خانواده در محاصره رسانه ها

امروزه به دلیل مسائلی همچون گسترش جوامع، بعد مسافت، شکل گیری شهرهای بزرگ، اشتغال و تحصیل فرزندان، افراد خانواده مدت کمی در کنار هم هستند و نوعی تک روی در آنها به وجود آمده است.
در دوران کنونی تلویزیون یکی از اعضای مهم خانواده است و تنوع برنامه ها و کانال های ماهواره ای موجب شده است که هر کس در اتاق خودش به تماشای برنامه مورد علاقه خود مشغول باشد. بنابراین به نظر می رسد در حال حاضر، تلویزیون کانون توجه افراد خانواده است و شاید مهمترین عضو خانواده محسوب شود و تنها عضوی باشد که در صورت نبودن، خلأ او احساس شود.
ابتدای دهه ۵۰ که تلویزیون به خانه های مردم اروپا راه یافت، بیشتر جامعه شناسان معتقد بودند که این وسیله ارتباطی از طریق گرد آوردن افراد خانواده در کنار یکدیگر به گسترش روابط خانوادگی کمک می کند، اما مدتی بعد نتیجه معکوس به دست آمد. به طور کلی پیشرفت و نوآوری در زمینه ارتباطات، علاوه بر تأثیرات مثبت، دارای پیامدهای نامطلوبی است که با گذشت زمان آشکار می شود. البته کسانی که این فناوری ها را ابداع می کنند، همواره در ابتدا می کوشند که از جنبه های مثبت آن سخن بگویند. بنابراین جنبه های منفی را بیان نمی کنند و یا این که به طور کلی از این جنبه ها آگاهی ندارند.
حجم کلی برقراری روابط اجتماعی زمینه ای برای پیشرفت وسایل ارتباط جمعی است که این وسایل به گسترش و تقویت روابط غیرمستقیم افراد با یکدیگر کمک کرده و می تواند بر زمان و مکان غلبه کند ولی از طرف دیگر، کاهش روابط رودر رو و عاطفی خانوادگی را در پی دارد. در این گونه روابط، افراد به صورت موزائیکی در کنار یکدیگر قرار می گیرند و نه به عنوان انسان هایی با تعامل اجتماعی گسترده تر.
بنابراین هر چند انسان ها در کنار یکدیگر و حتی در یک خانواده زندگی می کنند، با این حال فاصله زیادی از یکدیگر دارند و شاید یکی از دلایل اصلی آن، کاهش ارتباط شفاهی افراد با دیگران باشد.
● خانه و خانواده های کوچک
در زندگی های امروزی که افراد در خانه های ۴۰ متری ساکن شده اند و شبانه روز در خارج از منزل با زندگی ماشینی درگیر هستند و فرصتی برای یکدیگر نمی گذارند، مفهومی به نام خانواده وجود ندارد و «حرف زدن» بزرگترین آرزوی انسان هاست.
نیاز به ارتباط و حرف زدن با دیگران و ممکن نبودن ایجاد روابط صمیمی در خانواده ها، موجب شده است که روزانه صد ها هزارنفر با مطبوعات، تلویزیون و رادیو تماس بگیرند و به بیان مشکلات و درد دل های خود بپردازند و از این طریق است که رسانه ها به عنوان روابط عمومی های فردی در ایجاد آرامش روانی موقت در افراد مؤثر واقع شده است.
چرا که این روابط عمومی ها روزبه روز گسترش می یابد و خواست های تک گرایی افراد را برآورده می سازد و جایگزینی برای سرگرمی خانواده ها می شود. در گذشته، خانواده ها به حدی گسترده و دارای روابط مستحکم و پایدار عاطفی بودند که حتی دورترین بستگان سببی و نسبی خود را می شناختند.
فراوانی مراکز مشاوره در ایران در سال های اخیر، از دلایل اصلی نیاز انسان ها به صحبت کردن با دیگران است و ۸۰ درصد خانواده ها دچار طلاق عاطفی شده اند و تنها راه برون رفت از این بحران، بازسازی مفهوم خانواده از راه برنامه ریزی و اجرای سیاست های دقیق است که می تواند زمان ورود جامعه ایرانی را به جمع جوامع بی احساس غربی به تعویق اندازد.
● کاهش ارتباطات شفاهی
وسایل ارتباط جمعی، ارتباط شفاهی افراد را بخصوص در خانواده کاهش داده است و وسایلی همچون رادیو به عنوان مونسی برای آنها تلقی می شود و در کل، رسانه به عنوان یک وسیله الکترونیکی، انسان ها را از هم دور کرده است.
البته هنوز از طریق رسانه های مکتوب همچون روزنامه ها و مجله های گوناگون می توان به آموزش افراد خانواده برای برقراری ارتباط مؤثر و عاطفی تر با یکدیگر پرداخت.
به این نکته نیز باید توجه داشت که انسان ها باید از این ظرفیت (گسترش وسایل ارتباط جمعی) برای ایجاد دوستی های بیشتر و عمیق تر با دیگران بهره بگیرند. برخی کارشناسان معتقدند که نباید به بهانه فقدان اعتماد در فضای ارتباطی مجازی کنونی، به مقابله با آن برخیزیم، چرا که این بی اعتمادی در فضای ارتباطی غیرمجازی نیز وجوددارد. این گروه از کارشناسان اعتقاد دارند ضعف معاشرت در عصر حاضر ناشی از فشارهای اقتصادی است و انسان های امروزی همان افراد دیروز با همان احساسات و عواطف و با همان قابلیت برقراری ارتباطات عمیق هستند و این شرایط اجتماعی است که آنها را در لباس دیگری ظاهر می کند.

سهیل شفیق

منبع : روزنامه ایران