صنایع شیمیایی در ایران

نیاز روز افزون بازارهای داخلی و خارجی به فرآورده‌های صنایع شیمیایی كه شرح آن در قسمت قبل آمد، اهمیت لزوم توجه به توسعه صنایع شیمیایی در ایران را بسیار بالا می‌برد. تولیدات صنایع شیمیایی بسیار متنوع می‌باشد و به طور كی به سه بخش عمده تقسیم می‌شود:
۱- كودهای شیمیایی
۲- مواد پلیمری، پلاستیك‌ها، لاستیك‌ها و الیاف مصنوعی ۳- مواد شیمیایی گوناگون
فرآورده‌های صنعت پتروشیمی به عنوان یك صنعت مادر، به عنوان مواد اولیه و مصرفی مورد نیاز تعداد قابل توجهی از صنایع دیگر را تامین می كنند: كشاورزی كوده‌های شیمیایی، آفت‌كش‌ها و بسیاری از وسایل آبیاری
صنایع غذایی حلال‌ها و اسیدها
صنایع پلاستیك انواع پلاستیك‌ها
صنایع نساجی مواد میانی جهت تولید الیاف مصنوعی
صنایع بسته بندی انواع پلاستیك‌ها
صنایع رنگ‌سازی حلال‌ها
صنایع چسب‌سازی حلال‌ها- پلیمرها
صنایع لوازم خانگی انواع پلاستیك‌ها
صنایع لاستیك‌سازی لاستیك‌های مصنوعی
صنایع مواد شوینده الكیل بنزن خطی، دودسیل بنزین و پلی فسفات سدیم
صنایع مصالح ساختمانی انواع پلاستیك‌ها و پلیمرها
صنایع كابل سازی انواع پلاستیك‌ها
سابقه صنعت پتروشیمی در ایران
صنایع پتروشیمی در ایران برای اولیه بار در سال ۱۳۴۲ با بهره برداری از مجتمع كودهای شیمیای در مرودشت شیراز آغاز شد و بعد از آن شركت ملی صنایع پتروشیمی در سال ۱۳۴۴ تاسیس شد و منجر به احداث واحدهای متعدد و گوناگون این صنعت در كشور گردید كه شامل مجتمع ‌ ها و واحدهای موجود در شركت ملی صنایع پتروشیمی و واحدهای موجود در سایر بخش ‌ ها می ‌ باشد.
مجتمع ها و واحدهای موجود شركت ملی صنایع پتروشیمی
واحدهای تولیدی شركت ملی صنایع پتروشیمی عبارتند از:
الف- مجتمع پتروشیمی شیراز
ب- مجتمع پتروشیمی رازی- ماهشهر
ج- مجتمع پتروشیمی آبادان
د- مجتمع پتروشیمی خارك
ه_ مجتمع پتروشیمی بندر امام
م- كارخانه كربن ایران- اهواز
ن- كارخانه پولیكا در آبادان
مجتمع پتروشیمی شیراز
ایران برای اولین بار در سال ۱۳۳۸ اقدام به احداث یك كارخانه كود شیمیایی در مرودشت شیراز كرد. بهره‌برداری از كارخانه در سال ۱۳۴۲ آغاز شد. علاوه بر واحدهای تولید كود شیمیایی، واحد تولید كربنات و بی‌كربنات دو سود در سال ۱۳۵۲ و تری‌پلی فسفات سدیم و كودهای مخلوط در سال ۱۳۵۵ مورد بهره برداری قرار گرفتند. به شكل (۱) و جدول (۱) توجه كنید.
مجتمع شیمیایی رازی
این مجتمع در بندر امام خمینی قرار دارد و بهره برداری از آن در سال ۱۳۴۹ آغاز شد. محصولات این مجتمع در جدول (۱) نشان داده شده‌اند (شكل۲).
