مدیریت بحران!

توانایی کشور در مدیریت بحران ظرفیت های جدی و توانمندی در عرصه سیاست خارجی برای ایران گشود واین موفقیت های استراتژیک ناشی از همین کسب مهارت و تجربه ارزشمند برای کشور بوده است.
هیچ کس منکر اثرات منفی و زیانبار اعمال تحریم علیه مردم و دولتهای مورد هدف نیست.
بدلیل ساز و کار پیچیده اعمال تحریم و کارکرد ها و آثار منفی چند بعدی آن، علاوه بر کشور هدف ؛جامعه بین الملل نیز هزینه های زیادی برای اعمال تحریم می پردازد.
نتایج ضد انسانی تحریم و مغایر بودن آن با اصول اولیه انسانی زمینه های جدی را برای مقابله با هرگونه تحریم در ابعاد جهانی ایجاد کرده است.
به همین دلیل در جهان امروز ، افکارعمومی در بسیاری از کشور ها بشدت با اعمال تحریم کامل و جامع مخالف بوده و کشورهای تحریم کننده نیز ناچار به اجرای « تحریم های هدفمند» روی آورده اند تا جامعه هدف و کشور مورد نظر را دقیق تر در محدودیت قرار داده و اهداف خود را پیگیری کنند.
کشور ما نیز باید و به شدت با دیپلماسی جدی تلاش کند با هرگونه تحریم علیه ایران مقابله کند و این امر باید تداوم یابد.
دراین بررسی سعی می شود صرفه نظر از عوارض منفی ایجاد شده ناشی از تحریم برای کشور ، موضوع تحریم را با رویکرد «فرصت محور» مورد بررسی قرار دهیم.
اعمال تحریم های مختلف علیه ایران در کنار تهدیدات و آسیب های آن دارای فرصت هایی نیز برای کشورمان بوده است ، برخی از فرصت های مهم ایجاد شده برای کشور درگزارش ذیل مورد اشاره و تحلیل قرار گرفته است.
● افزایش قیمت نفت و گاز
اعمال تحریم و محدودیت خارجی بر تولید نفت ایران به عنوان یک صادرکننده (و ازجمله کشورهای صادرکننده نفت دیگر مانند عراق ، لیبی و.‎/‎/) موجب کاهش عرضه جهانی نفت و افزایش قیمت آن شد.
همانگونه که بروز اثرات محدود ساختن سرمایه گذاریهای خارجی در بخش نفت کشورهای تحریم شده سال ها طول می کشد، تغییر روند حاصله نیز سال ها طول خواهد کشید.
بنابراین تحریمهای نفتی عواقب بلندمدتی را دربر دارد.
در نتیجه محدودیتهای سرمایه گذاری و کاهش قدرت تولید نفت، در آینده مصرف کنندگانی مانند اروپا و آمریکا را به پرداخت بیشتری از هزینه ها مجبور خواهد کرد و آمریکا به عنوان بزرگترین وارد کننده نفت جهان هزینه های زیادی را باید بپردازد.
به دلیل جلوگیری از سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی برای افزایش تولید، میزان افزایش ظرفیت برخی از کشور ها و از جمله ایران محدود شد و در نتیجه میزان عرضه نفت رشد کمتری نسبت به تقاضا در بازار ایجاد کرد.
نتیجه آنکه درآمد نفتی ایران ناشی از این سیاست آمریکا با افزایشی قابل توجه به ۷۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۶ رسید که رقمی بی سابقه است.
با این حساب، در آمدهای نفتی ایران در سال ۱۳۸۶ نسبت به سال قبل ۳۱ درصد و نسبت به سال ۱۳۸۴ تا ۷۳ درصد افزایش یافت.
