تصوف از زاویه ای دیگر

گرایش تصوف تا کنون با همه فراز و نشیب ها وسوء برداشت ها و آلوده شدن به برخی ذهنیت های کاملا شخصی در طول تاریخ و دور شدن از هسته و معنای اصلی خود همواره موجب پدیدآمدن نقد و نظرهایی شده است.
حضورپژوهشگرانی که تا کنون تلاش کرده اند این گرایش را به شکل اصلی خود به نسل های بعد معرفی کنند نشان گر این نکته مهم است که این گرایش بنا به شکل حضور در زمان باید هر چند سال یک بار مورد واکاوی قرار گیرد تا همگان به ذات اصلی آن پی ببرند.
دکتر نصرت الله فروهر یکی از چهره هایی است که در کتاب«کارنامه کتاب «کارنامه تصوف» با تکیه بر مطالعه دقیق کتاب های عرفانی و صوفیانه سویه ای را فراهم کرده که برای کسانی که می خواهند در زمینه تصوف به آگاهی هایی دست یابند سودمند است،فروهر در این کتاب به شکلی فنی بسیاری از مبانی گرایش تصوف را با آیات قرآن و یا احادیث مستند همراه کرده و شواهدی از باورهای اسلامی را ارائه داده است. تصوف »این گرایش را از ریشه مورد ارزیابی قرار داده و سویه های دیگری از آن را پیش روی مخاطب قرار داده است.
کتاب «کارنامه تصوف» با تکیه بر مطالعه دقیق کتاب های عرفانی و صوفیانه سویه ای را فراهم کرده که برای کسانی که می خواهند در زمینه تصوف به آگاهی هایی دست یابند سودمند است،فروهر در این کتاب به شکلی فنی بسیاری از مبانی گرایش تصوف را با آیات قرآن و یا احادیث مستند همراه کرده و شواهدی از باورهای اسلامی را ارائه داده است.
فروهر در بخشی از مقدمه اش بر این کتاب نوشته است:«...سخنان نابخردانه ای که در تذکره ها آمده و یا در قالب داستان های نا معقول درباره بزرگان تصوف و مشایخ قوم بیان شده،شاید عقاید و باورهای مریدانی بوده است که پس از آن ها برای بالا بردن مقام مشایخ از خود ساخته اند و گمان کرده اند که نقل این موارد غیر عقلانی می تواند موجب رفعت مقام بزرگان و در نتیجه مایه ارزشمندی آنان شود و غافل از این بوده اند که آیندگان درباره چنین سخنانی به داوری خواهند نشست و افسانه های خیالی را نخواهند پذیرفت و نتیجه داوری بر فروهر گرچه با دقت تمام به ریشه یابی مسئله تصوف پرداخته وبرای مخاطب امروز نوع دیگری از نگاه به تصوف را به ارمغان آورده اما چیدمان کلی کتاب درمورد اولویت بندی فصل های کتاب نیاز به یک بازنگری دارد و به نظر می رسد جای فصل های مختلفی از این کتاب باید با همدیگرعوض شوند. عکس خواهد بود....»
فروهر با کنکاش درتاریخ و واکاوی مسائلی چون پیدایش اندیشه های فلسفی به ریشه های باورتصوف نگاهی انداخته و آن را با آداب و رسوم خاص صوفیانه در هم آمیخنه و تا حدودی موفق شده که منطق و اصول را در این رهگذرجایگزین فهم خرافی کند.
فروهر در بخشی ازکتاب خود با نام«تصوف در صدر اسلام» نوشته است:«...در این دوره مسلمانان بیشتر اهل دین بودند و زندگی زاهدانه داشتند چنانکه نیازی نمی دیدند که اهل عبادت و دیانت و زهد را برای ممتاز شدن از دیگران به نامی خاص بخوانند اما مومنان و بزرگان و پارسایانی که مصاحبت پیغمبر(ص) را درک کرده بودند به نام صحابه می خواندند و کسانی را که با صحابه مصاحبت داشتند را تابعین می نامیدند...»
فروهر گرچه با دقت تمام به ریشه یابی مسئله تصوف پرداخته و برای مخاطب امروز نوع دیگری از نگاه به تصوف را به ارمغان آورده اما چیدمان کلی کتاب درمورد اولویت بندی فصل های کتاب نیاز به یک بازنگری نصرت الله فروهر در کتاب«کارنامه تصوف» مسیری طولانی را در شناساندن صحیح تصوف به معنای دقیق کلمه پیموده است ویادگاری از خود به جا گذاشته که قطعا در آینده به یکی از منابع قابل اعتماد برای پژوهشگران کنجکاو در مورد تصوف تبدیل خواهد شد. دارد و به نظر می رسد جای فصل های مختلفی از این کتاب باید با همدیگر عوض شوند.
یکی دیگر از مسائلی که تا حدودی از ابهت این اثر کاسته عبور سریع نویسنده ازفصل های مختلف و عجله برای رسیدن به هسته اصلی است، در حالی که او می توانست با ادغام چندین فصل که جداشدن شان چندان نیازی مهم محسوب نمی شود کمی بیشتر به زیر ساخت ها توجه نشان دهد.
فروهر در بخش درخشانی از کتاب به مسئله ظهورخردگرایی در ایران پس از اسلام اشاره کرده وریشه های تصوف راستین را این گونه شرح داده است:«...ذهن و اندیشه ایرانی پس از سازگار شدن با چیرگی باورهای اسلامی و محیط سیاسی حاکم بر جامعه آن روز،آزادی درونی پیشین را بازیافت،سپس بر سر آن شد که به خود بیشتر بپردازد و بر آن چه در سیر آفاق به دست آورده بود بیندیشد،حاصل این نگرش درونی کناره گیری ازپهنه واقعیت(جهان مادی) بود،اگر چه تا رسیدن به چنین مرحله فروهر با کنکاش درتاریخ وواکاوی مسائلی چون پیدایش اندیشه های فلسفی به ریشه های باورتصوف نگاهی انداخته و آن را با آداب و رسوم خاص صوفیانه در هم آمیخنه و تا حدودی موفق شده که منطق و اصول را در این رهگذرجایگزین فهم خرافی کند. ای با الهام گرفتن از فلسفه یونانی و معیار قرار دادن سلاح عقل برای دوری از هر پدیده عینی خود را داور حقیقت می دید و همه چیز را بر مبنای تعقل عینی و بیرونی در نظر می گرفت، اما در این مرحله که به نگرش درونی روی آورده بود بیشتر به اندیشه درونی،درون نگری،ذهن گرایی پرداخت و با مستندات عینی در افتاد...»
نصرت الله فروهر در کتاب«کارنامه تصوف» مسیری طولانی را در شناساندن صحیح تصوف به معنای دقیق کلمه پیموده است ویادگاری از خود به جا گذاشته که قطعا در آینده به یکی از منابع قابل اعتماد برای پژوهشگران کنجکاو در مورد تصوف تبدیل خواهد شد.
فروهر با این کتاب یک تنه در حد چند پژوهشگر زبده کار کرده که امید می رود حاصل تلاش او مانند کارهای زیادی از این دست به بوته فراموشی سپرده نشود.
کتاب«کارنامه تصوف» سال۱۳۸۷در شمارگان۱۱۰۰جلد و قیمت ۵۵۰۰تومان توسط نشر افکار عرضه شده است.

منبع : خبرگزاری کتاب