مجتمع پتروشیمی آبادان
مجتمع پتروشیمی آبادان با مشاركت شركت ملی صنایع پتروشیمی و شركت امریكایی «بی-اف- گودریچ» و به منظور تولید PVC (ماده اولیه پلاستیك) و همچنین DDB (ماده اولیه پاك كننده‌ها) و سود سوزآور مورد نیاز داخل كشور، احداث و در سال ۱۳۵۰ بهره‌برداری از آن آغاز شد. در سال ۱۳۵۲ تصمیم به اجرای طرح توسعه واحد PVC به ظرفیت سالانه ۶۰۰۰۰ تن گرفته شد و بهره‌برداری از آن در سال ۱۳۵۴ آغاز گردید، ولی عملا ظرفیت بهره‌برداری از این واحد به بیش از ۴۳۰۰۰ تن در سال نرسید
مجتمع شیمیایی خارك
شركت سهامی شیمیایی خارك در سال ۱۳۴۴ براساس مشاركت پنجاه- پنجاه با شركت امریكایی «اموكو انترناسیونال» تاسیس شد و در سال ۱۳۴۸ به بهره‌برداری رسید. محصولات عمده این شركت مایعات گازی و گوگرد می‌باشند
مجتمع پتروشیمی بندر امام خمینی
شركت سهامی پتروشیمی ایران- ژاپن براساس مشاركت پنجاه – پنجاه بین شركت ملی صنایع پتروشیمی و شركت‌های ژاپنی «میتسوبیشی» و «نیشوایوایی» در سال ۱۳۵۱ احداث شد. این شركت به دلیل كناره‌گیری شركای ژاپنی و روش سهام خود به دولت ایران اكنون به نام مجتمع پتروشیمی بندر امام به طور كامل به ایران تعلق دارد. این مجتمع در بندر امام خمینی و نزدیك مجتمع شیمیایی رازی قررا گرفته و به منظور تولید مواد نرم‌كننده پلاستیك و ایندرید فتالیك تاسیس شده است
كارخانه كربن ایران
شركت سهامی كربن ایران براساس مشاركت بین شركت ملی صنایع پتروشیمی (۲۰%) و بانك توسه صنعت و معدن (۳۰%) و شركت امریكایی كابوت (۵۰%) احداث شد. شركت، كارخانه دوده صنعتی را در نزدیكی اهواز تاسیس كرد و بهره‌برداری از آن در سال ۱۳۵۴ آغاز گردید. دوده صنعتی یكی از مواد اولیه تولید لاستیك اتومبیل می‌باشد
كارخانه پولیكا
این كارخانه در سال ۱۳۴۱ در نزدیك كارخانه‌های نورد لوله اهواز شروع به كار كرد. این كارخانه بااستفاده از PVC تولیدی در مجتمع پتروشیمی آبادان محصولات زیر را تولید می‌كند:
- لوله های خشك PVC برای مصارف آبرسانی و فاضلاب.
- اتصالات لوله.
- تركیبات نرم مورد استفاده در صنعت كابل سازی.
- ظرفیت عملی كارخانه در حال حاضر ۶۰۰۰۰ تن در سال می‌باشد.
صنایع شیمیایی غیر پتروشیمی
عمده‌ترین صنایع شیمیایی سایر بخش‌ها عبارتند از:
-شركت پلی اكریل
-شركت شیمیایی پرسپولیس
-شركت الیاف
-شركت پارسیلون
-شركت شیمیایی پاسارگارد
لازم به تذكر است كه شركت‌های متعدد شیمیایی دیگری نیز وجود دارد كه به دلیل كوچك بودن و صنعت آن‌ها ظرفیت تولید پایین (صنایع پایین دستی)، ذكری از آن‌ها به میان نمی‌آید.