● وام ها و اعتبارات خارجی
گرچه بطور کلی دریافت وام در صورت برنامه ریزی صحیح امر پسندیده ای است و می تواند سبب رشد و رفاه اقتصادی شود اما باید گفت آمریکا در اجرای سیاست خصمانه مهار خود به منظور کاهش هرچه بیشتر درآمدهای ایران و کاهش توان بالقوه اقتصادی آن و جلوگیری از رشد و توسعه اقتصادی کشورمان، با به کارگرفتن تمامی نفوذ خود در سازمانهای مالی بین المللی و مؤسسات اعتباری سعی کرد تا همزمان با تحریم ها بیشترین فشار را بر ایران وارد سازد.
و حتی کشورهای دیگر را وادار به عقب نشینی از تعهدات خود کرد اما تحریم ها موجب شد تا مقامات ایرانی با تدبیر و احتیاط بیشتری درمورد دریافت وام و یا پرداخت بدهیهای خارجی و به طور کلی روابط مالی بین المللی عمل کنند.
در نتیجه از سال ۱۹۹۲ استقراض خارجی متوقف و در عوض سالانه ۴ـ۳ میلیارد دلار از بدهیهای خارجی کشور بازپرداخت شد. با کاهش تدریجی واردات از ۲۳ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۳ به ۱۳ میلیارد دلار در سال ،۱۹۹۶ تا سال ۱۹۹۷ مشکل بدهیهای خارجی ایران حل شد و خوشبختانه ایران از لحاظ بدهی خارجی در سطح بسیار مطلوبی قرار دارد و به ویژگی مثبت اقتصاد ایران تبدیل شده است .
● تجربه مدیریت بحران
توانایی کشور در مدیریت بحران ظرفیت های جدی و توانمندی در عرصه سیاست خارجی برای ایران گشود و اکنون موفقیت های استراتژیک ایران ناشی از همین کسب مهارت و تجربه برای کشور بوده است.
کشور ما در مورد سیاست تحریمهای اقتصادی با متانت و به دور از جنجال برخورد کرده و با سیاست مدبرانه خود اجازه نداده است که تنش از حد قابل کنترل خارج و موجب ایجاد بهانه شود.
بنابراین کنترل تنش در این مدت امری بسیار قابل توجه است و تا زمانی که تداوم سیاست مهار و تحریم همچنان تحت کنترل باشد و به سمت برخورد فیزیکی میل نکند، پیامدهای جدی و مهمی برای ایران نخواهد داشت. بنابر این تغییر سیاست آمریکا نه به خاطر اهداف جدید و ملایمتر با ایران، بلکه جهت مؤثرتر کردن سیاست خود برای رسیدن به اهداف مورد نظر صورت می گیرد.
طرز برخورد کشورمان با بحران تحریم ها به اروپائیان نیز اجازه داد که عدم قبولی خودشان را از سیاستهای آمریکا به راحتی پیش ببرند، ضمن این که هزینه های چنین سیاستی را به حساب ایران نگذارند.
در حالی که فشارهای آمریکا در جهت تحریک ایران به تندروی بوده است، کشور ما سیاستی صحیح مبتنی بر صلح و آرامش و رفع تنش ها را در منطقه دنبال کرد و در سیاست خارجی خود با کشورهای مختلف سیاست تقلیل و کنترل تنش و گسترش فعالیتهای صلح جویانه را در پیش گرفته است.
ایران از نظر سیاست خارجی بیش از گذشته فعال شده و نقشهای ویژه ای را در کشورهای منطقه و در آفریقا ایفا کرده که به خوبی نشان دهنده اهمیت بیشتر ایران در عرصه بین المللی و روابط گسترده آن باسایر کشورهای جهان است.
● استقلال اقتصادی
تحریمهای اقتصادی در کشوری که سالیان سال متکی به درآمدهای نفتی بوده است، باعث توجه به جنبه های مختلف تولیدات داخلی و تقویت ساختار صنایع داخلی شده است.
تحریم ایران بطور ناخواسته صنایع و اقتصاد کشور را به سوی نوآوری و تقویت تولید داخلی سوق داد و توانایی علمی کشور را بشدت تقویت کرد ‎.
همچنین از نظر لزوم اتکا به منابع و نیروهای داخلی و رهایی از وابستگی به قدرتهای خارجی اثرات بسیار مثبتی در کشور داشته است.
