تقدیم به یک زن

آلیس مونرو نویسنده کانادایی است که مدت هاست در ایران از طریق ترجمه‌های پراکنده داستان‌هایش در مجلات، شناخته شده است و شانس آن را داشته است که بیشتر آنها در مجله زنان توسط مترجم متبحری چون خانم مژده دقیقی به طبع رسیده است اما مجموعه «فرار» اولین مجموعه کاملی از این نویسنده است که به چاپ رسیده، مجموعه‌ای که جزو آخرین کارهای اوست و در سال ۲۰۰۴ به‌خاطر آن جایزه‌ای نیز دریافت کرده است.
مجموعه «فرار» شامل ۸ داستان است که در تمام آنها زنان روایتگر داستان‌ها هستند، زنانی که هرکدام در سال‌های مختلف زندگی و موقعیت‌های متفاوتی قرار دارند. موقعیت‌هایی که هرکدام ما را با نقطه تاریکی از ذهن آنها آشنا می‌کند، زنانی که سال‌ها، شاید هم قرن‌هاست خواسته‌شان و اندیشه‌هایشان نه تنها برای مرد‌ها بلکه برای خود زنان نیز مبهم باقی مانده است. مونرو در این داستان‌ها با تسلط کاملش به روایتگری و فرم داستانی جهان زنانه‌ای می‌آفریند که دغدغه‌ها و مسائل شخصیت‌هایش برای همه قابل‌درک و تجربه است.
«فرار» که نام اولین داستان و بهترین کار این مجموعه است، روایتگر زندگی زنی است که از روزمرگی زندگی و ملال رابطه زناشویی خسته شده است اما در خود توان رهاکردن این زندگی را ندارد. ازدواجی که شاید مثل خیلی از رابطه‌ها با هیجان شروع شده و حال به نقطه‌ای از تکرار و روزمرگی رسیده است که از آن احساسات هر چند رقیق اولیه خبری نیست.
او که خودش برای ازدواج با شوهرش (کلارک) از خانه فرار کرده است حالا دوباره به مرحله‌ای رسیده که برای آزادی و شاید هم آرامشی دوباره می‌خواهد او را رها کند. آرامش و آزادی که در پایان می‌فهمیم نه‌تنها در خانه پدری و خانه خودش، بلکه در هیچ‌کجا دست یافتنی نیست.
شیوه رفتار مونرو با شخصیت‌هایش خیلی نزدیک به رفتاری است که یک نویسنده رمان با شخصیتش دارد، یعنی او در طول داستان به آرامی و با ایجاد موقعیت‌های خاص (نه ساده و دم‌دستی از نوع داستان‌های کلاسیک یا چخوفی که کار را برای خواننده و نویسنده آسان می‌کند.) شخصیت را برای ما نمایان می‌کند ولی بعد از آن رهایشان می‌کند و آنها را در ذهن ما باقی می‌گذارد. به‌همین خاطر در پایان بعضی از داستان‌هایش خواننده حسرت تمام‌شدن آن را می‌خورد.
شخصیتی که با پرداخت اولیه‌اش توسط نویسنده آنقدر برای ما جالب و دوست‌داشتنی شده که آرزو می‌کنیم ای کاش نویسنده شخصیتش را بیشتر بسط می‌داد تا ما با زوایای بیشتری از زندگی و گره‌های ذهنی‌اش آشنا می‌شدیم. خصوصا وقتی که می‌بینیم، هم موقعیت برای بسط آن وجود داشته و هم شخصیت شخصیتی است که هنوز می‌توان بیشتر با آن آشنا شد.
مثلا در داستان «اتفاق» بعد از آنکه ژولیت نزد دوست قدیمی‌اش اریک می‌رود و در راه ما شاهد برخورد او با مردی بوده‌ایم که شاید به‌خاطر بی‌اعتنایی او دست به خودکشی زده و این حادثه تاثیر زیادی در رابطه ژولیت با اریک دارد، منتظریم تا به‌طور گسترده‌تری از این رابطه حرف زده شود و از این شرایط به وجود آمده تصاویر و لحظات بکری خلق شود که متاسفانه انجام نمی‌شود و در پایان داستان در یک پاراگراف حرف‌هایی درباره آینده آن دو زده می‌شود و از رقابت دوباره ژولیت با دوست قبلی اریک یعنی کریستا گفته می‌شود.
البته نه اینکه این نکته ایراد اساسی به داستان‌های او وارد می‌کند بلکه درست به این خاطر که داستان تا آنجایی که رسیده، آنقدر در فرمی جذاب و نگاهی ژرف پرداخت شده که وقتی نویسنده با یک پاراگراف از گذشت زمان زیادی حرف می‌زند و به کلیات آن وضعیت بسنده می‌کند، خواننده برای تمام لحظاتی که نویسنده می‌توانست برای ما بازگو کند حسرت به دل باقی می‌ماند.
داستان «به‌زودی» و «سکوت» هم باز از همان شخصیت یعنی ژولیت در موقعیت‌های دیگری استفاده می‌کند. در «به‌زودی» که حدود ۴ سال بعد از داستان اول است رابطه ژولیت در کنار پدر و مادرش پرداخته می‌شود و در «سکوت» که حدود ۲۰ سال از داستان اول فاصله دارد رابطه ژولیت و دخترش که حالا ۲۱ ساله شده (یعنی درست سنی که ژولیت در داستان اول دارد.) نشان داده می‌شود زمانی که دیگر اریک مرده و دخترش او را رها کرده و برای خودش زندگی دیگری تشکیل داده است. ژولیت که حالا دوباره تنها شده همه‌جا را به دنبال دخترش می‌گردد و هیچ‌وقت نمی‌تواند دلیل اینکه چرا دخترش ناگهان خانه را رها کرده و برنگشته، بفهمد.
مونرو در بقیه داستان‌های این مجموعه از نگاه زنان به رابطه زنان با یکدیگر مثل دو خواهر یا دو دوست و رابطه زنان با مردان مثلا می‌پردازد و ما را با تجربه خود همراه می‌کند.
اما جدا از خود متن اصلی و جهانی زیبایی که نویسنده توانسته بیافریند، باید به مترجم گرانقدر این مجموعه نیز تبریک گفت که توانسته زبان و جهان ذهنی مونرو را در زبان فارسی با شیوایی کامل به تحریر درآورد و هیچگاه ما به این ورطه نیفتیم که این کلام یا این آهنگ کلام برای یک زن نیست.

منبع : روزنامه تهران امروز