چپ دستی

● “چپ‌دست‌ها” چگونه انسان‌هایی هستند؟
با مروری برخصوصیت چپ‌دستی و برخی مشکلات چپ‌دستان در جامعه، به مسائل خاص آنها باید توجه کرد!
بدن انسان آن قدرها که فکر می‌کنیم متقارن نیست. عدم تقارن داخلی که واضح است، قلب در سمت چپ و کبد در سمت راست قرار دارد و تقریبا در هر ده هزار نفر این وضعیت برعکس است. در ظاهر و از خارج نیز عدم تقارن وجود دارد که چندان محسوس نیست. به چهره دوستانتان خیره شوید، شکل این نیمه صورت با آن نیمه کمی فرق دارد. اگر تصویر یک نیمرخ را با کمک آئینه کامل کنیم و تصویر نیمرخ دیگر را نیز چنین کنیم، دو تصویر کامل باهم مشابه نخواهند بود. غالبا هرکس با یک طرف صورت بیشتر می‌خندد و به هنگام تبسم لب به یک سمت بیشتر حرکت می‌کند.
معمولا یک چشم ما بر چشم دیگرمان غالب است و این همان چشمی است که با آن در دوربین یا میکروسکوپ نگاه می‌کنیم. برای آزمایش، یک دستتان را به جلو دراز کنید. هر دو چشم را باز نگاه دارید و نوک انگشتتان را با نقطه ای در چند متری خودتان میزان کنید. حال یک چشم را ببندید و به آن نقطه نگاه کنید، بعد با چشم دیگر نگاه کنید. چشم غالب آن است که آن نقطه و سرانگشت را (مثل دو چشم) در یک امتداد ببیند.
بعضی‌ها “چپ‌ پا” هستند و با پای چپشان بهتر کار می‌کنند، با آن پا راه می‌افتند و بهتر لگد می‌زنند. در بازی فوتبال، مقابله با بازیکن چپ پا تفاوت می‌کند.
در زبان انگلیسی، چپ دست را left-handed و به عنوان صفت برای شخص left-handed person می‌گویند و آن کسی است که یا از روی عادت یا برای آسانی از دست چپ بیشتر استفاده می‌کند. اصطلاح متداول دیگر برای چپ دست southpaw می‌باشد که از بازی baseball آمده است. از جمله نشانه‌های چپ دستی یا راست دستی می‌توان بلند کردن دست در کلاس، پرتاب کردن توپ، مسواک زدن، شانه کردن، چکش زدن، آب دادن پای گیاه و دوختن را نام برد. دست دادن با دست راست برای همه یکسان است.
در قدیم چپ دستی را عیب و علت می‌دانستند. زمانی یک مرد ژاپنی حق داشت زن چپ دستش را طلاق بدهد. اسکیموها فکر می‌کردند که چپ دست‌ها جادوگرند. در زبان لاتینی چپ را sinister می‌گویند که به معنی شوم و نحس و بد یمن است. در زبان فرانسوی برای دو واژه چپ و ناشی، یک کلمه gauche به کار می‌رود و در زبان آلمانی کلمه linkisch به معنی چپ دست و آدم‌ناجور است. در همین فارسی خودمان هنوز بسیاری از مردم، راست را درست می‌پندارند و چپ را بد و نادرست می‌دانند و اصطلاحاتی مانند چشم چپ بودن، خواب زن چپ بودن، با کسی چپ افتادن و ... نمونه‌هایی از این طرز تلقی است.
اینکه آیا چپ دستی یا راست دستی )handedness( یک صفت یا خصیصه ژنتیکی (ارثی) است یا نه موضوع تحقیقات بسیاری بوده است. چپ دستی زمینه ارثی دارد و تا حد زیادی ناشی از فعالیت بیشتر سمت راست مغز است. در یک بررسی، مشاهده گردید که حدود ۵ تا ۸ درصد از جنین‌ها در رحم مادر، طرف چپشان را بیشتر حرکت می‌دادند. در خانواده‌هایی که حتی یک والد (بخصوص مادر) چپ دست است، احتمال بروز چپ دستی بیشتر است. اینکه در قرون وسطی طایفه kerr در اسکاتلند سپر را در دست راست می‌گرفتند و با دست چپ شمشیر می‌زدند (والبته احتمال زخم خوردن به قلبشان بیشتر بود)، می‌تواند تائیدی بر روند اصطلاح “خونی بودن” خصیصه چپ دستی باشد. این طایفه راه‌پله های قلعه‌هاشان را هم برخلاف جهت عقربه‌های ساعت ساخته بودند تا شمشیرزنی با دست چپ و سرنگونی دشمن برایشان سهل‌تر باشد.
