گرم شدن کره زمین و بحران‏های بالقوه آب

با گرم شدن تدریجی آب و هوای کره زمین و تغییرات گسترده زیست محیطی نظیر افزایش گازهای دی‏اکسید کربن و گلخانه‏ای، آب شدن یخچال‏های طبیعی قطب جنوب و شمال، افزایش ارتفاع آب اقیانوس‏ها، کاهش بارش برف در بسیاری از نقاط، افزایش بی‏سابقه توفان‏ها و خشکسالی‏های گسترده، کره خاکی در شرایطی بحرانی قرار گرفته است که مخاطرات ناشی از آن، همه مردم دنیا را دربر خواهد گرفت. نویسنده با ذکر دلایل متنوع علمی، معتقد است که به دلیل پایین رفتن سطح آب‏های زیرزمینی، افزایش آلودگی آب‏ها به دلیل استفاده روزافزون از کودهای شیمیایی، آفت‏کش‏ها و حشره‏کش‏ها و فاضلاب‏های شهری، بحران آب به مهم‏ترین بحران قرن بیست و یکم بدل خواهد شد؛ بحرانی که هم اکنون نیز به ورشکستگی و حتی خودکشی کشاورزان فقیر در تعدادی از کشورهای در حال توسعه انجامیده است.
تأثیرات ناشی از فعالیت‏های انسانی که به گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوا منجر گردیده، در حوزه بررسی‏ها و مطالعات علمی، به مشاجرات و جر و بحث‏های فراوانی انجامیده است. بخشی از این مشاجرات، به دلیل تلاش‏های گروه‏های قدرتمندی است که بیم دارند، منافعشان را از دست بدهند. همچنین بخشی از این جر و بحث‏ها هم به دلیل فقدان اطلاعات و داده‏های دقیق علمی است که پیش‏بینی‏های کارشناسان را دچار تردید و یا نیازمند تامل بیشتر می‏نماید. اما مطالعات انجام شده در مورد پدیده گرم شدن کره زمین و تغییرات گسترده آب و هوا در نقاط مختلف، بر وجود یک واقعه اتفاق نظر دارد: زمین در حال گرم شدن است (تنها در قرن بیستم، دمای جو زمین، یک درجه افزایش یافته است) و مقدار Co۲ (دی‏اکسید کربن) موجود در اتمسفر، نسبت به آغاز انقلاب صنعتی، با ۳۰% افزایش روبه‏رو گردیده که باید خاطرنشان نمود، بیشترین افزایش درجه حرارت و حجم دی‏اکسید کربن، در دهه پایانی قرن بیستم بوده است. این واقعیت برخلاف سایر داده‏ها و گزارش‏های ارائه شده، هرگز قابل مجادله نیست.
البته در سال‏های اخیر، تعدادی از دولت‏ها و با دلایلی قابل پیش‏بینی، با تکذیب واقعیت‏های علمی گزارش شده، تلاش می‏نمایند که حقیقت را وارونه جلوه دهند (عربستان سعودی و کویت، دو کشور مهم در این زمینه هستند).
در کنار این دو واقعیت اثبات شده مهم (گرم شدن کره زمین و افزایش فوق‏العاده حجم دی‏اکسید کربن)، هنوز هم مباحث مهمی در مراکز پژوهشی و علمی جریان دارد. به عنوان مثال، آب شدن تدریجی یخچال‏های قطبی، یکی از این واقعیت‏هاست. در یکی از مقالات اخیر نیویورک تایمز، دلایل شاهدان عینی ساکن منطقه قطبی آلاسکا که از نزدیک روند آب شدن یخچال‏های غول‏پیکر را دیده‏اند، منتشر شده است. به علاوه، این شاهدان گفته‏اند که در سال‏های اخیر، زمستانی گرم‏تر داشته و در موردی عجیب، گروهی از پرندگان، برای اولین بار در تابستان گذشته، در این منطقه تخم‏گذاری کرده‏اند. این پرندگان با نام «روبین» برای اولین بار در آلاسکا دیده شده‏اند. همچنین سطح دریاهای آزاد سراسر دنیا، ۶ اینچ افزایش یافته و انتظار می‏رود که این روند در آینده نیز تداوم یابد. به هرحال، همه کارشناسان و متخصصان، گرم شدن دمای آب اقیانوس‏های قطبی را پذیرفته و بر آن اتفاق‏نظر دارند.
