آب آشامیدنی بطری شده (WHO/Bottled drinking water)

توزیع آب بطری شده در سطح گسترده چه در كشورهای صنعتی و چه در كشورهای در حال توسعه هزینه زیادی به مصرف كننده تحمیل می كند، اما دلایل متعددی برای مصرف آب آشامیدنی بطری شده وجود دارد، از جمله مزه، راحتی و حتی مد. گرچه برای بسیاری از مصرف كنندگان، سلامتی و فواید این آبها بسیار مهم ترند.
● سلامتی آب آشامیدنی بطری شده:
در حالی كه كلمه آب بطری شده، زیاد مورد استفاده قرار می گیرد، اما آب بسته بندی شاید متداول تر باشد. آبهایی كه برای مصرف در داخل كشورها فروخته می شوند، ممكن است در قوطی، جعبه های روكش دار و حتی در كیسه های پلاستیك بسته بندی شوند، گرچه به طور معمول در بطریهای پلاستیكی یا شیشه ای یكبار مصرف فروخته می شوند. اندازه این ظرفها، از ظروف یك نفره تا ظرفهای با گنجایش ۸۰ لیتر متغیر است.
نیاز افراد به آب آشامیدنی، متفاوت است و بستگی دارد به آب و هوا، فعالیتهای فیزیكی و فرهنگ، اما در اغلب موارد نیاز یك فرد با وزن۶۰ كیلوگرم در حدود دو لیتر در روز و نیاز یك بچه با وزن۱۰كیلوگرم حدود یك لیتر در روز است.
آلاینده های فیزیكی، شیمیایی و میكروبی اگر در حد بالا در آب یافت شوند، باعث آلودگی آب شده، سلامتی را به خطر می اندازند. آلاینده های شیمیایی مانند آرسنیك و بنزن، آلاینده های میكروبی مانند باكتریها، ویروسها و انگلها (ویبریوكلرا ویروس هپاتیت A و كریپتوسپوریدیوم پارووم)، آلاینده های فیزیكی مانند خرده های شیشه و فلز.
قابل ذكر است آب مورد استفاده برای ساختن یخ خوراكی باید از استاندارد آب آشامیدنی تبعیت كند و شرایط و وسایل ساخت و نگهداری آن نیز بهداشتی باشد. آبهای نگهداری شده در شبكه نیز در هنگام توزیع باید دارای شرایط بهداشتی باشند.
با توجه به خط مشی WHO، بعضی فاكتورها در آبهای بطری شده نسبت به آبهای شبكه توزیع بیشتر مورد توجه قرار می گیرند و استانداردهای سخت گیرانه ای برای كاهش آلودگی اعمال می شود مثلاً در مورد سرب.
كنترل بعضی مواد در آبهای بطری شده مشكل تر از آب لوله كشی است، زیرا آبهای بطری شده نسبت به آب لوله كشی در دمای بالاتر و زمان طولانی تر نگهداری می شوند. جنس مواد مورد استفاده در ساخت ظروف نگهداری این آبها نیز بسیار مهم است و باید كنترل شود. به علاوه، بعضی میكروارگانیزم ها كه درحالت عادی در بهداشت عمومی اهمیت زیادی ندارند، در آبهای بطری شده، خیلی بیشتر رشد می كنند. میكروارگانیزم ها در آبهای گازدار و آبهایی كه در ظروف شیشه ای نگهداری می شوند، نسبت به آبهای بدون گاز یا بسته بندی شده در ظروف پلاستیكی كمتر رشد می كنند.
مواردی از تقلب نیز مشاهده شده است كه در آن آب شبكه آبرسانی به جای آب معدنی، بطری شده و بعنوان آب معدنی به فروش رسیده است. مصرف كنندگان، تنها با آشامیدن آب قادر به تشخیص نیستند. در این گونه موارد باید هنگام خرید، در بطریها به دقت امتحان شوند و در رستوران ها و فروشگاههای مواد غذایی، بطری ها باید در حضور مصرف كنندگان باز شوند.
● مزایای بالقوه آب آشامیدنی بطری شده:
در كشورهای اروپایی و بعضی كشورهای دیگر، مصرف كنندگان معتقدند كه آب معدنی طبیعی خواص دارویی دارد و برای سلامتی مفید است. این قبیل آبها كه مواد معدنی بالایی دارند (و در بعضی موارد بسیار بیشتر از آن حدی كه در آب آشامیدنی یافت می شود) بعنوان ماده غذایی در نظر گرفته می شوند و نه صرفاً آب. گرچه بعضی از آبهای معدنی، از نظر تامین ریزمغذی ها از قبیل كلسیم مفیدند، WHO با شواهد متقاعدكننده در حمایت از اثرات مثبت چنین آبهایی بی توجه است. از طرف دیگر در برخی كشورها، آبهای بطری شده حاوی مقادیر بسیار پایین املاح، برای فروش عرضه می شوند؛ در حالی كه افراد بسیار زیادی از آب باران استفاده می كنند كه املاح معدنی بسیار پایینی دارد و هیچ اثر منفی بارزی بر سلامتی ندارد، اما هیچ اطلاعات علمی در مورد مزایا و خطرات مصرف چنین آبهای بطری شده ای وجود ندارد.
●استانداردهای بین المللی آب آشامیدنی بطری شده:
WHO بعنوان یكی از متعهدین CAC از راهنمای كیفیت آب آشامیدنی بعنوان مبنای تعیین استانداردهای آبهای بطری شده حمایت می كند.
CAC یك استاندارد (CODE STANDARD) برای آبهای معدنی تهیه كرده است. این استاندارد شامل محصول، برچسب گذاری،تركیبات و كیفیت (حدود مواد شیمیایی، بهداشت، بسته بندی) می شود. كد تعیین شده codex در مراحل جمع آوری، فرآوری و فروش آب معدنی طبیعی، یك راهنمای تولید خوب را به صنایع ارائه می دهد. تحت استاندارد موجود codex، آب های معدنی طبیعی باید با شرایط مورد نظر مطابقت داشته باشند؛ بعنوان مثال جمع آوری مستقیم آبها از منبع طبیعی مانند چاه یا چشمه و بطری كردن آنها بدون هیچ گونه تصفیه.
پیشنهاد شده است كه استاندارد codex برای آبهای بسته بندی شده، سایر منابع را نیز علاوه بر چاه و چشمه شامل شود و تصفیه را نیز به منظور بهبود كیفیت در استاندارد بگنجاند. تمایز بین این استاندارد مخصوصاً به منطقه ای مربوط می شود كه آبهای معدنی طبیعی سابقه طولانی دارند.
قابل ذكر است كه CAC و WHO هیچ مجوزی برای تولیدات آبهای بطری شده نمی دهد. بر این اساس WHO اجازه نمی دهد نام یا نشان آن در مقاصد تجاری مورد استفاده قرار گیرد. بسیاری كشورها برای آبهای معدنی استانداردهای ملی دارند، ولی هیچ سند بین المللی و پذیرفته شده جهانی اكنون وجود ندارد.
* CAC = codex Alimentarius Commission

روح انگیز زمانی – کارشناس آزمایشگاه آب مرکز بهداشت شهرستان شیراز

منبع: سازمان بهداشت جهانی – آب معدنی بسته بندی شده – WHO/Bottled drinking water/ october