ایران و چالش های ورود به جامعه اطلاعاتی جهانی

بحث جامعه اطلاعاتی که امروزه کانون توجه بسیاری از کارشناسان شده است به عنوان مبنا و استانداری جامع می تواند سرچشمه تعاملات و تحولات فراوانی در پیکره جوامع سنتی باشد از همین رو در بیان شاخص ها و ویژگی های آن نمی توان از جزئیات آغاز کرد چرا که در تعاریف جامعه اطلاعاتی با ابزارها و رویکردهای فراوانی مواجه هستیم از جمله این ویژگی ها می‌توان به وابستگی رشد اقتصادی جوامع به تحولات فنی و علمی در عرصه اطلاعات و بازسازی صنعت با بهره گیری از فناوری اطلاعات اشاره کرد. با این دیدگاه می توان برداشت کرد که پیچیدگی و تعامل بالای عناصر دخیل در این امر به حدی است که قائل شدن مرز تاثیر برای هر یک از آنها می تواند بسیاری از محاسبات و بررسی های را به هم ریزد.
بنابراین برای رسیدن به یک تعریف و دیدگاه روشن و اصولی از جامعه اطلاعاتی در گام اول باید کلیه عناصر و عوامل موثر در این فرایند جهانی را شناسایی و تعریف کرد. جهانی از آن جهت که به دلیل گسترش روزافزون کاربری فناوری اطلاعات کشورها ناگزیر از تاثیرپذیری و تاثیرگذاری هستند و به همین دلیل حذف استانداردهای جهانی در تعیین چهارچوب ها ملی در واقع به بیراهه رفتن است.
تقابل دو شعار جامعه جهانی و جامعه اطلاعاتی بستری را فراهم می آورد تا زمینه برای ایجاد یک راهبرد گسترده تر و جهان شمول تر با عنوان جامعه اطلاعاتی جهانی بوجود آید جامعه ای که در آن کلیه فرآیندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، علمی و... بر یکدیگر تاثیر گذاشته و از هم تاثیر می پذیرند. از این رو در بررسی چالش های اساسی جامعه اطلاعاتی نمی توان از چالش های زیربنایی جامعه جهانی که در شعار جهانی شدن جلوه کرده صرف نظر کرد. حاصل اینچنین پیچیدگی ها و در هم تنیدگی هایی نفوذ غیر قابل باور فناوری اطلاعات در همه روابط و فعالیت ها و فرایندهایی است که در بحث جهانی شدن انسان و جوامع بشری را تحت تاثیر قرار داده است.جایگزینی یا استفاده از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی به عنوان ابزارهای اقتصادی، اطلاعات به جای ماشین هایی که از ابزارهای اقتصادی ، صنعتی‌اند و مطرح شدن بخش های مربوط به تولید و توزیع فناوری‌ها و خدمات اطلاعاتی به عنوان بخش اصلی صنعت از دیگر ویژگی‌های جامعه اطلاعاتی به شمار می‌رود. در جامعه اطلاعاتی نیروی اطلاعات به عنوان گرانمایه ترین سرمایه جوامع به شمار می رود و برای بهره برداری از آن برنامه ریزی های کلانی صورت می گیرد. با توجه به تنوع معیار ها و شاخص ها در سنجش جامعه اطلاعاتی ورود به جامعه اطلاعاتی را می‌توانیم با معیارهای مختلف بسنجیم و این خود نشان دهنده چند وجه بودن جامعه اطلاعاتی است . معیارهای تکنولوژی، اقتصادی، فرهنگی، شغلی و سیاسی شاخص های کمی و کیفی هستند که ورود به