شركت پلی اكریل
این شركت در سال ۱۳۵۷ (ه.ش) با تولید الیاف پلی استر در اصفهان آغاز به كار كرد. ظرفیت تولید این واحد صنعتی ۳۲۸۰۰ تن الیاف پلی استر و ۱۸۰۰۰ تن الیاف آكریلیك می‌باشد كه در صنایع نساجی برای تولید انواع پارچه و پتو مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سطح توسعه این واحد ظرفیت تولید پلی استر این كارخانه تا ۵۳۲۰۰ تن افزایش خواهد یافت. مواد اولیه مورد نیاز این واحد عبارتند از: دی متیل ترفتالات- اتیلن گلایكول- اكریلونیتریل كه بیشتر از طریق واردات تامین می‌شود.شركت شیمیایی قدس
این شركت كه تولیدكننده انواع زرین‌ها از قبیل زرین ملامین- زرین اوره فرمالدئید و اوره فرمالدئید می‌باشد، در سال ۱۳۵۸ در شیراز آغاز به كار كرد. محصولات این واحد تولیدی در تهیه ظروف ملامین- چسب نئوپان و انواع روكش‌ها مورد استفاده دارد. ارقام تولیدات این شركت عبارتند از:
- پودر قالب‌گیری ملامین فرمالدئید ۱۰۰۰۰ تن در سال
- پودر قالب‌گیری اوره فرمالدئید ۳۵۰۰ تن در سال
- چسب اوره فرمالدئید ۲۰۰۰۰تن در سال
طرح توسعه و تولید متانول در این واحد نیز به اجرا درآمده است.
شركت الیاف
این شركت در سال ۱۳۴۵ در تهران آغاز به كار كرد و ظرفیت آن حدود ۱۰۰۰۰ تن در سال بوده است. محصولات این كارخانه الیاف نایلونی می‌باشد كه در صنایع نساجی، لاستیك‌سازی و فرش ماشینی مصرف عمده دارد. ماده اولیه این صنعت كاپرولاكتام وارداتی می‌باشد.
شركت پارسیلون
این واحد صنعتی به منظور تولید سالانه ۱۶۰۰۰ تن الیاف نایلونی در سال ۱۳۶۲ در خرم‌آباد تاسیس شد و از محصول آن در صنایع نساجی و لاستیك‌سازی و فرش ماشینی استفاده می‌گردد. ماده اولیه این صنعت كاپرولاكتام وارداتی می‌باشد.
شركت شیمیایی پاسارگاد
این واحد صنعتی در سال ۱۳۴۲ در آبادان تاسیس شد و تولیدات آن تا قبل از جنگ تحمیلی عبارت از: ۵۰۰۰ تن گاز كلر و ۶۰۰۰ تن سود سوزآور در سال، و همچنین مشتقات كلر بود كه این محصولات تامین‌كننده بخش عمده‌ای از نیازهای سازمان آب، صنعت نفت، صنایع كاغذسازی- صابون‌سازی و كارخانجات تهیه مواد غذایی هستند.
طرح‌های صنایع پتروشیمی
طرح صنایع پتروشیمی شام دو قسمت عمده می‌باشد:
۱- طرح‌های شركت ملی صنایع پتروشیمی
۲- طرح های سایر بخش‌ها
طرح‌های شركت ملی صنایع پتروشیمی
هدف اصلی این طرح‌ها تولید و تامین مواد اولیه و پایه‌ای و فرآورده‌های اصلی صنایع پتروشیمی برای بی‌نیاز شدن از وارد كردن مواد اولیه از خارج و راه‌اندازی صنایع شیمیایی در مقیاس كوچك می‌باشد. خلاصه طرح‌های توسعه صنایع پتروشیمی از این قرار است:
طرح‌های گروه كودهای شیمیایی
طبق آمار ارایه شده از طرف وزارت كشاورزی، مصرف كودهای ازت‌دار به میزان ۱۲۰۰۰۰۰ تن و كودهای فسفاته به میزان ۱۳۰۰۰۰۰ تن در سال ۱۳۶۶ بوده است كه با توجه به نیاز صنایع كشاورزی به مقادیر فوق، لزوم توسعه واحدهای تولیدكننده كود شیمیایی بسیار ضروری به نظر می‌رسد. با احداث یك واحد جدید تولید اوره در نواحی شمالی كشور به نام مجتمع پتروشیمی خراسان، تولید كودهای ازت‌دار جوابگوی مصرف داخلی شده است (سال ۱۳۷۵). از نظر كودهای فسفاته تولیدات موجود به هیچ وجه جوابگوی نیازهای داخلی نیست. با توجه به اكتشافات محدود معادن فسفات در ایران تولید داخلی سنگ فسفات تاكنون محدود بوده است و به همین دلیل سنگ فسفات باید از خارج وارد گردد (۳۵۰۰۰۰۰ تن در سال).
