیر ترکیه هم تنها با حدس و گمان از میزان محبوبیت حزب پ ک ک در دیاربکر خبر دارد یعنی از محبوبیت حزبی که در سال ۱۹۷۸ تاسیس و از سوی اتحادیه اروپایی و ایالات متحده امریکا در زمره گروه های تروریستی به شمار آمده است. دیاربکر متروپل کردها و در عین حال یکی از فقیرترین و فراموش شده ترین شهرهای ترکیه است. رقم بیکاری در این شهر بالغ بر ۶۰ تا ۷۰ درصد برآورد شده و این رقم در برخی از بخش ها و محله ها به نود درصد هم می رسد. دیاربکر کانون مناقشه قدیمی میان کردها و دولت ترکیه به شمار می آید و در دویست کیلومتری مرز عراق قرار دارد. مهم ترین پایگاه نظامی ترکیه نیز در این منطقه واقع شده است و هواپیماهای اف ۱۶ از همین جا به پرواز درمی آیند و با آن صدای نعره مانند و خفه خود که یادآور رعد و برق آسمان است به ماموریت های موسوم به «عملیات خورشید» می روند و به سراغ اردوگاه های پ ک ک می آیند و آنها را بمباران می کنند. و در همین شهر است که هنوز هم برخی جوانان کرد، داوطلبانه به حزب پ ک ک می پیوندند. و باز در همین شهر است که حزب اردوغان یعنی حزب عدالت و توسعه به دنبال راهی برای نفوذ به آن می گردد.
تا به اینجای کار این حزب کردی «دموکرات خلق» است که توانسته از اعتماد و محبوبیت در میان اکثریت مردم دیاربکر برخوردار باشد. تنها کار این حزب انتقاد و اعتراض به لشکرکشی دولت به شمال عراق و البته برگزاری تظاهرات در شهرهای بزرگ ترکیه بوده است. مقامات دادستانی کل ترکیه این حزب را متهم می کنند که روابطی بسیار نزدیک با حزب کارگران کردستان (پ ک ک) دارد.
«نجدت آتالای» ۳۲ ساله ضمن آنکه این نزدیکی را انکار نمی کند، می گوید؛ «کردها در تاریخ ملت ما ریشه دارند و از میان خود ما و از طبقه متوسط ما آمده اند.» آتالای دبیرکل جدید حزب دموکرات خلق در دیاربکر است که خود را پایبند سنت «مبارزه رهایی بخش کردها» می داند و البته اذعان دارد که مبارزه برای آزادی باید از طریق دموکراتیک انجام گیرد و بر مبنای همین عقیده است که حزب دموکرات خلق دیگر از خواست دیرینه کردها مبنی بر داشتن یک دولت مستقل حمایت نمی کند.
افرادی مانند آتالای حال دیگر راه حل تازه یی برای رسیدن به حق و حقوق خود پیدا کرده اند، همان طور که اسکاتلندی ها، باسکی ها و کاتالونیایی ها هم همین راه را انتخاب کرده بودند یعنی داشتن یک پارلمان و یک دولت محلی و به رسمیت شناخته شدن کردها به عنوان ملتی صاحب فرهنگ در قانون اساسی. وقتی از آتالای می پرسیم که با آن جنگجویان حزب کارگران کردستان که در کوه ها مخفی شده اند، چه باید کرد، او می گوید؛ «باید راه حلی مسالمت جویانه پیدا کرد، به نظر من همه آنها باید مورد عفو قرار گیرند.»
اما شورشیانی که کمی آن سوتر یعنی در عراق به سر می برند، نگاهی متفاوت به این مساله دارند. به عنوان مثال «مراد کارایلان» یکی از فرماندهان حزب کارگران کردستان که احتمالاً در مناطق صعب العبور رشته کوه های شمال عراق اقامت دارد، می گوید؛ «ما جنگ را به شهرها خواهیم کشاند.» این گفته فرمانده کرد یادآور جنگ داخلی میان ارتش ترکیه و کردها در دهه های هشتاد و نود است؛ جنگی که بر پایه گزارش های رسمی چهل هزار انسان را قربانی کرد.
اما پ ک ک اخیراً هم یک بار دیگر جنگ را به دیاربکر کشاند و آن هنگامی بود که در اوایل ژانویه امسال یک بمب کنترل از راه دور در نزدیکی یکی از هتل های لوکس مرکز شهر دیاربکر منفجر شد که بر اثر آن پنج انسان بیگناه کشته و چند ده نفر دیگر مجروح شدند.
اما پ ک ک اخیراً هم یک بار دیگر جنگ را به دیاربکر کشاند و آن هنگامی بود که در اوایل ژانویه امسال یک بمب کنترل از راه دور در نزدیکی یکی از هتل های لوکس مرکز شهر دیاربکر منفجر شد که بر اثر آن پنج انسان بی گناه کشته و چند ده نفر دیگر مجروح شدند. از قرار معلوم این بمب باید در میان سربازان ترک منفجر می شد اما قربانیان آن غیرنظامیان بودند. به همین خاطر حزب پ ک ک طی اطلاعیه یی ضمن اعتراف به این «اشتباه وحشتناک» از مردم عذرخواهی کرد. از آن زمان بود که چهره حزب معاند ترکیه در پایگاه اصلی اش یعنی در دیاربکر تا اندازه زیادی خدشه دار شد.