تحریم از یکسو و نیاز داخلی از سوی دیگر باعث شده اند تا تفکر ساخت در داخل گسترش یابد، توجه بیشتری به تحقیقات مبذول شود و تکیه بر اقتصاد بدون نفت به اصلی ترین اهداف کشور تبدیل شود.
در سخت ترین سالهای جنگ و تحریم، بیشترین تلاش ها در جهت سازندگی کشور صورت گرفت و در بخشهایی مانند بخش نظامی که شدیدترین تحریم ها حاکم بوده است شاهد به ثمر رسیدن صد ها طرح تحقیقاتی و دستیابی کشور به پیشرفتهای مهم در خود اتکایی و خود کفایی در تولید سلاح ها و تجهیزات مورد نیاز برای دفاع از مملکت اجرا شد.
بنابراین آثار مثبت تحریم ها برای بخشهای مختلف اقتصادی کشور موجب شد تا امروزه بتوانیم به سازندگان پالایشگاهها، نیروگاهها، سیلوها، کارخانجات سیمان، دارو و غیره نه در ایران بلکه در سایر کشورهای منطقه و جهان تبدیل شویم و صادرات کالاهای غیرنفتی کشورمان از حداکثر سالانه ۰‎/۵ میلیارد دلار در سالهای قبل از تحریم به ۱۸ میلیارد دلار برسد.
● تقویت انسجام ملی
محققان مختلفی در خصوص اثرات تحریم بر روابط دولت و مردم در زمان تحریم بحث کرده اند که نشان می دهد یکی از آثار تحریم اثر «گردهم آمدن دور پرچم »است.
بر این اساس، مردم و گروه ها با کنار گذاشتن اختلافات موجب تقویت روحیه ملی می شوند که این اتفاق در ایران نیز رخ داد و انسجام ملی در مقابل خواست ناحق دولتهای زورگو تقویت جدی شد.
انسجام و وحدت ملی در پیگیری حقوق هسته ای کشور نمونه مثال زدنی از وحدت ملی پدیدار شد. ذکر این جمله نیز برخی پیشنهاد داده اند که تقدیر از افرادی که نام آنان در لیست غیر قانونی تحریم افراد و شرکت ها و مؤسسات مصوب شورای امنیت است می تواند پاسخ مناسبی به مجاهدت های این افراد باشد ‎؛جالب آنکه شورای امنیت هیچ مدرکی علیه این افراد ندارد و اعلام لیست بر خلاف مستندات حقوق بین الملل است ‎.
شناسایی آمریکا به عنوان قدرت سلطه جو : قرار دادن اقتصاد در گرو مطامع سیاسی به جای ملاحظات بازار این مشکل را به وجود آورده است که بازرگانان جهان، آمریکا را به عنوان یک شریک تجاری غیرمطمئن و سلطه جو و بی پایبند به اصول اخلاقی و انسانی ، بشناسند،بر اساس آمار موجود نیز آمریکا بیشترین تحریم را علیه سایر کشور ها انجام داده است.
هیچ استدلال منطقی نمی تواند تحریم هواپیمای مسافر بری و قطعات آن علیه مردم یک کشور دیگر را توجیه کند.
بر همین اساس است که اروپایی ها معتقدند که خصومت مبالغه آمیز آمریکا با ایران بیشتر بر اساس سیاست داخلی آمریکاست تا منافع استراتژیک آن.
● توسعه صنعت نفت ، گاز و پتروشیمی
پس از برقراری نخستین تحریمهای نفتی آمریکا و عدم خرید و حمل نفت طبق تعهدات قبلی، شرکت ملی نفت ایران مسئولیت بیشتری را در بارگیری و انتقال نفت ایران به بازارهای نفتی برعهده گرفت و توانست با اجاره چندین تانکر، نفت را به این بازار ها برساند و به مرور متخصصان این صنعت به عنوان یک صنعت پیشرو کنترل کامل صنعت نفت در کشور را بدست گرفتند ‎.
