ضرورت تحول در آموزش و پرورش

امروزه اهمیت و جایگاه نیروی انسانی برکسی پوشیده نیست و به باور صاحبنظران محور توسعه پایدار به حساب می آید اما از آموزش و پرورش فعلی چنین شانیت و وجاهتی انتظار نمی رود و تحقیقات براین مبناست که بزرگان ضرورت تحول در دستگاه تعلیم و تربیت را مطرح و مصر به پیگیری آن هستند.
برخی مشکلات مبتلابه نظام آموزش و پرورش ما فقدان فلسفه مبتنی بر مبانی تئوریک بومی برخاسته از نظام ارزشی، فقدان مهندسی فرهنگی هدفمند، دوری از رسالت اصلی و پرداختن به حاشیه ها و جوانب فرعی، عدم مشارکت پذیری و تعامل با عقبه فرهنگی و ناتوانی در بکارگیری انبوه نیروهای کارشناسی و تحصیل کرده- عدم توفیق در مشارکت پذیرکردن آحاد جامعه و نهادهای موجود، اقتصادزدگی و سیاست زدگی و انزوای مقوله فرهنگ و تعلیم و تربیت درباور و عمل نهادهای حکومتی و مردمی، گسست و فاصله ژرف بین نیروهای صف و ستاد، شکسته شدن هیمنه و اقتدار معلم، تنزل پایگاه اجتماعی معلم متاثر از شاخصه های مادی، عدم راه یابی نخبگان به آموزش و پرورش و رویارویی آن با فرار نخبگان، مهجوریت ومظلومیت آن درعرصه رسانه، حجیم و گسترده بودن، نگاه صرفا مصرفی به آن، پیرسالی درساختار مدیریتی، سیستم مدیریتی انقباضی و مداربسته و نبود بسترهای لازم برای مدیریت های خلاق، تمرکز شدید و خلأ تفکر اقتصادی در سیستم است.
اصولا نظام آموزشی غیرهدفمند و به دور از فلسفه مبتنی بر نظام ارزشی جامعه قادر به ترسیم نقشه راه و مهندسی فرهنگی که انتظار از آن تبدیل به کشور اول درسطح منطقه مبتنی بر چشم انداز ۲۰ ساله غیرممکن خواهدبود.
آمدن و رفتن دولت ها و گرفتاری در وادی سلایق شخصی مدیریتی و تن دادن به آزمون و خطا از آسیب ها و چالش های فراروی نظام آموزشی است که به نظر برای مصون ماندن از این آسیب باید جایگاه آموزش و پرورش فراسیاسی و مبتنی بر اصول ثابت و محکمی باشد. آموزش و پرورش آنقدر به حاشیه های سرگرم کننده از قبیل تجهیز مدرسه، معیشت و مسکن معلم و... گرفتار است که از پرداختن به موضوع اصلی فرآیند تعلیم و تربیت دورمانده از طرفی گستردگی و حجم زیاد آن به غایت آن را لخت و تنبل کرده است و قادر به جست وخیز و چابکی نیست. این ساختار حجیم شدیدا نیازمند کوچک سازی و زدودن شاخ و برگ ها و واگذاری آن به دیگر سازمان ها و حتی بخش های مردمی دارد. به عنوان مثال نوسازی وتجهیز مدارس هیچ ضرورتی احساس نمی شود که مستقیما زیرنظر خود آموزش و پرورش باشد یا سازمان پژوهش و تالیف کتب درسی می تواند واحدی کاملا مستقل باشد.
حضور بیش از ۶۰۰۰ نیروی ستادی با برخی افراد غیرمتخصص و غیرکارآمد، خود نیازمند ساماندهی وتعدیل است و این نیازمند مدیران قدرتمند و ریسک پذیراست که این انقلاب اداری را قادر به انجام باشند.
از چالش های فراروی دستگاه آموزش وپرورش، عدم توفیق در مشارکت پذیری و تعامل با بیش از یک میلیون نیروی کارشناس و تحصیلکرده و عدم توانایی دراستفاده بهینه از آن است. در واقع یک پارادوکس فراروی این دستگاه عریض و طویل است و آن اینکه یا نیروهای موجود به معنای واقعی کارشناس نیستند یا مجموعه فرماندهی ستادی از گذشته تا به امروز قادر به مهار و استفاده مطلوب و بهینه از آن در فرآیند توسعه نیستند.
پربیراه نیست که سیاست زدگی و اقتصادزدگی مانند چرخ دنده هایی به خرد کردن استخوان های فرهنگ سخت مشغولند و در واقع همه واقف و معترفند که فرهنگ ازمهجوریت و مظلومیت مضاعفی رنج برده و می برد.
