کاهوی وحشی

در كتب سنتی با نام « خس بری » امده است . به فرانسوی به طور كلی Laitue sauvage و به انگلیسی Prickly lettuce گفته میشود. گیاهی است از خانواه Compositae كه گونه های مختلفی از ان در ایران میروید از جمله :
۱) Lactuca heyneana DC یا Lactuca runcinata DC گیاهی است یكساله و دو ساله این گیاه در بلوچستان می روید . برگ ان از نظر خواص جانشین برگ هند باء بری است . از این گیاه صمغی در بلوچستان می گیرند كه ( شامور ) می نامند و خوراكی است.
۲) Lactuca virosa به فرانسوی Laitue vireuse و Laitue puant وبه انگلیسی Hemlock lettuce گویند . گیاهی است دو ساله . ریشه ان دراز و دوكی شكل این گیاه در شمال ایران درگیلان میروید . خیلی كوتاه و دارای بوی تند و نامطبوع است.
۳) Lactuca serriola L و نامهای مترادف ان Lactuca scariola L و Lactuca sylvestris Lam و Lactuca coriacea Sch می باشد. به فرانسوی Scariole و به انگلیسی Prickly lettuce گفته میشود.
گیاهی است دو ساله به بلندی ۱۰۰ – ۶۰ سانتی متر . این گیاه در دامنه های البرز ، كندوان ، مزارع كرج ، اذربایجان در اطراف تبریز ، زنجناب ، همدان ، بلوچستان ، خراسان ، كرمان ، تخت جمشید ، تنگه امامزاده اسمعیل و در جنوب غربی ایران در شایزان و در بیشه دیده می شود .
● مشخصات كاهوی وحشی
كاهوی وحشی گونه های یكساله و دو ساله و چند ساله دارد برگهای ان ریشه ای به رنگ سبز مات ، دراز و بدون چربی و خشن و تلخ مزه ، در بعضی گونه ها با بوی تند و نامطبوع ، دارای بریدگی و دندانه دار كه معمولا دندانه ها به خارهای كوچك منتهی می شود . گلهای ان زرد است و معمولا در كنار جاده ها و اراضی سنگلاخ متروك می روید .
كاهوی وحشی را در برخی مناطق كاهوی سمی هم گویند زیرا مقدار ماده سمی و مخدر لاكتوكاروم در ان زیادتر از كاهوی پرورشی است .
● تركیبات شیمیایی
از نظر تركیبات شیمیایی در دانه های گونه I. serriola ماده تلخ ، الكالوئید و لاكتوسین وجوددارد . در گیاه تازه در حدود ۰۰۱۹/۰ درصد و در گیاه خشك ۰۷۱/۰ درصد اكسالیك اسید یافت می شود و به علاوه از گیاه ، ماده لاكتوكوپیكرین جدا شده است . در گزارش تجزیه دیگری امده است كه در دانه هیا گیاه حدود ۲/۳۵ درصد از یك نوع روغن نیم خشك كه خاصیت خواب اور و ضد تب دارد و در شیرابه گیاه نیز لاكتوكاروم و بیش از ۵۵ درصد شیرابه لاكتوكاروم را لاكتوسرین تشكیل میدهد. چون در اب حل نمی شود برای به دست اوردن ان باید ماده لاكتوكاروم را در الكل جوش قرار دهند و این ماده را به دست اورند.
● خواص – كاربرد
كاهوی وحشی نیز از نظر طبیعت طبق نظر حكمای طب سنتی سرد و مرطوب است و كاهوی وحشی با تخم سیاه ان دارای رطوبت كمتر از كاهوی وحشی با تخم سفید است. از نظر خواص مشابهت زیادی به كاهوی مزروع دارد ولی برگهای ان در موارد زیادی جانشین هند باء بری است.
در هندوستان از جوشانده تخم گونه L .serriola به عنوان نرم كننده و از خود گیاه به عنوان خنك كننده ، ارام بخش ، مدر ، معرق ، ضد عفونی كننده ، خواب اور و نرم كننده سینه استفاده می شود و برای برونشیت و اسم و سیاهسرفه و سل ریوی مفیداست.
سمیت لاكتوكاروم كمتر از تریاك است و داروی موثری برای تسكین تشنجات و تحریكها ی نسجی است كه منشا عصبی دارند بدون این كه موجب تجمع خون به مغز شود یا ایجاد یبوست و بی اشتهایی بنماید و مقدار خوراك ان ۵/۰ – ۱/۰ گرم در روز است جوشانده برگ و ساقه این كاهو به مقدار ۵۰ – ۳۰ گرم در هزار گرم اب مصرف میشود. گونه وحشی دیگری از جنس Lactuca در ایران می روید كه كاربرد دارویی ندارد.

استاد میر حیدر

منبع : موسسه اطلاع رسانی طعام اسرار