احیای غرور ملی در صنعت نفت و افزایش جدی توانمندی متخصصان داخلی درسایه تحریم؛ نوید بخش ظهور شرکتهای بسیار قوی در صنعت نفت شده است ‎، نگاهی به توانمندی فعالان عرصه نفت در نمایشگاه صنعت نفت در اردیبهشت ماه امسال موجب مباهات هر بیننده علاقه مند به پیشرفت کشور شد.
● آسیب بخش خصوصی آمریکا
تحریمهای صادراتی و سرمایه گذاری آمریکا در ایران اثرات نامطلوبی را از طریق خروج شرکتهای آمریکایی از بخش نفت ایران بر موقعیت ژئوپلتیک آمریکا در آسیای مرکزی و در نتیجه منافع بلند مدت و کوتاه مدت تجاری آمریکا خواهد داشت.
صادر کنندگان آمریکایی متحمل ضرر و زیان ناشی از کاهش فروش و از دست دادن بازارهای خود به طور مستقیم در ایران و به طور غیرمستقیم در کشورهای ثالثی شده اند که ترجیح می دهند مایحتاج خود را از کشورهای دیگری به جز آمریکا تهیه کنند.
این خسارات در موارد عدم تمدید قراردادهای خرید کالا ها و تجهیزات آمریکایی (مانند هواپیما یا تجهیزات نیروگاهی) به مراتب شدیدتر است.
زیرا منابع خرید مواد غذایی و کالاهای مصرفی را می توان هر سال عوض کرد، ولی تغییر دادن بازار هواپیما و مولدهای برق به علت تکنولوژی پیشرفته و لوازم یدکی و خدمات مورد نیاز آنها به راحتی ممکن نیست.
قدرت و قابلیت رقابت در کالاهای با تکنولوژی پیشرفته معمولاً مستلزم یک رابطه بلند مدت با خریدار می باشد و روابط تجاری در طی دوره ای از زمان برقرار و حفظ می شود و مانند کلید برق نمی توانیم هروقت که اراده کنیم آن را روشن یا خاموش کنیم.
مراکز مطالعاتی آمریکایی اذعان دارند که : «سیاست تحریمهای یک جانبه آمریکا علیه ایران از اوایل سال ۱۹۹۹ به بعد تأثیر کاملاً نامطلوبی بر منافع آمریکا داشته است که جبران آن بسیار دشوار است. این سیاست در وضعیت اقتصادی ایران تأثیر ناچیزی داشته است».
نکته نهایی آنکه فعالان اقتصادی باید از این فرصت مغتنم استفاده کرده و با افزایش توانمندی خود در زمینه های مختلف، آماده زمانی باشندکه کشور های تحریم کننده با ولع وارد اقتصاد ما شوند و رقابت سختی را برای تصاحب بازار آغاز کنند.
برآورد ها نشان می دهد که بیشتر تحریم ها به اهداف خود نرسیده است و هزینه هایی هم که تحریم کنندگان ایران پرداخته اند کم نبوده است ، برای مثال کاهش صادرات آلمان به ایران موجب بیکاری عده زیادی در این کشور شده و در صورت تشدید تحریم این روند ادامه خواهد یافت ، در حالی که ایران به دلیل این که مشتری کالا است در موضع برتر قرار دارد و می تواند کالای خود را از بازار دیگری تهیه کند.
براین اساس می توان گفت تحریم های کنونی علیه ایران نیز محکوم به شکست خواهد بود.
کشوری با عظمت ایران گرانسنگ تر از آن است که بتوان با تحریم،آن را وادار به اجرای اقدامی خلاف اصول اولیه حقوق خود کرد. نمونه مسلم آن نیز افزایش توان غنی سازی ایران بعد از اجرای تحریم است که موجب افزایش شدید انگیزه و اشتیاق دانشمندان کشورمان برای فتح قله های علمی جدید بوده است.

منبع : خبرگزاری اقتصادی ایران