مادران چگونه دوران بارداری را به سلامت طی کنند

دوران بارداری برای زوجین یکی از حساسترین مقاطع زندگی آنها محسوب می شود چرا که به خصوص مادر برای اولین بار تجربه ای را طی میکند که اگر در طی کردن این تجربه نا موفق باشد ممکن است آینده آنها تحت تاثیر قرار بگیرد در این دوران به سبب آنکه اغلب پدران و مادران جوان هستند توصیه های مختلفی از سوی دوستان، اقوام و آشنایان به آنها می شود که در بر خی از موارد علم پزشکی ثابت کرده است که سلامت مادر و جنین رابه خطر می اندازد.
به سراغ دکترمحبوبه والیانی عضو هیئت علمی و مدیر گروه مامایی و رئیس هیئت مدیره جمعیت مامایی استان اصفهان رفتیم و مورد به سلامت طی کردن دوران بارداری به گفتگو نشستیم.
۱) توصیه هایی برای آماده شدن مادر برای دوران بارداری (در زمینه تغذیه ، ورزش و ....)؟
توصیه هایی برای آماده شدن مادر برای دوران بارداری شامل برقراری رژیم غذایی مناسب ، مکملهای غذایی شامل ،فولات و مولتی ویتامین ، توجه به بیماریهای احتمالی و زمینه ای مادر ، واکسیناسون و بررسیهای آزمایشگاهی می باشد . لازم به ذکر است زنانی که قبل از بارداری به طور مرتب ورزش میکنند باید در طی بارداری دفعات آن را کاهش دهند.
رژیم غذایی مادران با توصیه به رعایت" تنوع و تعادل "در برنامه غذایی روزانه لازم است از چهار گروه اصلی غذایی باشد که شامل
۱) گروه نان وغلات
۲) گروه میوه وسبزی
۳) گروه گوشت ،تخم مرغ ،حبوبات و مغزها
۴) گروه شیر و لبنیات است .
از گروه نان وغلات ۷تا ۱۱ سهم توصیه می شود که به طور مثال یک سهم در روز شامل یک برش نان سنگک ، تافتون یا بربری به اندازه یک کف دست (۱۰*۱۰سانتی متر ) است یا ۴ برش نان لواش ، یا یک لیوان غلات پخته .
از گروه میوه وسبزی در روز ۳تا ۴سهم (واحد) توصیه می شود که برای مثال یک عدد سیب ، یک عدد پرتغال ، یک موز ، نصف لیوان کمپوت ، سه عدد زرد آلو ، یک چهارم طالبی ، ۲ قاشق غذاخوری میوه خشک یا برگه و یا نصف لیوان آب میوه هر کدام یک واحد محسوب می شود . سبزیها شامل هویج ،گوجه فرنگی ، کدو ، سیب زمینی ۵-۴ سهم در روز که معادل یک لیوان سالاد و سبزیجات یا نصف لیوان سبزی پخته می باشد.
از گروه گوشت ، تخم مرغ و ... انواع گوشتهای سفید و قرمز ، ماهی ، جگر و حبوبات ، مغزها مثل پسته ، گردو و بادام مطرح می باشد که مقدار توصیه شده ۳ سهم در روز است که ۶۰ گرم گوشت قرمز یا ماهی یا مرغ ، نصف لیوان حبوبات خام یا یک لیوان حبوبات پخته ، یک عدد تخم مرغ یا نصف لیوان از مغزها یک سهم محسوب می شود .
از گروه شیر و لبنیات شامل ماست ، پنیر، شیر، بستنی ، دوغ و کشک حداقل ۴-۳ سهم در روز توصیه می شود . هر سهم معادل یک لیوان شیر ، یک لیوان ماست ، ۶۰ گرم پنیر کم چرب (یک قوطی کبریت نیم سهم است)، یک لیوان کشک و یا یک ونیم لیوان بستنی می باشد.
از گروه غذاهای متفرقه شامل شیرینی ها ، روغن ، کره ، خامه و شکلات و... حداقل میزان مصرف توصیه می شود.
در زمینه نرمشها و تمرینهای دوران بارداری باید گفت این تمرینهای کششی ، ساده و ملایم هستند و باید به آرامی انجام شوند و بهتر است برای انجام صحیح و هماهنگ تمرین ها و جلوگیری از حرکات اضافی ، تمرین ها توسط مربی در کلاس آموزش داده شود.
۲) مراقبتهای اولیه مادر در دوران بارداری ؟
مراقبتهای اولیه مادر در دوران بارداری به طور کلی در طی ۸ جلسه یا مراجعه مادر به مراکز بهداشتی – درمانی برنامه ریزی می شود و انجام معاینات فیزیکی در دوران بارداری و توجه به سلامت جسمی مادر ضروری می باشد . در این برنامه مراقبتی در طی جلسه اول شرح حالی از مادر باردار گرفته می شود ، معاینات فیزیکی انجام می گردد ، BMI مادر کنترل می شود (تا بر اساس آن وزن گیری مادر در طی بارداری تنظیم شود و بدینوسیله از کم وزنی یا وزن زیاد مادر جلوگیری شود ) ، معاینات دهان ودندان ضروری است و آزمایشات مورد نیاز شامل بررسی هموگلوبین ،هماتوکریت، تست تحمل گلوکز ، کامل ادرار ،کوبیس غیر مستقیم درخواست می شود.