با این حال، چپ دستی به طور کامل ارثی یا ژنتیکی نیست، بلکه عوامل محیطی رشد و نمو و حتی شرایط اجتماعی و فرهنگی نیز در آن دخالت دارد. کسانی که با دست راست کار می‌کنند معلوم نیست که از بدو تولد راست دست بوده‌اند یا بعدا و به اقتضای شرایط و عوامل محیطی راست دست شده‌اند. تشخیص چپ دستی و راست دستی در افراد و اینکه کسی واقعا چپ دست یا راست دست است چندان آسان نیست و نمی‌توان این دو گروه را با اطمینان از هم جدا نمود و به همین دلیل برآورد نسبت این دو گروه در جامعه مشکل است. گفته می‌شود حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مردم چپ دست هستند. درصد بسیار کوچکی هم هستند که چپ و راست برایشان فرقی نمی‌کند. امروزه در جوامع متمدن پذیرفته‌اند که چپ دستی مطلقا عیب نیست و نباید بچه را مجبور کرد تا بادست راست بنویسد.
ضمنا این هم هنوز به تحقیق معلوم نیست که آیا حیوانات و دیگر پستانداران نیز ترجیح و گرایشی نسبت به یک سمت از بدن خود دارند یا نه؟
گاهی چپ دست‌‌ها جنبه یک اقلیت را پیدا می‌کنند، یعنی در عمل با آنها این‌گونه برخورد می‌شود و نوعی تبعیض پیش می‌آید. وسایل مختلف را علی‌القاعده برای راست دست‌ها می‌سازند از وسایل آشپزخانه و قیچی و قلم خودنویس گرفته تا mug قهوه‌خوری که بر رویش عکس یا نوشته داشته باشد. صفحه اعداد روی keyboard هم در سمت راست است.
در اروپا و آمریکا، دست دادن و سلام نظامی و دست سوگند بر انجیل نهادن و صلیب کشیدن بر روی سینه همه باید با دست راست باشد و چه ناخوشایند است برای ارباب کلیسا که بچه‌ای با دست چپ روی سینه صلیب بکشد. در هر حال، چپ دست‌ها خیلی خوب خودشان را با دنیایی که برای راست‌ دست‌ها ساخته و پرداخته شده تطبیق داده‌اند. معلوم نیست که راست دست‌ها می‌توانستند به این خوبی خودشان را با دنیایی متفاوت تطبیق دهند.
