استفاده از نرم‌افزار آزاد توسط دولتها

ابزار باز (نرم‌افزار آزاد، قالبها و سخت‌افزار باز) امکان برقراری مجدد امنیت، جلوگیری از خارج شدن ارز و توسعه فنی منطقه‌ای را فراهم می‌کنند. اهمیت این مساله موجب شده که دولتها از ورطه نظریه وارد عمل شوند. کشورهایی مانند فرانسه، برزیل، دانمارک، آرژانتین، پرو، ایتالیا، اسپانیا، استرالیا، بلژیک، کلمبیا، کاستاریکا، ایالات متحده، پرتغال و اکراین اخیراً استفاده از نرم‌افزار آزاد را در برنامه کاری خود قرار داده‌اند. برزیل، چین، شیلی،‌ فرانسه، کره،‌ آلمان، هند، ایتالیا، مکزیک،‌ پاکستان، هلند، فیلیپین، لهستان، اسلوونی، آفریقای جنوبی، اسپانیا، سوئیس، تایلند،‌ ایالات متحده و ونزوئلا برنامه‌هایی را برای به‌کار‌گیری نرم‌افزار آزاد در سازمانهای دولتی خود آماده کرده‌اند. اتحادیه اروپا نیز در حال اجرا کردن برنامه‌های خاصی برای به‌کارگیری نرم‌افزار آزاد و سخت‌افزار باز می‌باشد. استفاده از نرم‌افزار و سخت‌افزار آزاد در یک کشور نه غیر‌ممکن است و نه در عرض یک شب انجام می‌شود. بلکه پروژه میان‌مدتی است که به افراد متخصص و برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد.
● مزایای استفاده از نرم‌افزار آزاد برای دولت:
غالباً، به پس‌انداز مالی، نسبت به سایر مزایا، بیشتر توجه می‌شود. میزان این پس‌انداز بر اساس مواردی مانند نوع سیستم موجود، مخارج آن و ابزار جایگزینی، از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد،‌ اما این میزان می‌تواند در کوتاه‌مدت به دلیل انتقال از یک سیستم به سیستم دیگر، کاهش پیدا کند. با این وجود، استفاده از نرم‌افزارآزاد، دارای مزیتهای دیگری نیز می‌باشد که از اهمیت بیشتری برخوردار هستند:
▪ استقلال فنی: با استفاده از نرم‌افزار آزاد، سیستمهای دولت، دیگر تحت کنترل یک نهاد و یا شرکت خارجی نبوده و وابستگی به وجود آمده، از بین خواهد رفت.
▪ کنترل اطلاعات: این مورد یکی از سریعترین پیامدهای استفاده از نرم‌افزار آزاد می‌باشد. دارا بودن آزادی در رابطه با چگونگی عملکرد نرم‌افزار، چگونه ذخیره شدن داده‌ها و تغییر این موارد، کلید دسترسی به اطلاعات را به جای بخشهای خصوصی در اختیار دولت قرار می‌دهد.
▪ قابل اعتماد و باثبات بودن: استفاده از نرم‌افزار آزاد موجب می‌شود که سایر افراد اشکالات آنرا مشخص نموده و راه‌حلهایی ارائه دهند، در نتیجه چنین برنامه‌هایی هم قابل اعتماد بوده و هم باثبات می‌باشند.
▪ امنیت: این مورد، برای دولت از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر بسیاری از اطلاعاتی که در دست دولت است، در اختیار افراد مغرض قرار گیرد، مشکل‌ساز خواهد شد. به‌همین دلیل دولت باید از امنیت نرم‌افزارهای استفاده شده، اطمینان حاصل کند و این امر تنها با به‌کارگیری نرم‌افزار آزاد، تحقق خواهد یافت.
● مشکلات پیش روی استفاده از نرم‌افزار آزاد:
بدیهی است که به‌کارگیری نرم‌افزار آزاد، این تصور را ایجاد می‌کند که بازار کسب درآمد فروشندگان نرم‌افزارهای اختصاصی، بواسطه استفاده‌های عمومی، با رکود مواجه خواهد شد. انتظار می‌رود که این افراد، تمامی توان خود را برای جلوگیری از کاربرد نرم‌افزار آزاد، به‌کار برند. در چنین وضعیتی ما باید به یاد داشته باشیم که کنترل اطلاعات و آزادی شهروندان در خطر است. در بخش شرکتهای نرم‌افزاری و نرم‌افزارهای آزاد/متن‌باز در این زمینه بیشتر توضیح داده خواهد شد.