جدول ۲- طرح‌های پتروشیمی در زمینه كودهای شیمیایی
طرح تولید متانول در ایران
متانول به عنوان حلال و ماده اولیه فرآورده‌های صنعتی متعدد از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. در ایران از میان كاربردهای متعدد متانول در صنایع، در حال حاضر فقط در تولید فرم آلدئید از آن استفاده می‌شود. كل مصرف متانول در كشور در حال حاضر بالغ بر ۹۸۰۰ تن در سال می باشد و در صورتی كه طرح تولیدی دی متیل ترفتالات به میزان ۶۰۰۰۰ تن در سال به اجرا درآید، كل مصرف متانول كشور به حدود ۲۸۰۰۰ تن در سال خواهد رسید. در حال حاضر شركت پلی زان حدود ۵۰۰۰ تن متانول ناخالص از شركت پلی اكریل دریافت می ‌ كند كه پس از تصفیه به شركت قدس (بزرگ‌ترین مصرف‌كننده متانول در ایران) تحویل می‌گردد. تبدیل متانول به اترهای متیل بوتیل ( MTBE ) و استفاده از این اترها به منظور بالا بردن عدد اكتان بنزین موتور، شاید یكی از بهترین روش‌های استفاده از متانول در آینده باشد. در حال حاضر در برخی از كشورها محصول ( MTBE ) را به جای تترااتیل سرب به منظور جلوگیری از آلودگی هوا استفاده می‌كنند. اكنون این محصول در اروپای غربی و امریكا به میزان ۷.۱ میلیون تن در سال تولید می‌شود. مصرف صنعتی متانول در ایران تا سال ۱۳۶۶ به میزان ۳۰۰۰۰ تن در سال رسید. مصرف‌كننده‌های عمده متانول كارخانه قدس شیراز و كارخانه پلی اكریل اصفهان می‌باشند كه واحد اخیر اكنون به نام دی متیل ترفتالات ( DMT ) مشغول به كار است. برای تولید اسید استیك نیز متانول به عنوان ماده اولیه مصرف می‌شود. طرح تفكیك زایلن‌های مخلوط در شركت پتروشیمی بندر امام
در حال حاضر ۲۰۰۰۰ تن ارتوزایلن مصرفی پتروشیمی بندر امام از خارج تامین می‌گردد. پارازایلن نیز ماده اولیه مورد نیاز در تولید TPA و DMT مصرفی شركت پلی‌اكریل می‌باشد. بر طبق برنامه این طرح، از ۱۴۴۰۰۰ تن مخلوط زایلن‌ها، سالانه ۲۱۰۰۰ تن ارتوزایلن و ۱۰۰۰۰۰ تن پارازایلن تولید خواهد شد.طرح تولید دواتیل هگزانول
این ماده به عنوان ماده اولیه شركت پتروشیمی بندر امام به میزان ۲۷۰۰۰ تن در سال و به قیمت گزاف از خارج وارد می‌شود و با احداث واحد جدید به منظور تولید مواد نرم‌كننده، مصرف ماده فوق دو برابر خواهد شد و به همین دلیل طرحی در دست تهیه است كه با اجرای آن می‌توان با استفاده از پروپلین و گاز شیرین، ماده فوق را به میزان ۵۵۰۰۰ تن در سال در مجتمع پتروشیمی بندر امام تهیه كرد.
طرح‌های بزرگ در صنایع پتروشیمی
دو مجتمع پتروشیمی بندر امام و طرح پتروشیمی اراك (در كنار پالایشگاه هفتم) به عنوان طرح‌های مادر صنایع پتروشیمی لقب گرفته‌اند. به طور كلی مواد اولیه اصلی كلیه صنایع پتروشیمی از مواد الفینی و آروماتیكی مشتق شده‌اند و به همین دلیل این دو طرح تا حدود زیادی مشابه یكدیگر هستند و تولید مواد اولیه و بنیادی مورد نیاز هر دو طرح (اتیلن، پروپیلن، بوتادین، بنزن و زایلن‌ها) در هر دو مجتمع پیش‌بینی شده است. در كل، مجتمع پتروشیمی اراك به عنوان مكمل واحدهای مجتمع پتروشیمی بندر امام و به منظور تكمیل زنجیره‌های اصلی تولید و تامین نیازهای صنایع پایین دستی و كوچك داخلی طرح‌ریزی شده است.