نخستین بار در سال ۱۹۷۶ سازمان جهانی چپ دستان روز ۱۳ آگوست برابر با ۲۲ مرداد را روز جهانی چپ دست‌ها اعلام نمود و طی سی سال گذشته از این روز برای بالا بردن سطح آگاهی عموم نسبت به موضوع چپ دستی در جهان استفاده شده است، جهانی که راست دست‌ها در آن اکثریت چشمگیری دارند. چپ دست‌ها باشگاه‌ها و فروشگاه‌ها و حتی سایت‌های خاص خودشان را در اینترنت دارند. هنوز در ایران، هیچ‌گونه گردهمایی چپ دستان به صورت یک سازمان یا یک انجمن صورت نگرفته است، محیط آموزش و پرورش ایران درصدد تصمیمی جدید در ایجاد باشگاهی برای چپ دستان در آ‌ینده‌ای نزدیک می‌باشد. به هر حال در یک بررسی که باشگاه چپ دستان انگلیس بر روی ۴۵۰۰۰ عضو چپ دست خود انجام داد، نکات جالبی مشاهده گردید. معلوم شد که در روبوسی کردن انتخاب گونه اول برای بوسیدن بین چپ دست‌ها و راست دست‌ها فرق دارد و همین امر سبب تصادم بینی‌ها می‌شود! در مهمانی‌‌ها هم برخی چپ دست‌ها کارد و چنگال را به ترتیب دیگری در دست می‌گیرند و یا اشتباها از لیوان پهلو دستیشان می‌خورند. در برخی جوامع، غذا خوردن با دست چپ ناپسند و مذموم است، شاید از این نظر که از دست چپ برای تطهیر و شستشو استفاده می‌شود. چپ دست‌ها در سینما و تئاتر هم بیشتر دوست دارند در سمت چپ بنشینند لباس‌هایشان را هم از طرف دیگر بر سر جالباسی می‌‌زنند و رو به سمت دیگر آویزان می‌کنند. گاهی گذاشتن پرونده درکابینت و کتاب در قفسه‌ هم جهت دیگری دارد.بستن بند کفش و بسیاری چیزهای دیگر هم فرق می‌کند. راست دست‌ها در بازی بیسبال، توپ را به راحتی از سمت چپ یعنی در جهت عقربه‌های ساعت می‌دهند ولی برای توپ دهنده چپ دست این کار چندان آسان نیست. به علاوه بسیاری از بازیکنان توپ دهنده چپ دست را بدشانس و بد دست می‌دانند و از این رو بعضی باشگا‌ه‌های بیسبال، توپ دهنده چپ دست استخدام نمی‌کنند.
در مورد همبستگی بین چپ دستی و خصوصیات دیگر، مطالعات زیادی شده و بسیار گفته و نوشته‌‌اند ولی در یک مورد نتیجه آن روشن است و آن اینکه در میان کودکان ۵ تا ۱۵ ساله بین چپ دستی و “شب ادراری” طبیعی همبستگی آماری مثبت وجود دارد و صد البته که هیچ‌گاه یک همبستگی به طور کامل و در تمام موارد صادق نیست. عارضه PNE را از آن جهت طبیعی می‌نامند که نقص فیزیولوژیکی مانند کوچکی مثانه یا عدم تعادل هورمونی و بیماری‌های عفونی یا روانی عامل آن نیست. چپ دستی و “شب ادراری” هر دو روند ارثی دارند و در پسر بچه‌ها بیش از دختر بچه‌ها است.
وجود هورمون مردانه تستسترون در مقادیر زیاد فعالیت بخش راست مغز، فعالیت سمت چپ بدن را بیشتر می‌کند و این یکی از دلایل بیشتر بودن چپ دستی در جنس مذکر است.
تنی چند از هنرمندان تراز اول جهان که دستی معجزه‌گر داشته‌اند از جمله میکل‌آنژ، لئوناردو داوینچی، رامبراند و پیکاسو چپ دست بوده‌اند.
باخ، بتهوون، اینشتین، چارلی چاپلین و فرد آستر و بسیاری دیگر نیز چنین بوده‌اند.
می‌گویند چپ دست‌ها با هوش‌ترند ولی هنوز شواهد علمی کافی برای آن وجود ندارد. نشریه فایننشال تایمز گزارشی داده که تعداد مدیران چپ دست در شرکت‌های اینترنتی تقریبا دو برابر شرکت‌های غیر اینترنتی یا سنتی است. راستی - Bill Gates آقای کامپیوتر هم همین طور چپ دست است.دوست چپ دستم می‌گفت در مدرسه ما تمام صندلی‌ها را برای نوشتن با دست راست ساخته بودند و وقتی موقع امتحان می‌شد من مجبور بودم روی همان صندلی‌ها ولی با ۹۰ درجه تغییر جهت به سمت راست بنشینم تا صفحه زیر دستم در سمت چپ قرار بگیرد. البته در این وضعیت می توانستم دید بهتری نسبت به ورقه‌های اطرافیانم داشته باشم!

دکتر بهرام داروگر - استاد دانشگاه مریلند
مترجم: دکتر احسان‌الله محمدی

منبع : روزنامه رسالت