● افزایش دما در قطب
تأثیرات ناشی از تغییر آب و هوای کره زمین، در آینده‏ای نزدیک به یکی از مهم‏ترین مباحث روز کشورهای دنیا تبدیل خواهد شد. امروزه به دلیل ضعف‏های متعدد نرم افزارهای رایانه‏ای شبیه‏ساز وضعیت آب و هوای کره زمین، نمی‏توان وقایع آتی را با دقت پیش‏بینی نمود، اما تعدادی از پژوهش‏های اخیر نشان می‏دهد که منطقه «صحرا» در آفریقا، حتی در مقایسه با وضعیت کنونی، شرایط بیابانی‏تری خواهد داشت.
در مقاله «گرم شدن کره زمین»، نویسنده می‏گوید: «ما باید بپذیریم که تجربه کنونی ما بر روی کره خاکی، قابل بازگشت نیست و حتی نتایج و آثار آن را نمی‏توانیم به درستی پیش‏بینی نماییم، زیرا طول عمر بالای گاز دی‏اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‏ای، در کنار انتقال ضعیف گرما در آب‏های اقیانوسی، شرایطی غیرقابل پیش‏بینی را به وجود آورده است.»
این نویسنده در ادامه می‏افزاید: «عده‏ای از افراد، استراتژی خود را در راستای اطلاعات گمراه کننده در مورد گرم شدن کره زمین قرار داده‏اند. همچنین باید دانست که شرکت‏های نفتی در اغلب موارد، با انتشار نظرات گزینشی و تغییر یافته، خبرنامه‏های خود را ارائه می‏نمایند؛ کاری که شرکت‏های زغال‏سنگ ایالات متحده، مدت‏هاست به آن مشغولند تا از ایجاد جو بدبینی و تبلیغات منفی جلوگیری نمایند. اما باید دانست که نیمی از یک درجه افزایش در اتمسفر کره زمین، فقط در ۳۰ سال اخیر اتفاق افتاده است و بقیه این افزایش در طول ۵ قرن روی داده است. همچنین در کنار آب شدن تدریجی یخچال‏های قطبی، بسیاری از یخچال‏های مناطق هیمالیا، آند و گینه نو نیز از بین رفته‏اند. سطح آب اقیانوس‏ها ۶ اینچ افزایش یافته و از قطر پوشش یخی مناطق قطبی کاسته شده است. بارش برف هم در مناطق مختلف نیمکره شمالی، با توجه به تصاویر ماهواره‏ای و در مقایسه با سال ۱۹۸۶ میلادی، با ۱۰% کاهش همراه گردیده است. در کنار این اتفاقات، وضعیت الگوهای رطوبت نیز با ۱۰% تغییر روبه‏رو شده که به صورت مستقیم در ایجاد توفان‏های بیشتر در مناطق مختلف کره زمین، مؤثر می‏باشد. و در نهایت پیش‏بینی می‏گردد که حجم دی‏اکسید کربن (Co۲) جو کره زمین، تا سال‏های ۲۱۰۰ میلادی، تا ۱۰۰% افزایش یابد.
