دیابت و تغذیه

● نگاهی بر دیابت نوع ۱و۲:
در دیابت نوع ۱، تخریب سلول‌های بتا در پانکراس (لوزالمعده) منجر به کمبود انسولین در بدن می‌گردد و به همین دلیل در این گروه تزریق انسولین ضرورت می‌یابد. این نوع بیشتر در سنین زیر ۳۰ سال و افراد لاغر دیده می‌شود که مبتلایان به ان با پرنوشی و پرادراری و کاهش وزن روبه‌رو هستند.
در دیابت نوع ۲، انسولین در بدن تولید می‌شود ولی مقاومت به انسولین نیز ایجاد شده (یعنی کیفیت لازم را ندارد) و درمان آن اغلب با رژیم غذائی و دارو می‌باشد این نوع عموماً در افراد چاق، مسن، افرادی که سابقه ژنتیکی ابتلا به دیابت یا سابقه ابتلا به دیابت دوران بارداری دارند و هم‌چنین افراد با فعالیت جسمانی کم دیده می‌شود.
مطالعاتی روی دیابت نوع ۱ نشان داده که ارتباط قوی بین میزان انسولین دریافتی قبل از غذا و پاسخ قند خون بعد از آن با انسولین قبل از غذا باید کاملاً منطبق باشد با مقدار کربوهیدرات دریافتی در آن وعده.
● هدف‌های رژیم‌درمانی در دیابت
۱) رسیدن و نگه‌داری: قند خون در سطح نرمال یا نزدیک به آن، چربی خون در سطح نرمال که ریسک ابتلاء به بیماری‌های قلبی را پائین می‌آورد، فشار خون در حد نرمال یا نزدیک به آن.
۲) جلوگیری یا حداقل کند کردن سرعت رسیدن به مشکلات مزمن ناشی از دیابت از قبیل: اختلالات چشمی، کلیوی، حسی، عصبی و فشار خون.
۳) مشخص کردن نیازهای تغذیه‌ای هر فرد با توجه به نوع دیابت او و نوع درمان و هم‌چنین شرایط خوراک و فرهنگ ایشان.
۴) برقراری حس خوب و لذت غذا خوردن فقط با ایجاد کمی تغییرات در برنامه غذائی ایشان.
● نحوه انتخاب غذائی سالم
ـ مصرف میوه و سبزیجات فراوان (ترجیحاً پخته یا آب‌پز)
ـ مصرف غلات کامل به‌جای انواع سبوس گرفته و فراوری شده آنها.
ـ مصرف گوشت بدون چربی اضافی و جدا کردن پوست مرغ از آن.
ـ انتخاب روغن مایع گیاهی به‌جای روغن جامد و حیوانی.
ـ عدم مصرف میان وعده‌های شیرین و پرچرب (مثل انواع تنقلات، شکلات، شیرینی، بستنی و ...)
● آشنائی با هرم غذائی دیابتی
هرم غذائی، غذاها را براساس نیاز شما در سطوح مختلف طبقه‌بندی کرده و می‌تواند در انتخاب غذاها بسیار مفید باشد، به این ترتیب که سعی کنید بیشتر از غذاهائی که در سطوح اولیه قرار دارند استفاده کنید و کمترین مقدار را از سطح هرم انتخاب کنید. برای آشنائی با سطوح هرم به جدول شماره ۲ توجه کنید.
● راهنمای دریافت روزانه افراد دیابتی
دریافت مواد غذائی روزانه و توزیع میان‌وعده‌ها بستگی به نوع درمان دیابت فرد، وضعیت جسمانی و فعالیت فیزیکی او دارد که لازم است تحت نظر پزشک یا کارشناس تغذیه تعیین گردد. در جدول شماره ۳ نمونه‌های کلی جهت راهنمائی شما عزیزان آورده‌ایم.
● راهنمای انتخاب غذا در رستوران
ـ از محتویات سفارش خود و اندازه آن آگاه باشید.
ـ سعی کنید غذا را در سایز بزرگ سفارش ندهید و حتی‌الامکان با همراهان خود تقسیم کنید.
ـ غذا را به آرامی بجوید
ـ سفارش مرغ یا گوشت را به‌صورت پخته یا حداقل روغن دهید.
ـ سفارش سیب‌زمینی پخته به‌جای سرخ شده و همراه کردن آن با سس قرمز به‌جای سس سفید.
ـ تا حد امکان سفارش کنید غذای شما کم‌نمک باشد.
ـ همراه سالاد از سرکه یا آبلیمو یا سس‌های کم‌چرب میل کنید.
ـ برای پیش‌غذا سالاد و برای دسر میوه سفارش دهید.
ـ غذاهائی که همراه با نان سرو می‌شود نصف حجم نان را میل کنید.
