وضعیت تأسف بارحیات وحش ایران

یوزپلنگ، گورخر، گوزن زرد، خرس سیاه، تمساح پوزه کوتاه، ماهی آزاددریای خزرو سیاه خروس از حیوانات بومی ایرانی بر لبه انقراض هستند
هنگامی که کارشناسان محیط زیست بر اهمیت حفظ محیط زیست گیاهی و جانوری در جلسه ای در اوایل انقلاب بحث می کردند، یکی از رئیسان سازمان محیط زیست آن سالها با جمله ای بحث را خاتمه داد. آن جمله این بود: «خداوند طبیعت و حیوانات را خلق کرده و خودش هم حفظ می کند پس برادران جای هیچ نگرانی وجود ندارد! » این بود که آب سردی بر سر همه آن کارشناسان و دلسوختگان حیات وحش ایران ریخته شد. در سالهای بعد بسیاری از آن مدیران آشنا به کار و علاقه مند، کاری جز تألیف و تدریس کتابهایی چون «پستانداران ایران» نداشتند. با آنکه این کتابها به تناوب چاپ و انتشار می یابد اما به موازات آن نیز تخریب محیط زیست هنوز ادامه دارد و آنچه در جنگلهای شمال، غرب و نواحی شرقی و جنوبی کشور در حال نابودی است نسل رو به انقراض یوزپلنگ، مرال، خرس ایرانی، گوزن زرد و ... است.
مرز و بوم ایران از آنجا به عنوان کشور چهارفصل شهرت یافته است که همچون مجموعه ای از متغیرهای آب و هوایی گرد آمده است. طبیعتی این چنین رنگارنگ تقریباً در تمام دنیا منحصر به فرد است. محمد علی اینانلو سردبیر مجله طبیعت در این مورد می گوید: «اختلاف دمای گرمترین و سردترین نقطه ایران در زمستان و تابستان عدد ۱۰۰ را به ما نشان می دهد چنانکه سردترین نقطه به ۴۰درجه زیر صفر و گرمترین به ۶۰درجه بالای صفر می رسد و این در دنیا بی نظیر است. قله دماوند با ۶۰۰۰متر ارتفاع و سواحل خیلج فارس با ۲۶متر زیر ارتفاع دریاهای آزاد یکی از بالاترین اختلاف ارتفاع را می سازند. در ایران تا به حال ۸۳۰۰ گونه گیاهی شناخته شده. ۱۶۰ نوع پستاندار در ایران زندگی می کنند. ۴۸۵ گونه پرنده اعم از مهاجر، نیمه مهاجر و بومی و حدود ۵۰۰نوع آبزی و خزنده تا به حال شناسایی شده که در صورت مطالعه بیشتر تا ۲۰۰۰نوع هم خواهد رسید. این اعداد در یک مرز یک میلیون و ۶۰۰هزار کیلومتری در تمام دنیا بی نظیر است. به همین دلیل نام ایران را «ایران جهانی در یک مرز» گذاشتم. در میان ۱۶۰گونه پستاندار در ایران که شامل گونه های کوهستانی، دشتی، کویری و جنگلی می شود بعضی خاص ایران مانند یوزپلنگ وگوزن زرد ایرانی هستند. بعضی خاص آسیا مانند گورخر آسیایی و بعضی گونه اروپایی مانند لینکز. (گربه وحشی جنگلی) هستند. از این گونه ها بعضی در حال انقراض بعضی جمعیتشان بد نیست و بعضی هم خوب است. محمدعلی اینانلو در مورد گذشته حیات وحش در ایران می گوید: «اگر نگاهی به حجاریهای طاق بستان، تخت جمشید و جاهای دیگر که از شکار شاهان حجاری کردند یا به فاصله نزدیکتر حجاری تنگه واشی در فیروزکوه (قاجاریه) بیندازیم به این نتیجه می رسیم که این حجاریها کار شکار شاهان را نشان می دهد ولی معنای دیگرش نشان دادن وفور بیش از حد انواع گونه های حیات وحش در ایران بوده. اندکی نزدیکتر در زمان قاجاریه و حتی اواخر آن در خاطرات کسانی که از آن دوره شکار نامه یا سفرنامه نوشتند مانند خاطرات شازده ظل السطان پسر ناصرالدین شاه متوجه می شویم در ایران تا چه حد حیات وحش ما غنی بوده. ظل السطان در خاطراتش می گوید شکار برای سپاهیان من دو هدف داشته، تمرین رزم و آمادگی جنگی، دوم تغذیه سپاهیان و یا