در سال های پس از پیروزی انقلاب متاسفانه علی رغم مشی انقلاب که مبتنی بر شاخص های فرهنگی بود بی توجهی به مقوله فرهنگ آنقدر پیش رفته که سبب تغییر ذائقه جامعه شده و در واقع کارهایی از جنس فرهنگی کم سودآورترین و یا حتی زیان بارترین کارها به حساب می آید و این وضعیت منجر به خلأ تفکر اقتصادی و عدم بروز خلاقیت اقتصادی در حوزه تعلیم وتربیت شده وخود این عامل و عواملی از قبیل افراط در حمایت یک طرفه از دانش آموزان بدون درنظرگرفتن ظرفیت های فرهنگی و اجتماعی باعث شکسته شدن هیمنه واقتدار معلمی و درنهایت تنزل غیرمستقیم پایگاه اجتماعی او شده است. در واقع ما مرحله گذار ازجامعه بسته به جامعه باز را بسیار پرهزینه و گاهی ناموفق پشت سرگذاشتیم و این رویکرد تحقیری و تضعیف آمیز فرهنگی و اقتصادی سبب عدم راه یابی نخبگان و بعضی وقتها رویارویی آموزش و پرورش با مقوله فرار نخبگان بوده است.
البته این نگاه تبعیض آمیز به همه واحدهای جامعه متسری شده که حوزه رسانه ها هم از این کم لطفی بی نصیب نبوده و نیستند و نگاهی سرانگشتی به پهنه رسانه ها خود گواه صادقی براین مدعی است. چرا که سهم فرهنگ وخاصه تعلیم و تربیت در این عرصه سهمی بسیارناچیز و قلیل و گاهی مقدار زیادی ازاین سهم نیز پرداختن صرف به ظواهر وسطوح بیرونی است. حتی به جرات می توان گفت که امروز هیچ رسانه ای به شکل تخصصی میدان دار مقوله تعلیم و تربیت نیست و مقوله تعلیم و تربیت در حوزه رسانه ها طفیلی اهالی سیاست است وطبق معمول ازسر وجه المصالحه کردن و نگرش های صرفا فصلی و انتخاباتی و اصولا کاری به این قسم مقوله ها ندارند.
از چالش های جدی فراروی ساختار آموزش و پرورش سیستم مدیریتی انقباضی و مداربسته و نبود بسترهای لازم برای مدیریت های خلاق و تمرکز شدید از بیماری های مهلک این نظام است. مدیریت های غیرستادی خاصه مدیریت های مناطق و به خصوص مدارس در واقع گردانندگان و ارجاع دهندگان صرف بخشنامه ها و آیین نامه هایی هستند که خود حتی قادر به اضافه کردن یک سطر به آن را ندارند و به نظر این عیب بسیار فاحشی در مدیریت فرهنگی است و شاخصه مدیریت های فرهنگی مبسوط الیدبودن و فعال مایشاءمتناسب با شرایط اقلیمی- قومی- مذهبی و پارامترهای متنوع دیگر و مسلوب الاراده بودن مدیریتی جزء شاخص های مدیریت های آموزشی امروزی و گویا به همه باورشده که آموزش و پرورش مصرف کننده صرف است. در صورتی که می توان از نیروی کارشناسی تحصیل کرده متناسب با رشته تدریس هم سفار ش های پژوهشی متقبل شد و هم کارگاه ها و بنگاههای اقتصادی ایجاد کرده یااز فضای مدارس که بعضی در موقعیت های ممتاز شهری قرار دارند کارهای تجاری و اقتصادی انجام داد و یا اینکه با تصویب لایحه ای پیشنهادی تمامی سازمان ها و دانشگاهها را مکلف کرد درصدی از درآمد خودرا به حساب آموزش و پرورش واریز کنند.
امروز نگاه ها متوجه تغییر صورت گرفته در مدیریت آموزش و پرورش است و بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران به این تغییر خوش بینند، چرا که بر این باورند دکتر علی احمدی فردی باتحصیلات آکادمیک در سطح عالی، دارای تفکر سیستمی، عمل گرا و تحول خواه است. البته نگاهی به عملکرد او مبین همین واقعیت است که مجموعه تجربه های اندوخته شده و عملکرد قابل دفاع و خدمت صادقانه به حوزه فرهنگ و اندیشه، قدرت بالای ریسک پذیری که این شاخصه ضرورتی انکارناپذیر برای مدیریت ارشد چنین دستگاههایی است. ازطرفی دکترای مدیریت تولید این امیدواری را ایجاد می کند که بتواند تفکر اقتصادی به مقوله تعلیم و تربیت داشته باشد و راه چاره ای با هم اندیشی جامعه فرهنگیان برای خودکفایی اقتصادی آموزش و پرورش بیندیشد. ازطرفی توان و انرژی مضاعفی در او می توان سراغ گرفت، عضویت در شورای عالی اداری، ارتباط نزدیک با رئیس دولت، تعامل مثبت با اهل رسانه که بسیاری از صاحبنظران در مجلس و جامعه را نسبت به آغاز و سرانجام تحولات در آموزش و پرورش خوش بین کرده است.

علیرضا کاظمی

منبع : روزنامه کیهان