جامعه اطلاعاتی را از جنبه های مختلف تعریف می‌کنند. با این توضیح می توان برای تعریف جامعه اطلاعاتی یک استاندارد و قالب کلی را مطرح کرد با این مضمون که جامعه ای را می توان جامعه اطلاعاتی نامید که از نظر سطوح مختلف شاخص های ذکر شده در بالا به حد مطلوبی رسیده باشد و بر اساس یک جریان منظم و برنامه ریزی شده کلیه ابزارها و زیرساختهای فناوری اطلاعات را برای تولید اطلاعاتی به کار ببرد که امور برنامه ریزی و اجرای شاخص های فوق را بتواند در جهت مثبت تحت تاثیر قرار دهد با این توجیه تمامی بخش های درگیر با تکنولوژی، اقتصاد، فرهنگ، اجتماع، سیاست و... به عنوان کارخانه های مصرف کننده و تولید کننده اطلاعات تبدیل می شوند و از انجایی که تراوایی، به اشتراک گذاری و تبادل اطلاعات از جمله اصول استاندار جامعه اطلاعاتی محسوب می شود جوامع، سازمان ها، ارگان ها و کلیه اجزا سیستم جهانی اطلاعات که در جامعه اطلاعاتی جهانی به فعالیت می پردازند از اطلاعات مورد نیاز بهره مند می شوند و اطلاعات خود را برای استفاده دیگران در اختیار آنها قرار می دهند. یکی از معیار های مشخص برای تعیین استانداردهای جامعه اطلاعاتی و یا حداقل رسیدن به این استانداردها بالا رفتن تعداد کارهای تخصصی و اطلاعات محور و کاسته شدن از کارهای تکراری و غیر اطلاعاتی مردم است به این معنی که افراد در یک جامعه اطلاعاتی باید بتوانند با استفاده از فناوری اطلاعات کارهای معمولی و دستی را حذف و بر عهده سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری بگذارند با این شرایط می توان گفت هنگامی یک کشور وارد جامعه اطلاعاتی میشود که مشاغل مبتنی بر اطلاعات ، تولید و توزیع آن روز به روز گسترش یابد. و همچنین مشاغل اطلاعات محور و کارمندان بتوانند با تخصص خود از این اطلاعات بهترین استفاده را ببرند.
جامعه اطلاعاتی در بعد فرهنگی نیز ساختار جوامع بشری را تحت تاثیر قرار می دهد و به نوعی در خدمت نشر و گسترش فرهنگ ها در می اید تقابل و تعامل فرهنگ ها در بستر جوامع شبکه ای می رود تا یک قالب و اصلوب فرهنگی خاصی را به عنوان فرهنگ زندگی و فعالیت در جامعه اطلاعاتی پدید آورد. بدون شک همه این اتفاقات حاصل تعاطی اندیشه ها و افکار هزاران انسانی است که با زبان ها و ملیت ها و قومیت های خاص خود در این ورطه به فعالیت مشغولند و هر یک با سعی بر ایجاد ارتباط فرهنگی با سایر فعالان جامعه اطلاعاتی دانسته و ندانسته نقشی در شکل دهی به قاموس فرهنگی جامعه اطلاعاتی داشته اند جامعه اطلاعاتی در محاصره امواج و پیام های ارتباطی و اطلاعاتی فراوانی است و این نشان دهنده این است که جامعه اطلاعاتی یک پدیده واقعی و در شرف گسترش است که کسی نمی تواند آن را انکار کند و چون پذیرش از پایین به بالا داشته به خصوص در کشور ما بی شک جنبه و جذبه تبدیل شدن به فرهنگ را نیز دارد.