واحدهای مشابه دو مجتمع عبارتند از:
-واحدهای تولید پلاستیك پلی‌اتیلن سنگین
-واحد تولید پلی‌وینیل كلرید
فرآورده‌های تولیدی دو مجتمع پتروشیمی بندر امام و اراك عبارتند از:
۱- مواد شیمیایی شامل اتیلن گلیكول، الكیل بنزین خطی، بنزن، سود سوزآور، اسید كلریدریك و...كه به عنوان ماده اولیه در صنایع دیگر به كار می‌روند.
۲- مواد پلیمری شامل:
-پلاستیك‌ها
-لاستیك‌ها
-مواد اولیه الیاف مصنوعی
كه در مصارف عمومی، كشاورزی و صنعت كاربرد فراوانی دارند.
الف- كاربرهای عمومی فرآورده‌های پلیمری
-پارچه، لباس و كفش
-لوازم و وسایل خانگی
-ظروف نگهدای مایعات و مواد غذایی
-وسایل بسته‌بندی
-انواع كیسه‌های پلاستیكی
-روكش مبل و صندلی و كف‌پوش
ب- كاربرهای كشاورزی فرآورده‌های پلیمری
-پوشش سطح داخلی مخازن آب
-پوشش كف كانال‌های آبرسانی
-پوشش اطراف گیاه برای جلوگیری از تبخیر و به هدر رفتن آب
-زه‌كشی
-آبرسانی به روستاها
-ایجاد گلخانه
-ایجاد خزانه
-آبیاری بارانی و قطره‌ای (مكانیزه)
-تثبیت خاك
-بسته‌بندی محصولات
-وسایل نگه‌داری محصولات در مجتمع‌های كشت و صنعت
ج- كاربرهای صنعتی فرآورده‌های پلیمری
-بشكه پلاستیكی مخصوص حمل مواد
-قطعات و لوازم مورد نیاز اتومبیل‌ساز
-تسمه نقاله
-پاكت برای حمل و نقل كالا
-دوك برای صنایع ریسندگی
-لوله جهت انتقال مواد شیمیایی در كارخانجات
-مخازن ذخیره آب و مواد شیمیایی و سوخت
تولیدات مجتمع پتروشیمی بندر امام
فرآورده‌های مجتمع پتروشیمی بندر امام به دو دسته بزرگ (الف) پلاستیك‌ها و لاستیك مصنوعی و (ب) مواد شیمیایی تقسیم می‌شوند.
الف- پلاستیك و لاستیك مصنوعی تولیدی مجتمع بندر امام عبارتند از:
-پلی اتیلن سبك كه در تولید انواع فیلم و ورق پلاستیكی، لوازم ساختمانی، لوازم كشاورزی، كیسه بسته‌بندی، ظروف و لوازم منزل، لوله برای آبیاری و روكش كابل استفاده فراوان دارد.
-پلی اتیلن سنگین كه در تولید لوله آبرسانی و فاضلاب،‌ لوله گازرسانی، كیسه زباله، بطری، ظروف بزرگ و بشكه و جعبه حمل بطری استفاده می‌شود.- لاستیك مصنوعی SBR (لاستیك استیرن- بوتادین) كه كاربرد زیادی در تولید تایر، كفش و قطعات و لوازم لاستیكی دارد.
ب- مواد شیمیایی تولیدی مجتمع بندر امام عبارتند از:
-اتیلن (۳۰۰۰۰۰ تن در سال)، پروپیلن (۱۱۸۰۰۰ تن در سال) كلر (۲۳۰۰۰۰ تن در سال) این مواد به عنوان ماده اولیه برای تولید سایر فرآورده‌های مجتمع مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- سود سوزآور كه در صنایع نساجی، صابون‌سازی، پاك كننده‌ها، نفت، كاغذسازی و صنایع غذایی مصرف عمده‌ای دارد.
-دی كلرور اتیلن كه ماده اولیه تولید كلروروینیل است.
