صنعت نفت و دانشگاه

رابطه میان علم و صنعت كه امروزه بر پایه پیوند و ارتباط صنعت و دانشگاه مورد مطالعه و ارزیابی قرار می گیرد، در بررسی های تاریخی به گونه ای دقیق تر به قرون اخیر نسبت داده می شود.
مورخین علیرغم اینكه تكامل صنعت را نتیجه پیشرفت علم می دانند، اما با بیان مثالهای روشن، این نكته را گوشزد می كنند كه تنها در قرون اخیر است كه علم، تاثیر بزرگی در صنعت داشته و این مسئله چندان هم بدور از واقعیت نیست.
در توجیه و توضیح این بحث، شواهد آشكاری را می توان مثال زد؛ زمانی كه بناهای تاریخی عظیمی مانند اهرام مصر، پرسپولیس، مساجد اسلامی با شكوه در اصفهان و كلیساهای معظم قرون وسطایی در اروپا ساخته می شد، هیچ مرجع علمی شناخته شده ای وجود نداشته، یا هنوز كشف نشده است كه دانشِ ساختن این ابنیه خارق العاده را به سازندگان آنها منتقل كند.
به بیانی دانش ساختن این بناها از مرجع یا مركزی علمی به صورت فرمول و نقشه و مطالب علمی مكتوب و محاسبه شده به سازندگان آن ارجاع نشده بود و این معمارانِ بزرگ، بیشتر نوابغ گمنامی بودند كه بر اساس دانشِ شخصی و تجربه فرا قرنی كه نسل به نسل به آنها منتقل شده بود چنین شاهكارهایی را خلق می كردند. در ارتباط با بسیاری از اختراعات نیز این واقعیت صدق می كند.
موریس دوما مورخ نامدار فرانسوی كه مجموعه بزرگ »تاریخ صنعت و اختراع« حاصل یك عمر كوششِ وی و همكاران دانشمند اوست از مورخانی است كه پژوهش وی در زمینه »علم و صنعت« برای دانش پژوهان به عنوان یك مرجع علمی قابل استناد شناخته می شود. البته این مورخ، مانند بیشتر مورخان غربی، نظری به صنعت و اختراع در كشورهای شرقی، به ویژه ایران نداشته و در بخش اسلامی كتابهای خود نیز مطالب را كمرنگ تر از واقعیات منعكس كرده است.
به هر روی این مورخ می نویسد: در اواخر سده شانزدهم، تاثیر علم در صنعت بیشتر نمایان می شود كه برجسته ترین نمونه آن استفاده »هویگنس« از نوسانهای همزمان آونگ - كشف گالیله- برای تنظیم ساعت است. اما۷۰ سال پس از آنكه ماشین بخار اختراع شد، نخستین تلاش برای توجیه علمی آن به عمل آمد و۵۰ سال بعد به نتیجه رسید. ساختن ماشین های ابزار نیز پیش از كارهای علمی آن بود كه بوسیله مكانیسین های سده۱۹ انجام شد و تولید اسیدهای معدنی نیز پیش از تئوری های شیمیایی لاوازیه اتفاق افتاد.
همین مورخ، اضافه می كند؛ تنها در این مرحله است كه مبادله اطلاعات میان این دو زمینه فعالیت بشر (علم و صنعت) متعادل شد و صنعت شیمی از اكتشافات دانشمندان شیمی آلی بسرعت استفاده كرد و پس از كشفیات علمی ولتا، آمپر و مایكل فاراده، صنعت برق شیمیایی و تلگراف شكفته شد.
مورخ در ادامه بحث مفصل خود، تمدن صنعتی اخیر را نتیجه تاثیر متقابل و اثرپذیری علم در صنعت می داند.
با توجه به این روند تاریخی، می توان نقش دانشگاهها را به عنوان پایگاههای برجسته علم در پیشرفت صنعت و تكنولوژی مدرن، واقعیتی دانست كه روز به روز گسترده تر می شود.
اما در میان صنایع مختلف، صنعت نفت با عمری یكصد ساله در ایران را می توان از كهن ترین صنایع كشور دانست كه از علم تاثیر پذیرفته و نیاز ارتباط و پیوند بیشتر دانشگاه و این صنعت را تشدید می كند. با چنین دیدگاهی بخش عمده مطالب این شماره از ماهنامه نفت پارس، به عنوان یك نیاز ضروری برای استحكام بیشتر ساختار علمی- صنعتی كشور است.

منبع : ماهنامه نفت پارس