به هر ترتیب، همه این واقعیت‏ها خدشه‏ناپذیرند؛ هرچند نتایج دقیق این اتفاقات را بر زندگی آینده ما نمی‏توان با دقت بالا پیش‏بینی نمود، اما همین نتایج ذکر شده کنونی هم باید به عنوان زنگ خطری هم برای دولت‏ها و هم ملت‏ها به حساب آید. باید دانست که معمولاً دانشمندان و متخصصان در ارایه نتایج مطالعات خود، عوامل زیادی را مدنظر قرار می‏دهند تا به اطمینان کافی برسند و جایی برای تردید باقی نماند. به همین دلیل، هنوز بسیاری در مورد عواقب این پدیده، آگاه نیستند؛ اما شاید پس از وقوع نتایج وخیم این تغییرات، کمی دیر شده باشد و نتوان از بروز یک فاجعه عظیم زیست محیطی جلوگیری کرد. نکته دیگر هم اینکه، بسیاری از کشورهای فقیر که عملاً هیچ نقشی در پیدایش این وضعیت نداشته‏اند نیز باید آثار این پدیده جهانی را تحمل نمایند.
من یک دانشمند نیستم، لذا می‏توانم کمی آزادانه‏تر نظرات خود را ابراز نمایم. به عنوان مثال، این یک واقعیت مهم است که با یک درجه افزایش در دمای اقیانوس آرام، ما شاهد خشکسالی در مناطق غربی ایالات متحده هستیم. البته به خاطر داشته باشید که آب در مقایسه با خاک و اتمسفر، گرما را با سرعت کمتری در داخل خود انتقال می‏دهد. اما در شرایط کنونی نیز ما با آثار ناشی از گرم شدن زمین روبه‏رو هستیم. بسیاری از یخ‏های قطبی آب شده‏اند و آب اقیانوس‏ها یک فوت (۳۰ سانتی متر) در سواحل کشورهای مختلف، پیشروی نموده است. لذا نمی‏توان خشکسالی و قحطی مناطق غرب آمریکا را تنها به دلیل آب و هوای بد کره زمین دانست، بلکه باید این خشکسالی را به عنوان یکی از آثار تغییرات جهانی آب و هوا به شمار آورد.
همچنین ممکن است این تغییرات به سراسر قاره آمریکا نیز گسترش یابد. هم‏اکنون نیز یک گزارش علمی حاکی است که سطح دریاچه لیکز (Lakes) تا ۶۰ سانتی‏متر پایین آمده که ۳۰ سانتی‏متر آن فقط در سال گذشته اتفاق افتاده است. در اتفاقی مشابه، بحران کمبود آب در جنوب انگلستان نیز علائم خود را نشان داده و هم‏اکنون فقط ۳۰% منابع آب این منطقه، قابل استحصال است. چندی پیش نیز یکی از مقامات عالی‏رتبه این کشور اعلام نمود که از این پس، استحمام‏های کوتاه‏تری می‏گیرد!
□□□
سال گذشته، رودخانه‏ای که از شهر ما می‏گذرد، به یک لجن‏زار تبدیل گردید. این رودخانه از کوه‏های آند سرچشمه می‏گرفت و شرایطی مشابه برای منطقه می‏سی‏سی‏پی نیز به وجود آورده بود. گزارش‏های وضعیت این منطقه، حاکی از شرایطی بحرانی‏تر در بخش آب و در آینده‏ای نزدیک می‏باشد که از تغییرات سریع و ناگهانی آب و هوا ناشی شده است. نکته منفی‏تر اینکه، آمریکایی‏ها طی سال‏های طولانی، آب زیرزمینی خود را به اتمام رسانده‏اند که بخش اعظم آن صرف کشاورزی شده و بقیه صرف مصارف صنعتی و یا آب‏رسانی به شهرهای بیابانی این کشور گردیده است.
البته این آب‏های زیرزمینی مدتهاست که به دلیل فاضلاب‏های مناطق شهری و حشره‏کش‏ها و کودها و آفت‏کش‏های شیمیایی، دچار آلودگی گردیده‏اند. همچنین نرخ رشد استفاده از این آب‏های زیرزمینی، بسیار بیشتر از نرخ بازگشت این آب‏ها بوده است.
□□□
سال گذشته و به دلیل وخیم شدن خشکسالی در منطقه «اینترپرایز» آمریکا، کشاورزان و دامداران این منطقه وادار شدند که چاه‏های عمیق‏تری حفر نمایند. زیرا از چاه‏های قدیمی، فقط هوا استخراج می‏گردید!