در سفرنامه مازندران علاوه بر شکار شدن صدها رأس گوزن و شوکاو پرنده هایی نظیر قرقاول و دراج؛ چیزی که خیلی جلب نظر می کند شکار ۱۸قلاده ببر است. در خاطرات شکارچی ها و شکاربانهای پیر، پیرمردهایی که از دشت قزوین می گویند که آنجا را می توان در تاریخی نه چندان دور با صحرای سرنگتی آفریقا مقایسه کرد. در گزارشهای رسمی سازمان محیط زیست قبل از انقلاب تعداد زیادی حیوانات وحشی در مناطقی نظیر پارک ملی گلستان، خوش ییلاق، پارک ملی کویر، منطقه کالمند در یزد، مناطق خجیر و سرخه حصار در نزدیک تهران، موته در اصفهان، جزایر دریاچه ارومیه کلاه غازی در اصفهان، حاجی آباد نزدیک بندرعباس، دشتها و کوههای زنجان وجود داشته است. در چندساله اول انقلاب به خاطر اینکه اسلحه بی حساب دست بعضی افراد مسؤولیت ناشناس بود و فکر می کردند مناطق حفاظت شده این مملکت متعلق به خانواده سلطنتی است، همچنین در مناطق جنگی مثل کردستان و غرب کشور شکار و کشتار بسیار بی رویه ای در این مناطق انجام شد و حیات وحش ایران لطمه زیادی دید. اما پس از اینکه قوانین در این زمینه شکل گرفت و حاکم شد سازمان محیط زیست به کمک مأموران قدیمی و دلسوز توانست تا اندازه ای از این ذخایر محافظت کند که البته الآن هم محیط بانهای جوان استخدام شدند و بسیار دلسوز وعلاقه مند هستند ولی باید از تجربیات گذشته ها استفاده کرد. »
این کارشناس حیات وحش سپس به گونه های منقرض شده حیات وحش اشاره می کند: «نخستین حیواناتی که کاملاً منقرض شدند شیر ایرانی بود دوم ببر ایرانی که معروف به ببر هیرکانی بوده که اسمش از جنگلهای هیرکانیا اسم قدیم گرگان کنونی در زمان پارتها گرفته شده است و اما حیواناتی که در لبه انقراض هستند: نخست یوزپلنگ ایرانی است که آمارهای جسته گریخته سازمان محیط زیست و مؤسسه (iucn) تعداد آنها را بین ۳۰ تا ۴۰ قلاده حدس می زنند ولی شخصاً که دایم در سفر هستم با خوش بینی زیر ۲۰ تا حدس می زنم در پارک ملی کویر، خار و توران شاهرود و همچنین در یزد که چندسال پیش به خاطر تشنگی یک مادر با دوتوله خودش به نزدیک آبادی آمده بود و مردم آنها را کشته بودند که یکی از بچه ها زنده ماند و اینک تنها یوزپلنگ در اسارت موجود است که در پارک پردیسان نگهداری می شود. دوم گورخر ایرانی است که تصور می کنم آمارهای سازمان محیط زیست حدود ۴۰۰ تا تخمین می زند ولی اگر خوش بینانه نگاه کنیم زیر ۲۰۰ تا در ایران وجود دارد
گوزن زرد ایرانی که خوشبختانه با اقدامات حفاظتی که از ۳۰سال پیش شروع شد از خطر انقراض نجات پیدا کرد. الآن تعدادی در دشت نازساری نگهداری می شوند یک تعداد در جزیره اسپیر و اشک در دریاچه ارومیه. تعدادی به صورت آزاد در منطقه حفاظت شده دزو کرخه نگهداری می شوند.
خرس سیاه ایرانی معروف به خرس سیاه بلوچستان که از خانواده خرس سیاه آسیای جنوب شرقی است فرقش با خرس قهوه ای این است که رنگش کاملاً سیاه و مثلث سفیدی روی سینه اش است. تعداد مشخصی نیست. اگر به ۱۰ تا برسد خوب است
تمساح پوزه کوتاه ایرانی که در رودخانه سرباز در بلوچستان اطراف سد پیشین و آبگیرهای اطراف رودخانه سرباز زندگی می کنند که حدود ۱۰۰تا موجود می باشد.
ماهی آزاددریای خزر و بالاخره سیاه خروس نوعی پرنده زیبا در منطقه کوچکی در شمال آذربایجان که به ۱۰۰ تا نمی رسد. »

رامتین سیار
http://۲۰۰۰۰۰hectar.blogfa.com