حزب حاکم ترکیه از گذشته های نه چندان نزدیک در پی یافتن جای پا و پایگاهی در دیاربکر است. «عبدالرحیم حتب اوغلو» رئیس محلی حزب عدالت و توسعه در دیاربکر، مرد ۴۳ ساله یی است که به پیروی از اردوغان سبیل دارد و کراوات می زند و شغل اصلی اش مشاور امور شرکت های تجاری است. حتب اوغلو در حالی که مقابل تصویر بزرگی از اردوغان نشسته است از اشتیاق خود برای تسخیر این «دژ کردها» می گوید.
او اقرار می کند بی تردید بیکاری گسترده در این منطقه همه چیز را به ورطه سقوط کشانده است اما سدی که تا پنج سال آینده روی فرات بسته می شود، رفاه و تحول را به این منطقه خواهد آورد؛ «بیش از سیصد هزار هکتار زمین های منطقه قابل استفاده خواهد شد و بدین ترتیب حداقل به همین تعداد شغل ایجاد می شود.» البته جناب حتب اوغلو در این مورد چیزی نمی گوید که با راه اندازی این سد صدها دهکده و شهر باستانی زیر آب می رود. شاید این مساله بهای پیشرفت باشد.با این حال حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۷ موفق شد آرای ۴۱ درصد از مردم دیاربکر را به خود اختصاص دهد و این در حالی است که این رقم پنج سال پیش از آن تنها ۱۶ درصد بود. اما این تحول اساسی موجب آن نشد که اردوغان به فکر سرمایه گذاری در این منطقه بیفتد بلکه تنها واکنش وی چند اظهار نظر کلیشه یی و از تاریخ گذشته بود. اردوغان به عنوان اولین نخست وزیر ترکیه که به دیاربکر سفر می کند به آن متروپل آناتولی شرقی رفت و با حالتی مقتدرانه گفت که ترکیه مشکلی به نام «کردها» دارد و این مشکل، مساله او به عنوان نخست وزیر نیز هست.
«عرفان بابا اوغلو» رئیس انجمن نویسندگان کرد در مورد آن دیدار می گوید؛ «این لحظه یی تاریخی بود. نخست وزیر به ما هدیه یی به نام امید داد اما دوباره آن را از ما گرفت و به وعده هایش عمل نکرد.»روی کاغذی بر دیوار دفتر بابااوغلو این جمله به زبان کردی نوشته شده است؛ «لطفاً سیگار نکشید». این جمله روی کاغذی معمولی نوشته شده است زیرا اگر روی کاغذ رسمی مارک دار بود، نویسنده در خطر محاکمه شدن قرار می گرفت. هنوز هم همچنان چاپ اطلاعیه های رسمی، تابلو ها یا بروشورها به زبان کردی در چارچوب امور ممنوعه به حساب می آید و این در حالی است که اکثر ساکنان دیاربکر قادر به تکلم به زبان ترکی نیستند. جالب آنکه چندی پیش شهردار دیاربکر یعنی «عبدالله دمیرباش» اقدام به چاپ بروشورهایی به زبان های کردی، عربی و ارمنی کرد و چیزی نگذشت که اخراج شد و در حال حاضر هم به اتهام «تبلیغ به نفع اهداف سازمان تروریستی پ ک ک» در انتظار محاکمه به سر می برد.
بابا اوغلو می گوید؛ «بی تردید امروزه دیگر صحبت به زبان کردی در خیابان ممنوع نیست. اما از تدریس زبان کردی در مدارس دولتی همچنان ممانعت به عمل می آید و در دوران انتخابات هم هیچ کاندیدایی حق ندارد به زبان کردی سخنرانی کند. انتخاب نام کوچک کردی برای نوزادان هم معمولاً ممنوع است زیرا برخی حروف کردی در الفبای ترکی معادل ندارند.» اردوغان هنگام دیدارش از آلمان در ماه فوریه، خطاب به ترک ها گفت؛ «یکسان سازی جنایت علیه بشریت است.» اما وقتی روزنامه نگاران از وی پرسیدند پس چرا پانزده میلیون کرد ترکیه باید قربانی یکسان سازی شوند، پاسخی نداد. اما چیزی نگذشت که دولت اعلام کرد در آینده برنامه هایی به زبان کردی در شبکه سراسری «تی آرتی» پخش خواهد شد. آیا این آغازی جدید است یا به مانند گذشته وعده یی است که عملی نمی شود؟ البته از مدت ها پیش برخی شبکه های تلویزیونی در ترکیه روزانه به مدت ۴۵ دقیقه برنامه به زبان کردی با زیرنویس ترکی پخش می کنند. چندی پیش مدیر یکی از این کانال ها به دلیل آنکه در یکی از برنامه ها از نام «کردستان» به صورتی استفاده شده بود که دولت مستقل کردستان را تداعی می کرد، به دادگاه رفت و پنجاه هزار یورو جریمه شد. با این حال کردستان به مفهوم دولتی مستقل دیگر رویای بسیاری از کردها نیست. اما کردستان به مفهومی که در شمال عراق وجود دارد در حکم استخوانی در گلوی ارتش ترکیه است. ارتش ترکیه در روزهای اخیر برای چندمین بار برای بمباران اردوگاه های پ ک ک به این منطقه حمله زمینی کرد و سپس به حمله پایان داد و دست به عقب نشینی زد. البته این عقب نشینی بی قید و شرط هم نیست و جنبه تاکتیکی دارد زیرا فرماندهان ارتش ترکیه درصدد برپایی یازده پایگاه نظامی در این منطقه هستند تا به صورت لاینقطع آرامش را از نیروهای پ ک ک بگیرند. در این آخرین حمله از قرار معلوم ۲۴ سرباز ترک و ۲۳۷ شورشی کرد از پای درآمدند.

دانیل اشتاین فورت
منابع؛ اشپیگل و فوکوس

منبع : روزنامه اعتماد