در هر جلسه مراجعه مادر میزان افزایش وزن مادر ، علائم حیاتی مادر (شامل کنترل فشار خون ،نبض و تنفس ).
سلامت جنین (با شنیدن صدای قلب جنین و کنترل حرکات جنین در صورت نیاز ) ، سلامت جسمی و روحی مادر کنترل شده و توصیه های لازم برای تغذیه مناسب ، فعالیت های مناسب و توجه به بهداشت فردی مادر صورت می گیرد . در یکی از این جلسات مراقبتی علائم خطر در بارداری برای مادر توضیح داده می شود که با مشاهده این علائم سریعا بتواند به مرکز بهداشتی یا بیمارستان مراجعه نماید .
تعیین سن بارداری و تطابق رشد جنین با توجه به سن بارداری از جمله مواردی است که در هر جلسه مراقبت مورد توجه قرار می گیرد.
۳) عواملی که باعث به خطر افتادن سلامت مادر و جنین می شود؟
عواملی که باعث به خطر افتادن سلامت مادر و جنین می شود باید به مادر یا همراه او یا همسر وی تذکر داده شود .
عواملی که مادران را در معرض خطر قرار می دهد شامل ۳ گروه کلی است .
گروه اول بیماری های زمینه ای (مثل بیماری های قلبی ،کلیوی ، ریوی ، صرع و...) ،گروه دوم سابقه عارضه در بارداری قبلی (مرگ جنین ، ناهنجاری، تاخیر رشد داخل رحمی جنین ، زایمان زودرس ، ، خونریزی و ....)،گروه سوم سوء تغذیه می باشد.
مشاهده علائمی که در زیر آورده می شود باید مادر را برای ارجاع فوری مجاب نماید . این علائم شامل (استفراغ شدید و مداوم ، تب و لرز ، درد شکم ، سوزش ادرار ، درد پهلو ها ، اسهال ، کاهش حرکات جنینی ، انقباضات رحمی ، ورم دستها و صورت ، سردرد شدید و تاری دید ، افزایش ناگهانی وزن ، خونریزی و خروج مایع از مبهل (آبریزش ) اختلال هوشیاری و تشنج و عفونت و درد شدید دندان است .
انجام به موقع مراقبتها موجب تشخیص زود هنگام عوارض ناشی از بارداری و در نتیجه درمان به موقع آن می شود . در تمام طول دوره مراقبتهای بارداری باید به بهداشت روان مادر باردار نیز توجه شود .
۴) توصیه هایی در مورد تغذیه – ورزش – کارهای منزل در زمان بارداری و بعد از آن؟
توجه به چند نکته را در برمی گیرد برنامه مراقبت از مادران در دوران بارداری مرحله ای از یک برنامه هماهنگ مراقبتی است که مراحل دیگر آن مراقبت حین زایمان و پس از زایمان است . البته برنامه مراقبتهای قبل از بارداری نیز باید مورد توجه قرار گیرد زیرا که این مراقبت ها شیوه های سالم زندگی کردن ، افزایش آمادگی برای حاملگی سالم و کاهش خطرات احتمالی دوران بارداری را در بر دارد. رسیدگی به برنامه تغذیه ای مادر باردار که قبلا به آن اشاره شد ، کنترل وزن مادر و توصیه به اضافه وزن او با توجه به BMI مادر از جمله نکات مورد نظر در برنامه های مراقبتی می باشد.
توجه به کاهش فعالیت مادر در دوران بارداری و انجام ورزشهای سبک ، پیاده روی و نرمشهای کششی به بهبود وضعیت بارداری و در نتیجه زایمان راحت و طبیعی کمک می کند .
زنان باردار باید از مشاغلی که آنان را در معرض فشار فیزیکی شدید قرار می دهد اجتناب نمایند و در طول مدت کار باید دورهای کافی استراحت تدارک دیده شود .
از جمله به مادرانی که کارهای ثابت نشستنی مثل تایپ کردن ، کار با کامپیوتر دارند توصیه می شود هر یک ساعت ، چند دقیقه بایستند ، راه بروند و تحرک داشته باشند و دوباره به پشت میز خود بازگردند. مادران باردار بدون عارضه معمولا می توانند تا شروع زایمان به شغل خود ادامه دهند . به طور کلی توصیه می شود مادران از ایستادن یا نشستن طولانی مدت (بیش از ۳ ساعت ) در یک وضعیت بپرهیزند.