چالش های جهانی
سالها پیش در مقابل مشکلات فقر اقتصادی کشورهای جهان سوم چند کشور توسعه یافته اقدام به کمک های مالی می کردند اما امروزه حتی آنها نیز مسیر این کمک ها را تغییر داده اند و سعی دارند با آموزش و اطلاع رسانی به جوامع در حال توسعه آنها را برای دست یابی به توسعه یاری دهند.گذشته از اهداف خاصی که در پی چنین کمک هایی معمولا از سوی کشورهای توسعه یافته دنیال می شود باید تغییر نگرش آنها را در فرایند های کمک رسانی مورد توجه قرار داد چرا که آنها نیز به این باور رسیده اند برای توسعه پایدار و همیشگی در سطح جهان ناگزیر از داشتن ارتباط سیستمیک با سایر عناصر جامعه جهانی هستند.چالش اساسی که امروزه جامعه جهانی با آن روبروست عدم تعادل کمی و کیفی در ورود و دستیابی همه جوامع به استانداردهای لازم برای جامعه اطلاعاتی است. این مسئله باعث ایجاد پدیده ای تحت عنوان شکاف دیجیتالی شده است. شکاف دیجیتالی به عنوان یکی از معضلات سیستم جهانی جامعه اطلاعاتی باعث کندی تعاملات اطلاعاتی در این سطح می شود و رشد و پیشرفت را به تاخیر می اندازد. برای خارج شدن از ورطه شکاف دیجیتالی که کشورهای جهان سوم با آن مواجه هستند
راهکارها
با توجه به اهمیتی که کشورهای جهان برای موضوع اطلاعات قائل هستند امروزه یک نهضت و حرکت جهانی برای برون رفت از بن بست اطلاعاتی حاصل از شکاف دیجیتالی شکل گرفته است که کشورهای جهان سوم که از رتبه نازلی در جدول شاخص های توسعه فناوری اطلاعات برخوردارند باید با توجه جدی خود را در این روند قرار دهند برای قرار گرفتن در این جریان باید تمرین و تلاش خود را درسطح ملی برای همگانی شدن اطلاعات متمرکز کنیم به گونه ای که با تغییر ذائقه اطلاعاتی مردم جامعه زیرساخت فرهنگی و تکنولوژیکی آنها را نسبت به فرایندهای تولید اطلاعات و تهیه اطلاعات تغییر دهیم. نمود تضاد درونی جامعه ما در عدم یکنواختی نشر و دسترسی اطلاعات در فاصله بسیار روستاها و شهرهای کشور جلوه گر شده است و برای اینکه بتوانیم با فرهنگ جهانی جامعه اطلاعاتی همگام شویم باید آموزه های عمومی و اطلاعاتی را برای رسیدن به حد مطلوبی از سواد گسترش دهیم چراکه توسعه سواد عمومی و اطلاعاتی می تواند به عنوان یک سرمایه گذاری زیرساختی در حوزه جامعه اطلاعاتی به شمار رود تا از این طریق فرایندهای آتی که مهمترین آن ایجاد تحول فرهنگی با توجه به چهارچوب های جامعه اطلاعاتی است ممکن و تسهیل گردد خلاصه اینکه توسعه سواد عمومی و اطلاعاتی می تواند درجه پذیرش فرهنگ را در شهروندان جامعه اطلاعاتی بالا ببرد.
هر چه یک جامعه از جنبه گسترش شاخص های جامعه اطلاعاتی ، توسعه یافته تر باشد، امکان دسترسی همگانی به اطلاعات هم بیشتر می شود، اگر جامعه ای در آستانه ورود به عصر جهانی شدن باشد و خود را آماده و مستعد ورود به جامعه جهانی کند، هر روز بیشتر به سمت همگانی شدن اطلاعات پیش خواهد رفت. پس از ایجاد آمادگی فرهنگی در جامعه و بستر سازی لازم برای همگانی شدن اطلاعات می توان گام در مراحل بعدی گذاشت و هر یک از بخش های جامعه را در ورطه تخصصی اش با چالش های جامعه اطلاعاتی مواجه ساخت به عنوان مثال توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، خدمات خصوصی و دولتی و...با قرار گرفتن در بستر دموکراسی اطلاعاتی – دیجیتالی با هدف توزیع عادلانه اطلاعات می تواند شکل و حرکت اصولی تر و عام تری بیابد. ایجاد فرصت های برابر در دسترسی به اطلاعات اقتصادی، سیاسی ، علمی ، قانونی ، خدماتی می تواند زمینه توسعه دموکراسی در ابعاد ملی و بین المللی را فراهم کند. با رسیدن به این نقطه می تواند شعار جامعه اطلاعاتی را که دسترسی همگانی به اطلاعاتی است که برای مردم و توسعه و رفاه عمومی لازم است محقق کند.

وبلاگ کارگروه: http://wsis.mihanblog.com
نویسنده: فرنود حسنی [e-mail]