● شیرن‌کننده‌های مصنوعی
این شیرین‌کننده‌ها کالری ندارند یا بسیار کم‌کالری هستند ولی طعم شیرین دارند و با نام‌های زیر رواج دارند:
ـ شیرین‌کننده‌ کم‌کالری (Low Calorie Sweeteners)
این شیرین‌کننده‌ها مطمئن هستند و نگران مصرف آنها نباشید، غذای شما را بدون بالا بردن قند خونتان شیرین می‌کنند و در شمارش کربوهیدرات‌های روزانه نیز حساب نمی‌شوند و سازمان غذا و دارو آمریکا بی‌ضرر بودن آن را تأیید کرده است.
ـ ساخارین (Sweet N Low, saccharin):
ساخارین در هر دو نوع غذای سرد و گرم می‌تواند اضافه شود. بعضی تحقیقات نشان داده که مصرف زیاد آن در موش ایجاد سرطان می‌کند ولی در انسان مشکل‌ساز نمی‌باشد.
ـ آسپارتام (Nutra sweet, Aspartame):
آسپارتام نیز در هر دو نوع غذای سرد و گرم استفاده می‌شود ولی در غذای گرم شیرینی کمتری دارد.
ـ آسه‌سولفام پتاسیم (Sweet One, Swiss Sweet, Acesulfam potassium):
این نوع نیز مقاوم به حرارت است و مناسب برای آشپزی و شیرینی‌پزی می‌باشد.
ـ اسپلندا، سوکرالوز (SPELENDA,Sucralose):
این نوع جدیدترین شیرین‌کننده است که به حرارت نیز مقاوم است.
● برنامه ورزشی بیماران دیابتی
فعالیت‌ نقش مهمی در کنترل قند و حفظ سلامت شما دارد حجم آن‌چه که می‌خورید و زمان آن نیز به برنامه‌ ورزشی شما بستگی دارد در این مورد باید نکات زیر را در نظر داشته باشید:
ـ با پزشکتان در مورد نوع ورزشی که می‌توانید انتخاب کنید مشورت نمائید.
ـ مطمئن باشید که کفش و جوراب مناسبی پوشیده‌اید و تمیز است و بعد از هر بار تمرین پاهای خود را چک کنید که زخم یا خونی نداشته باشد.
ـ پنج دقیقه قبل از شروع ورزش، بدنتان را با حرکات کششی گرم کنید. هم‌چنین در پایان نیز چند دقیقه‌ای را به سرد کردن اختصاص دهید.
ـ چنان‌چه قند خونتان مکرر در حین ورزش بالا رفت در مورد تداوم آن با پزشک مشورت کنید.
ـ در مورد زمان مصرف میان‌وعده‌ نیز نسبت به زمان انجام ورزش با پزشک مشورت کنید.
ـ با علائم هیپوگلیسمی (افت قند خون) آشنا شوید که در صورت بروز، آن را حل کنید و همیشه برای این زمان خوراکی‌های شیرین همراه داشته باشید (آب‌میوه، قند، نوشابه و ...)
ـ کارت شناسائی یا کارت مربوط به انجمن دیابت را همراه داشته باشید که در صورت بروز مشکل در بیرون از منزل معرف شما باشد.
ـ قند خونتان را پس از ورزش کنترل کنید و بسته به مقدار آن کربوهیدرات دریافت کنید.
● هیپوگلیسمی (کاهش قند خون):
هیپوگلیسمی یا افت قند خون منجر به احساس ضعف، سردرد، گیجی، گرسنگی، خستگی، کج خلقی و تند مزاجی و در بعضی موارد بیهوشی و کما می‌گردد. اگر این علائم را داشتید حتماً قند خونتان را چک کنید و اگر کمتر از ۷۰ (میلی‌گرم در دسی لیتر) بود یکی از راه‌ها را اعمال کنید.
مصرف: ۴ـ۳ حبه قند، نصف لیوان آبمیوه، نصف لیوان نوشابه غیررژیمی، یک قاشق غذاخوری عسل یا شکر که ترجیحاً در آب حل شده باشد.
بعد از ۱۵ دقیقه چک کنید اگر هم‌چنان پائین بود مجدد یکی از موارد ذکر شده را میل کنید و این کار را انجام دهید تا میزان قند بالا آید و اگر تا وعده بعدی غذا بیش از ۱ ساعت وقت داشتید حتماً یک میان‌وعده میل کنید.
”با امید این‌که راهنمائی‌های ما شما را در کنترل قند خونتان کمک نماید“

آستانه معظمی، کارشناس تغذیه و رژیم‌درمانی

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده