آب پشتوانه امنیت غذا

آب از دیرباز مهم ترین عامل توسعه در جهان بوده است. انسان ها در دوران اولیه زندگی خود نزدیك رودخانه ها و منابع آب تجمع می كردند و به فعالیت های كشاورزی می پرداختند. ۹۷ درصد این منابع شور بوده و مقدار بسیار محدودی از آنها به طور مستقیم از سوی انسان مورد استفاده قرار گرفته است.
افزون برآن كمی بیش از ۱‎/۷۶ درصد از آبهای كره زمین به صورت بلور یا رودخانه های یخی از دسترس خارج شده و آنچه باقی مانده در عمق زمین ذخیره شده است.
بهره گیری از روش های نوین كشاورزی و استفاده بهینه از آب ، عوامل حیاتی برای نیل به هدف تأمین غذای جمعیت در حال افزایش دنیا می باشد. طبق برآورد FAO طی ۳۰ سال آینده مردم جهان نیاز به تأمین ۶۰درصد غذای بیشتر خواهند داشت. بخش قابل توجهی از این افزایش تولید حاصل كشت متراكم (استفاده از زمین كمتر برای تولید بیشتر ) كه نیازمند آبیاری می باشد خواهد بود.
با این توصیف دسترسی و رقابت بر سر منابع آب، یك چالش اساسی در سر راه بشر خواهد بود. بنابراین از هم اكنون قبل از آن كه دیر شود باید به فكر چگونگی استفاده بهینه از آب برای تولید مواد غذایی بود.
اصلاح شیوه تولید در بخش كشاورزی نخستین راه حل در زمینه ارتقای سطح بهره وری آب در مصارف كشاورزی است. با استفاده از بذرهای اصلاح شده، ارتقا و كیفیت باروری خاك و بهره گیری از سایر روش های جدید كشاورزی ، می توان همزمان به افزایش تولید و استفاده بهینه از منابع آب دست یافت. در این میان به كارگیری شیوه های كارآمد آبیاری و بهبود روشها و استحصال آب از اهمیت بسزایی برخوردار است.
بخش كشاورزی با صرف بیش از ۷۰درصد آبهای قابل استحصال ، بزرگترین مصرف كننده است. برای تولید محصول ، آب قابل توجهی باید صرف شود. به طوری كه برای مثال تولید یك كیلوگرم برنج نیازمند حدود ۱ تا ۳ مترمكعب آب است . با افزایش جمعیت ، آب مصرفی بخش كشاورزی نیز افزایش می یابد.
نتایج تحقیقات انجام شده از سوی FAO در ۹۳ كشور در حال توسعه نشان می دهد، ذخیره منابع آبی دراین كشورها درحال كاهش است. در حالی كه امكان جایگزینی این منابع امكان پذیر نیست. ۱۰كشور در شرایط بحرانی قرار دارند به این معنی كه برای تأمین منابع آب مورد نیاز بخش كشاورزی خود، نیازمند مصرف حدود ۴۰درصد كل منابع تجدیدشونده آبی خود هستند. ۸ كشور دیگر با مشكل جدی در تأمین آب مواجه هستند و این كشورها نیز ناچار به تخصیص ۲۰درصد از مجموع كل منابع تجدیدشونده آبی خودبه بخش كشاورزی هستند.
اگرچه كشورهای در حال توسعه هم به كشت آبی و هم دیم اهتمام دارند تا بتوانند مواد غذایی خود را تأمین كنند، ولی بخش اعظم تولیدات كشاورزی باید از طریق اراضی آبی تأمین گردد. براساس پیش بینی FAO انتظار می رود تا سال ۲۰۳۰ میزان اراضی آبی در كشورهای در حال توسعه تا ۲۰ درصد افزایش یابد. با افزایش تراكم كشت، می توان سطح زیركشت را از ۲۵۰ میلیون هكتار به ۳۲۰ میلیون افزایش داد. تأمین آب لازم برای افزایش سطح ، مستلزم بهره برداری بهینه از هر قطره آب است.
ایران از نظر اقلیمی جزو كشورهای نیمه خشك به شمار می رود. با این كه صرفه جویی در منابع آب در ایران مطابق استانداردهای جهانی صورت نمی گیرد و از این نظر در سطح پایینی قرار دارد اما همین كمبود منابع آب ، سبب شده تا كشورمان تاریخ دیرینه ای در مدیریت آب داشته باشد. سد كریت در استان یزد، سدكبار، سد ساوه و انبوه آب انبارها و پل بندها، نشان از اهمیت مدیریت منابع آب درگذشته دارد. مصرف آب در كشور ۹۴ درصد در بخش كشاورزی ، ۴ درصد در شرب و ۲ درصد در صنعت مورداستفاده قرار می گیرد.
در ابتدای قرن اخیر جمعیت ایران به ۶۵ میلیون نفر رسیده و سهم سرانه هر ایرانی از این منبع طبیعی در حدود ۲هزار و۱۵۰مترمكعب در سال (یك چهارم سرانه جهانی ) است. بدیهی است با افزایش جمعیت به ۱۰۰میلیون نفر در سال ۱۴۰۰ بخش اعظم استان های كشور در شرایط كم آبی قرار خواهند گرفت.
همان طور كه گفتیم، در اینجا بحث كمبود آب به منظور آشامیدن نیست بلكه بحران آب ، بر تولید مواد غذایی در كشور هم اثر می گذارد. جمعیت كشور درحال حاضر حدود ۶۵ میلیون نفر است كه پیش بینی شده در ۵۰ سال آتی به دو برابر یعنی حدود ۱۳۰ میلیون نفر برسد. آیا امكان دارد برای حفظ وضع موجود، تولیدات كشاورزی به دو برابر یعنی ۱۳۰ میلیون تن برسد.
اگر توجه كنیم كه در حال حاضر برای تولید ۶۵ میلیون تن محصول، حدود ۸۵ میلیارد مترمكعب آب مصرف می كنیم (با كارایی مصرف آب ، ۰‎/۷ كیلوگرم محصول برای مصرف هریك هزار كیلوگرم آب) به این واقعیت تلخ می رسیم كه هرچند زمین كشاورزی به قدر كافی در اختیار داشته باشیم منابع آب كشور ، این اجازه را نخواهد داد كه دو برابر برداشت فعلی را كه ۱۷۰ میلیارد مترمكعب آب نیاز دارد، داشته باشیم.

هادی اكبری

منبع : روزنامه ایران