-كلروروینیل كه ماده اولیه تولید پلی وینیل كلرید (پی‌-وی-سی) است خود مصرف زیادی در تولید لوله‌های آبرسانی و فاضلاب، كفش، مشمع، كف پوش و روكش سیم و كابل دارد.
-بنزن كه برای تولید بعضی از پاك‌كننده‌ها و همچنین به منظور صادر كردن تولید می‌شود.
-مخلوط زایلن ها كه كابرد زیادی در تولید مواد نرم‌كننده و صنایع ناسجی دارد.
-اسید كلریدریك كه مصرف عمده‌ای در صنعت نفت و صنایع دیگر دارد.
-گاز مایع كه به منظور صادرات و به میزان ۱۹۰۰۰۰۰ تن در سال تولید می‌شود.
شمای ساده واحدهای تولیدی مجتمع پتروشیمی بندرامام در شكل (۷) نشان داده شده است.
طرح مجتمع پتروشیمی اراك
قبلاً توضیح داده شد كه بافت اصلی این مجتمع شبیه مجتمع پتروشیمی بندر امام می‌باشد و به منظور تكمیل زنجیره تولید به مصرف واحدهایی برای تولید محصولات پتروشیمیایی مورد نیاز صنایع داخلی در طرح توسعه این واحد عظیم، پیش‌بینی شده است كه عبارتند از:
شكل شمای ساده واحدهای تولیدی مجتمع پتروشیمی بندر امام (ارقام به هزار تن در سال).
-پلی استات وینیل
-لاستیك مصنوعی پلی بوتادین
-پلی ال
-اكریلونیتریل
-الكیل بنزین خطی
-اسید ترفتالیك
-رزین ا-بی-اس
لازم به توضیح است كه واحدهای تولیدكننده مواد فوق در كنار مجتمع پتروشیمی اراك و یا در نقاط دیگر تاسیس خواهند شد.
تولیدات مجتمع پتروشیمی اراك نیز به دو دسته بزرگ (الف) الیاف مصنوعی- پلاستیك‌ها و لاستیك و (ب) مواد شیمیایی مختلف تقسیم می‌شوند:
الف- الیاف مصنوعی: پلاستیك‌ها و لاسیتك تولیدی مجتمع پتروشیمی اراك شامل مواد زیر می‌باشند:
-پلی وینیل كلرید كه كاربردهای آن را قبلاً ذكر گردید.
-پلی اتیلن سنگین ( HDPE )
-پلی استایرن كه در تولید بدنه داخلی یخچال، كابینت، رادیو، قلم خودكار و ظروف و وسایل منزل استفاده می‌شود.
-استات وینیل كه در تولید رنگ‌های پلاستیكی و چسب كاربرد دارد.
- لاستیك مصنوعی پلی بوتادین كه كاربرد آن به صورت عمده در تولید تایر وسایل نقلیه می‌باشد.
- اسید ترفتالیك كه برای تولید الیاف مصنوعی پلی استر مصرف می‌شود.
- اكریلونیتریل كه برای تولید الیاف مصنوعی اكریلیك (پشم مصنوعی) استفاده می‌شود.
- پلی‌ال كه به منظور تولید اسفنج مصنوعی، تشك، صندلی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ب- مواد شیمیایی تولید شده در مجتمع پتروشیمی اراك عبارتند از:
- اتیلن گلیكول كه در توید ضد یخ و الیاف مصنوعی پلی استر كاربرد دارد.
-الكیل بنزین خطی كه برای تولید پودرهای شوینده مصرف می‌شود.
- دی اكتیل فتالات ( DOP ) كه برای نرم كردن پلاستیك پی-دی-سی استفاده می‌شود.
- اتانول آمین در صنایع نفت و گاز و مایعات شوینده استفاده می‌شود.
-تولوئن كه برای كاربرد آن در تولید حلال‌ها است و به عنوان ماده اولیه صنایع دیگر هم استفاده می‌شود.
طرح‌های پتروشیمی سایر بخش‌ها
با توجه به اولویت نیازهای داخی به محصولات صنایع شیمیایی، طرح‌هایی در حال اجرا است كه خلاصه آن‌ها به ترتیب عنوان می‌شود:
طرح تولید اسید ترفتالیك
این تركیب ماده اولیه تهیه الیاف مصنوعی پلی استر می‌باشد و مورد نیاز كارخانه پلی اكریل اصفهان است و در حال حاضر از خارج وارد می‌شود. براساس برنامه پیش‌بینی شده وزارت صنایع، واحد تولید اسید ترفتالیك به ظرفیت تولید پنجاه و پنج الی شصت و پنج هزار تن در سال با استفاده از پارازالین تولیدی مجتمع اراك در محل كارخانه پلی اكریل احداث خواهد شد.
طرح تولید سودا اش (كربنات سدیم)
سودا اش یكی از موارد مهم شیمیایی است كه در صنایع مختلفی از قبیل شیشه‌سازی پشم شیشه، كاغذسازی، قند و شكر، بلورسازی و غیره استفاده می‌شود. در حال حاضر از ۹۰۰۰۰ تن مصرف سالیانه این ماده فقط ۲۰۰۰۰ تن آن در مجتمع پتروشیمی شیراز تولید می‌شود و بنابراین نیاز مبرم به ماده مذكور شدیدا محسوس است و مرحله ایجاد یك واحد تولید سودای سنگین با استفاده از نمك و سنگ آهك داخلی توسط بانك صنعت و معدن در دست اجرا می‌باشد.توسعه واحد قدس شیراز
با توجه به كمبود رزین ملامین فرمالدئید در نظر است كه ظرفیت واحد موجود قدس به دو برابر ظرفیت فعلی افزایش یابد. اوره مورد نیاز از تولیدات داخلی و متانول و كریستال ملامین از خارج تامین می ‌ شود. طرح تولید متانول و كریستال ملامین در داخل نیز در دست تهیه است.
طرح جدید تولید دوده در پالایشگاه تهران
ظرفیت تولید دوده كارخانه كربن بلاك اهواز پس از توسعه به حدود ۲۰۰۰۰ تن در سال خواهد رسید. خوراك این واحد از روغن‌های سنگین نفتی پالایشگاه آبادان تامین می‌گردید. اكنون پس از تحقیقات متعدد مشخص شده است كه تركیبات حلقوی حاصله از یكی از واحدهای روغن‌سازی پالایشگاه تهران نیز جهت خوراك كارخانه مناسب می‌باشد و طرح احداث یك واحد جدید بیست هزار تنی در كنار پالایشگاه تهران نیز در دست تهیه است.
طرح تولید حلال‌های كلردار
تهیه حلال‌های كلردار از دی كلروراتیلن تولیدی در مجتمع پتروشیمی بندر امام می‌تواند احتیاجات داخلی خشك شویی‌ها و واحدهای دیگر را هم با ظرفیت تولید سالیانه پانزده هزار تن در سال (پركلرواتیلن و تری‌كلرواتیلن) كاملاً برطرف سازد.
طرح تولید سودا اش از كربناته كردن مستقیم سود سوزآور
اجرای طرح یك واحد جدید تولید سوداش با استفاده از فرایند كربناته كردن مستقیم سود سوزآور تولیدی مجتمع پتروشیمی بندر امام با ظرفیت تولید صد هزار تن پیش‌بینی شده است.
طرح تولید فلورید آلومینیم
این ماده یكی از مواد اولیه مورد نیاز صنایع آلومینیم‌سازی است و با اجرای این طرح، نیازهای داخلی تامین می‌شود. مواد اولیه این طرح اسید فلوروسیلیسیك بازیابی شده ازگازهای فلور متصاعد شده از واحد فعلی اسید فسفریك مجتمع شیمیایی رازی است كه در حال حاضر به هدر می‌رود. همچنین می توان از گاز‌های فلور متصاعده از طرح جدید سوپر فسفات نیز استفاده نمود.
طرح تولید اكریلونیتریل
طرح تولید اكریلونیتریل كه ماده اولیه تهیه الیاف مصنوعی آكریلیك است، به منظور استفاده شركت پلی اكریل اصفهان به ظرفیت ۴۰۰۰۰ تن در سال پیش‌بینی شده است. مواد اولیه مورد نیاز این طرح پروپیلن (تولید مجتمع پتروشیمی اراك) و آمونیاك و اسید سولفوریك تولید داخلی می‌باشد.
طرح تولید الكیل بنزن خطی
طرح تولید این محصول به عنوان ماده اولیه مهم مواد شوینده با ظرفیت ۵۰ هزار تن در سال با استفاده از نفت سفید و بنزن پیش‌بینی شده كه در حال حاضر این واحد به نام LAB در اصفهان افتتاح و شروع به تولید كرده است.
طرح تولید پلی استات وینیل
ماده اولیه مورد نیاز این طرح استات وینیل تولیدی مجتمع –پتروشیمی اراك است. ظرفیت تولید این ماده ۲۰ هزار تن در سال می‌باشد.
طرح تولید پلی ال
طراحی یك واحد ۲۵ هزار تنی اكسید پروپیلن و پلی‌ال در دست تهیه است. موارد مصرف این محصولات در تهیه اسفنج و ابر می‌باشد.
طرح تولید اسیدهای چرب
پارافین تولیدی شركت نفت پارس به عنوان ماده اولیه تولید اسیدهای چرب مورد استفاده قرار می‌گیرد. این طرح با ظرفیت تولید ۴۰۰۰۰ تن در سال پیش‌بینی شده است.
طرح قطران زغال سنگ
طرح تولید فرآورده‌های شیمیایی و پتروشیمی از قطران زغال سنگ توسط وزارت صنایع و وزارت معادن و فلزات با همكاری كشور روسیه در دست اجرا است. این واحد نیز در كنار ذوب‌آهن اصفهان افتتاح و شروع به تولید نموده است.
طرح تولید اسید سولفوریك
طرح تولید اسید سولفوریك با استفاده از گاز ۲ SO حاصل از تصفیه مس مجتمع سرچشمه كرمان توسط مجتمع مذكور در دست اجرا است.
طرح تولید بوتانول و اسید سیتریك
طراحی یك واحد تولید بوتانول و اسید سیتریك از ملاس چغندر توسط وزارت صنایع تحت بررسی است و محل احداث مجتمع‌های قزوین و مشهد می‌باشد.
طرح تولید سولفور سدیم
احداث یك واحد سولفور سدیم به ظرفیت سالیانه ۲۵۰۰۰ تن در سال در دست اقدام است.
طرح تولید كلروسود
برای تامین سود مورد نیاز صنایع كاغذ پارس هفت تپه، طرح احداث یك واحد كلروسود به ظرفیت سالانه ۱۲۰۰۰ تن در خوزستان بررسی و انجام شد.
طرح تولید كاپرولاكتام
احداث یك واحد تولیدی كاپرولاكتام به ظرفیت سالانه ۵۰-۳۰ هزار تن جهت تامین مواد اولیه الیاف مصنوعی نایلونی و لاستیك در دست بررسی می‌باشد.
طرح تولید لاستیك مصنوعی
با احداث یك واحد تولیدی لاستیك مصنوعی، قسمتی از نیازهای مواد اولیه كارخانجات لاستیك‌سازی كشور تامین خواهد شد. مواد اولیه مورد نیاز طرح از مجتمع پتروشیمی اراك تامین خواهد شد.
طرح تولید رزین ( A.B.S )
طرح احداث یك واحد تولیدی رزین A.B.S جهت تامین مصارف صنایع پلاستیك‌سازی و غیره در دست بررسی می‌باشد. مواد اولیه طرح عبارتند از اكریلونیتریل- بوتادین و استایرن.
طرح بازیابی مواد از دور ریز مجتمع‌های پتروشیمی
-بازیابی انیدریدمالئیك از دور ریز واحد تولید انیدریدفتالیك مجتمع بندر امام خمینی به میزان ۱۰۰۰ تن در سال.
-بازیابی كلروركلسیم از دورریز واحد تولید سود اش مجتمع پتروشیمی شیراز.
-بازیابی گچ از دورریز واحد تولید اسید فسفریك شیمیایی رازی.
-بازیابی گازهای فلور از گازهای متصاعده واحد اسید فسفریك مجتمع شیمیایی رازی.
Amocointernational
Mitsubishi and Nishuiwaii
Cabot

منبع : مجله گسترش صنعت