مسافرت برای مادران باردار منعی ندارد . در طول سفرهای زمینی توصیه می شود حداقل هر دو ساعت یکبار راه بروند و بستن کمربند ایمنی را فراموش ننمایند . مسافرت با هواپیما (با فشار مناسب) خطر ویژه ای به همراه ندارد و به طور کلی برای مسافرت در هفته های آخر بارداری مشورت با پزشک یا ماما توصیه می شود.
در زمینه استراحت مادران متذکر می شویم که بهترین وضعیت برای استراحت ، خوابیدن به پهلو است که این امر سبب خون رسانی و اکسیژن رسانی بهتر به جنین می شود.
در طی بارداری در زمان استحمام باید به مادر توصیه شود که دقت کافی داشته باشد و با استفاده از دمپایی هایی که باعث سر خوردن همراه نیست از احتمال لغزیدن ، زمین خوردن و بهم خوردن تعادل بکاهد . در زمان اشتغال به فعالیت های منزل ،مادر باید متوجه باشد که بر روی سرامیک یا فرشهای متحرک روی سرامیک نلغزد و زمین نخورد.
پوشش مادر با توجه به بزرگی شکم و سینه ها باید به گونه ای انتخاب شود که لباس راحت بوده و چسبان نباشد و از پوشیدن جورابهای تنگ و شلوار های تنگ جدا خوداری نماید.
۵) مراجعه به پزشک و چکاپ به چه صورت و در چه مدت انجام می گیرد؟
در سوال قبلی توضیح داده شد و به غیر از ماه آخر که مادر باردار هر هفته به پزشک یا ماما مراجعه می نماید در تمام طول بارداری طبق برنامه ای که در زیر به آن اشاره می شود از او مراقبت به عمل می آید.
جلسه مراقبت اول بین هفته های ۱۰-۶ ، مراقبت دوم هفته های ۲۰-۱۶ ، مراقبت سوم هفته های ۳۰-۲۶ ، مراقبت چهارم و پنجم هفته های ۳۴-۳۱ و از این هفته به بعد هر هفته تا زمان زایمان یک مراقبت صورت می گیرد .
به طور کلی تحقیقات نشان می دهد که خطر مرگ مادر (مرتبط با دوران بارداری ) در دریافت کنندگان مراقبتهای بارداری پنج برابر کاهش می یابد . ههمچنین مراقبت در این دوران احتمال زایمان زودرس ،مرگ نوزاد ، کاهش وزن جنین و برخی عوارض مامایی را کاهش می دهد.
۶) توصیه های کلی در مورد ۹ ماه زمان بارداری؟
- توجه به واکسیناسون با تزریق واکسن توام همانند زمان غیر بارداری لازم است . در صورت تزریق ۵ نوبت واکسن توام ، می بایست هر ده سال یک بار به عنوان یادآور تزریق شود .
- مصرف مکمل های غذایی شامل آهن ، اسید فولیک و مولتی ویتامین توصیه می شود و در مورد آهن با توجه به حالت تهوع و یا استفراغ مادر از ماه چهارم بارداری توصیه می شود.
- مصرف مولتی ویتامین در زنان باردار چند قلو ، زنان با رژیم گیاهخواری ، مصرف کنندگان تنباکو و مبتلایان به سوء تغذیه روزانه یک قرص توصیه می شود.
- اسید فولیک را به میزان ۶۰۰ میکروگرم مصرف روزانه توصیه می کنیم و اگر سابقه ناهنجاری لوله عصبی ذکر می شود از یک ماه قبل از بارداری تا حداقل پایان ۳ ماهه اول روزانه ۴۰۰ میلی گرم توصیه می نمائیم .
- انجام سونوگرافی دو بار در طی بارداری بین هفته های ۲۲-۱۵ و ۳۵-۳۱ توصیه می شود و بیش از آن ضرورتی ندارد.
- اضافه وزن مادران باردار در صورتی که وزن بسیار کمی داشته و زیر وزن طبیعی هستند ۱۸-۱۲.۵ کیلوگرم، برای خانم های با وزن طبیعی ۱۶-۱۱.۵ کیلوگرم و برای خانمهای با وزن بالا و چاق ۱۱.۵-۷ کیلو گرم توصیه می شود که محاسبه میزان افزایش وزن در طی بارداری بوسیله شاخص توده بدنی یا BMI بدست می آید.
- توجه به بهداشت دهان و دندان در دوره بارداری مورد تاکید قرار می گیرد و رعایت اصول بهداشتی و معاینه دهان و دندان در این دوران لازم است . درمانهای دندانپزشکی منعی در دوران بارداری ندارد ولی بیشتر توصیه می شود در سه ماهه دوم بارداری یعنی هفته ۲۸-۱۴ انجام شود . درمان عفونتهای دهان و دندان خطر بروز زایمان زودرس و عوارض متعاقب آن را کاهش می دهد.

منبع : ایرانیان انگلستان