بی‏شک این موارد، اتفاقات کوچکی نیست. مجوزهای استحصال آب‏های زیرزمینی که در گذشته صادر می‏شدند، بر مبنای تخمین‏های نادرست بوده‏اند و در مجموع، حجم این مجوزها بیش از کل آب‏های زیرزمینی می‏باشد.
خطر کاهش سطح آب‏های زیرزمینی و خشکسالی در منطقه «یوتا» نیز نگرانی‏های زیادی را به وجود آورده است. نفوذ هوای خشک هم به گسترش این مشکل کمک نموده ولی نباید از استحصال بیش از حد آب‏های زیرزمینی به ویژه در نیم قرن اخیر به سادگی گذشت. تأثیرات این خشکسالی و پدیده «النینو»، تقریباً کل سرزمین ایالات متحده را متأثر نموده است.
□□□
یکی از دلایلی که در مورد گسترش تغییرات آب و هوا در سراسر دنیا ارائه می‏شود، وقوع تغییرات چشم‏گیر در مرزهای جنوبی صحرای بزرگ آفریقاست، هرچند براساس پیش‏بینی‏های رایانه‏ای، ما باید تغییرات بیشتری را در این منطقه شاهد می‏بودیم. تغییر در دمای آب‏های اقیانوس آتلانتیک نیز به این مشکل دامن زده است.
● بدهی، خشکسالی و مرگ
یکی از کارشناسان بخش کشاورزی هند می‏گوید: «کشاورزان و مزرعه‏داران ایالت‏های جنوبی هند به ویژه ایالت «کارناکاتا» تلاش می‏کنند تا از خودکشی کشاورزان بدهکار که نمی‏توانند به دلیل وضعیت بد آب و هوایی، بدهی‏های خود را پرداخت نمایند، جلوگیری کنند.»
این خشکسالی و قحطی، در چند سال اخیر همواره در مناطق جنوبی هند وجود داشته است و به دلیل چند سال متمادی عدم برداشت محصول مناسب، بدهی‏های کشاورزان فقیر، انباشته و انباشته‏تر گردیده است. در نتیجه تاکنون تعدادی از کشاورزان دست به خودکشی زده‏اند.
البته در همین سال‏ها، کشاورزان ایالت‏های شمالی با سیل‏های ویرانگر روبه‏رو بوده‏اند ولی وقوع سیل در بعضی از مناطق بیابانی شمال هند، باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد.
● آب و هوای عجیب و غریب
اینک ما می‏دانیم که گرم شدن تدریجی کره زمین، یک واقعیت غیرقابل خدشه است و هرگونه دلیل یا اظهارنظر مخالف آن، غیرعلمی خواهد بود. اما نتایج آتی این تغییرات هنوز به صورت کامل و دقیق مشخص نیست. به هرحال، امروزه کره زمین یکی از بدترین شرایط آب و هوایی خود را در طول قرن‏های اخیر می‏گذراند. من معتقدم که از سال‏ها قبل، کارشناسان باید به عواقب شوم اقدامات غیرمسئولانه در تخریب طبیعت و تولید دی‏اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‏ای پی می‏بردند. و نباید فراموش کرد که نتایج این اقدامات، به صورت‏های گوناگون نظیر سیل، خشکسالی، قحطی، طوفان و یا گرم‏تر شدن هوا و در مناطق مختلف روی می‏دهد. پس باید قبل از اینکه کوه‏ها از برف تهی شوند و جنگل‏ها خشک گردند و انسان‏ها در خشکی‏هایی که اطراف آنها را سیل فرا گرفته، به دام بیفتند، عکس‏العمل نشان داد. این کار مثل بازی «پوکر» است که ممکن است در این قمار، حتی پیراهن خود را نیز از دست بدهید!

محسن داوری
منبع: WWW.awitness.org