توجه داشته باشید که استفاده از نرم‌افزار آزاد، علیه تولیدکننده یا محصول خاصی نبوده بلکه علیه موارد نادرستی مانند کنترل اطلاعات کاربر توسط تولیدکننده می‌باشد. دولت تحت هیچ شرایطی نباید، در برابر این مخالفتها عقب نشینی نماید. در غیر این صورت محدودیتی به وجود می‌آید که هدف آن، تضمین حداقل حقوق شهروندان، پایین‌ترین کیفیت نرم‌افزاری و کمترین امنیت اطلاعات می‌باشد. هر شرکتی که این حقوق را رعایت کند، با هیچ مشکلی مواجه نخواهد شد.
● خطرات استفاده از نرم‌افزارهای اختصاصی:
به خاطر محدودیتهای تحمیل شده توسط نرم‌افزار اختصاصی، شرکت تولیدکننده آن می‌تواند کارهای متعددی انجام دهد:
کد منبع را مخفی کرده تا تولیدکنندگان، وابسته و از حق خود محروم شوند؛ کالاهای نامرغوب را به همراه کالاهای با کیفیت ارائه داده؛ از قوانین سرپیچی می‌نماید؛‌ محصولاتش را وارد مشاغل نامرتبط می‌کند؛ وضعیت بازار را برای از بین بردن رقابت حقیقی، آشفته می‌نماید؛ از قیمتهای نامناسب استفاده می‌کند تا مانع از انجام هرگونه رقابتی شود؛‌ مشتریان را گرفتار نموده و مانع از پیشرفت تولیدکنندگان دیگر می‌شود؛ در مدت زمان مقرر به خواسته‌های مشتری رسیدگی نمی‌کند؛ رقبای ضعیف را مجبور می‌کند که محصولات جدید خود را نابود کنند تا از محصولات سودآور خویش پشتیبانی نماید؛ اشکالات نرم‌افزار خود را مخفی کرده و در نتیجه امنیت و ثبات را به خطر می‌اندازد؛ نوآوری و ابداع را سرکوب نموده، مانع از توزیع محصولات تولیدکنندگان رقیب می‌شود؛ با مقاماتی که از منافع عمومی حمایت می‌کنند مخالفت می‌نماید؛ با ارائه محصولات نامرغوب، کاربران را سردرگم کرده و از نوآوری دیگران به نام خود استفاده می‌کند؛ اطلاعات نادرستی در اختیار کاربران قرار می‌دهد؛ با مخفی نگهداشتن کد برنامه، ماهیت آزادانه روشهای علمی را سرکوب می‌کند، به محصولات تولیدکنندگان دیگر خساراتی وارد می‌نماید؛ مانع از به اشتراک گذاشته‌شدن نرم‌افزار می‌شود؛ در برابر رقیبان ضعیف خود، از قراردادهای محدودکننده استفاده کرده و برای گسترش حق انحصاری نرم‌افزار خود، به کارهای ضد اجتماعی دیگر نیز دست می‌زند.
بنابر تمامی دلایل مطرح شده، دولت نمی‌تواند از نرم‌افزار اختصاصی استفاده نموده و اطلاعات شهروندان خود را در معرض خطر قرار دهد. مواردی که بیش از همه در معرض خطر قرار دارند استقلال فنی، کنترل اطلاعات و امنیت ملی می‌باشند.
● شرکتهای نرم‌افزاری و نرم‌افزارهای آزاد/متن‌باز:
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که با استفاده گسترده از نرم‌افزارهای آزاد/متن باز، ممکن است شرکتهای نرم افزاری متحمل خساراتی شوند در حالی که چنین موردی رخ نخواهد داد، زیرا این اقدامات از طریق تحریم کردن شرکتهای نرم‌افزاری، انجام نشده، بلکه با ترویج به‌کارگیری نرم‌افزار آزاد، توسط دولت، اجرا خواهند شد (این مورد، همانند شرایط لازم برای انجام مناقصه است که توسط دولت اجرا می‌شود).
در حقیقت، وقتی‌که هدف ما از به‌کاربردن عبارت «شرکتهای نرم‌افزاری» شرکتهای داخلی باشند، این مورد به سود آنها تمام خواهد شد، زیرا در این صورت مجوز استفاده از نرم‌افزار آزاد به دولت این امکان را می‌دهد که از متخصصین داخلی برای تطبیق‌دادن سیستمهای خود استفاده نموده و در نتیجه اقتصاد و اشتغال‌زایی کشور، رونق پیدا خواهد کرد. استفاده از نرم‌افزار آزاد، امر رقابت را نیز ترویج می‌دهد.
به‌کارگیری نرم‌افزار آزاد موجب می‌شود که هر فردی بتواند به بررسی آن بپردازد، در حالی که در نرم‌افزارهای اختصاصی، این مورد تنها توسط تولیدکننده انجام می‌شود که می‌تواند ارائه خدمات نرم‌افزاری را به صورت انحصاری درآورد.
در مورد این نرم‌افزارها باید به این نکته نیز اشاره کرد که عمل انتقال، تصمیم‌گیری، ‌راه‌اندازی سیستمهای جدید، تبدیل داده‌ها، آموزش مجدد کارکنان و ... دارای هزینه‌هایی می‌باشد (هیچ‌یک از نرم‌افزارهای آزاد، بدون هزینه نیستند).
تمامی این هزینه‌ها، ثابت بوده و فقط یکبار پرداخت می‌شوند. نرم‌افزارهای اختصاصی نیز هزینه‌های مخصوص به خودشان را دارند، اما در کنار این موارد، نرم‌افزارهای اختصاصی، هزینه‌های دیگری نیز به همراه دارند. هزینه به‌روز رسانی مداوم،‌ نگهداری (توسط شخصی که این مورد تنها به او مربوط می‌شود و به همین دلیل هر مبلغی را که بخواهد دریافت می‌کند) و عدم کنترل اطلاعات توسط دولت از جمله این هزینه‌ها می‌باشند.
این هزینه‌ها، همیشگی بوده و با گذشت زمان، افزایش پیدا می‌کنند، اما برخلاف آن، هزینه انتقال به نرم‌افزار آزاد، ثابت می‌باشد. بنابراین با مشخص شدن این که انتقال به نرم‌افزار آزاد، از لحاظ اقتصادی به‌صرفه می‌باشد، بهتر است که این کار در اولین فرصت ممکن مورد توجه بخشهای مختلف دولت قرار گیرد. این امر، یک هزینه کوتاه‌مدت و پس‌انداز بلندمدت می‌باشد.
● دولت در کجا می‌تواند به پشتیبانی فنی دست یابد؟
در همان جایی که اکنون به آن دسترسی دارد. وقتی که متخصصین، آموزش مجدد ‌بینند می‌توانند کار خود را ادامه دهند. نرم‌افزار آزاد، همانند نرم‌افزار اختصاصی، از پشتیبانی ارائه شده توسط شرکتها نیز بهره می‌برد. شرکتهایی مانند IBM، خدماتی را هم برای نرم‌افزار اختصاصی و هم برای نرم‌افزار آزاد ارائه می‌دهند، اما شرکتهایی مانند Red Hat عمدتاً از نرم‌افزار آزاد پشتیبانی می‌کنند. در داخل ایران هم شرکتهای بزرگی مانند داده‌پردازی به تازگی ارائه خدمات و پشتیبانی لینوکس را برای محیطهای کارساز و کارخواه شروع کرده‌اند.
برخلاف نرم‌افزار اختصاصی، اکنون شما می‌توانید شخص یا شرکت پشتیبانی‌کننده را بر اساس شرایط و قیمت آنها انتخاب نمایید. با این روش، دیگر شرکت ارائه‌دهنده نرم‌افزار اختصاصی نمی‌تواند برای انجام پشتیبانی، هزینه‌های گزافی را مطالبه نماید.
ما باید، در حیطه‌ی نرم‌افزارهای آزاد، تا حد امکان از شرکتها و متخصصین داخلی استفاده نماییم تا اقتصاد کشور شکوفا شود. مورد دیگر، انعقاد قرارداد با دانشگاه‌هایی است که کارکنان متخصص را تربیت می‌کنند.

ترجمه: مهرنوش رقابی- mehrnoosh۱۳۶۰@yahoo.com
ویرایش: زهرا احمدی - [e-mail]

منبع : طرح ملی نرم‌افزارهای آزاد