تکنولوژی‌های جدید و اطلاع‌رسانی در ایران

همان گونه كه همگان باور دارند، نیاز به زندگی بهتر و حس كنجكاوی برای پژوهش و یافتن راه های جدید در به كارگیری پدیده‌های طبیعی و توسعه تمدن پیرامون، همواره مشوق انسانها بوده است. اگر قبول كنیم كه در قرن حاضر، دسترسی به اطلاعات سالم، به موقع و كارآمد، اساسی‌ترین عامل برتری اقتصادی، نظامی و مدیریتی یك جامعه بر جوامع دیگر است، دلیل و انگیزه جامعه غرب در سرمایه‌گذاری جهت توسعه تكنولوژی اطلاع رسانی و استفاده بهینه از آن را در خواهیم یافت.كشور ما، همچون بسیاری از كشورهای توسعه نیافته، همواره مصرف‌كننده اطلاعات سازمان یافته جوامع پیشرفته بوده و به دنبال آن، استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی نیز، پیوسته در فكر و ذهن مدیریتهای سطوح گوناگون جامعه ما وجود دارد و در موارد زیادی نیز، آن را به كار گرفته و استفاده می نمایند.اینكه در جامعه ما، این اطلاعات و به تبع آن ابزارهای جدید اطلاع‌رسانی، تا چه اندازه مثمر ثمر بوده یا نبوده است؛ استفاده از آنها مجاز است یا نه؟ و مسائل جنبی دیگر آن، خود می تواند دستمایه تحقیقات جدی و مفیدی واقع گردد.در این مقاله، سعی خواهد شد چگونگی استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی و مدیریت آن در ایران، مورد بررسی قرار گیرد. دیگر مباحث مطرح شده در این مقاله، عبارت از:
▪ استفاده از تكنولوژی های جدید به چه منظور
▪ وضعیت بانكهای اطلاعاتی
▪ وضعیت نیروی انسانی و مدیریت در مراكزی كه از تكنولوژی های جدید استفاده كرده اند.
▪ نتیجه‌گیری و بررسی آمارها
▪ پیشنهادات
نقش اطلاعات در جهان امروز، به عنوان یكی از عوامل اصلی و زیر‌بنایی توسعه اقتصادی و اجتماعی كشورها، بر كسی پوشیده نیست. كمتر كسی است كه در سطوح مدیریت، تجارت یا نهادهای اطلاع رسانی فعالیت داشته باشد و به اهمیت نقش اطلاعات از طریق مقالات، رسانه ها، سمینارها و یا برخوردهای حرفه ای و اجتماعی پی نبرده باشد. تبادل اطلاعات، از همان آغاز زندگی بشر وجود داشته و به مرور تكوین یافته است. در ابتدا به دلیل میزان اندك اطلاعات، این عمل به خودی خود و بدون برنامه صورت می گرفت؛ اما در طی زمان، با پیشرفت تمدن و تكنولوژی در سطوح گوناگون، به دلیل روند رو به افزایش و كثرت اطلاعات، جوامع بشری مجبور به تدوین برنامه هایی برای سازماندهی اطلاعات شدند. سرعت رشد تمدن در جوامع گوناگون، بر روند سازماندهی اطلاعات تاثیر گذشت -به طوری كه كشورهایی كه پیشرفت صنعتی و تكنولوژیكی بیشتری داشتند، از سیستمهای سازماندهی و اطلاع رسانی قوی‌تری برخوردار شدند.امروز كه كشورها به دو گروه توسعه یافته، و توسعه نیافته یا در حال توسعه تقسیم شده اند، نهادهای اطلاع رسانی نیز در این كشورها وضعیتی مشابه پیدا كرده اند. نهادهای اطلاع رسانی در كشورهای توسعه نیافته، عموماً به دست كشورهای توسعه یافته نگاه می كنند. در آن شرایط اگر مصرف كننده و خریدار اطلاعات آنها نباشند-كه هستند-حداقل دنباله‌رو آنها بوده و از الگوی آنها پیروی می كنند. از طرفی، تولید اطلاعات در این كشورها بسیار ضعیف است و از طرف دیگر، هر اقدامی را كه آغاز می كنند، متوجه می‌شوند كه كشورهای پیشرفته با امكانات تجهیزات و دانش بالاتر، آن را به انجام رسانده‌اند. آنقدر كه اطلاعات ملی خود را یا فراموش كرده اند و یا اصلاً چیزی به عنوان اطلاعات ملی برای خود قایل نیستند. در طی دوره‌ای كه اطلاعات را به صورت خام یا پرورده از كشورهای پیشرفته دریافت كرده اند، از آن به مثابه یكی ابزار یكی بار مصرف استفاده نموده اند. چه بسیار از كشورهای توسعه نیافته-از جمله كشور خود ما-وجود دارند كه، از یك عنوان كتاب یا نشریه یا سند علمی، بیش از ۵۰ نسخه می خرند و اگر سال بعد، نفر پنجاه و یكم به آن احتیاج داشت، مجدداً آن را به عنوان Back issue می‌خرند.در عصر كنونی، توزیع اطلاعات در كشورهای پیشرفته، خصوصاً برای كشورهای مصرف كننده آن ویژگی خاصی دارد. امروزه دیگر اطلاعات، به صورت قدیم و صرفاً به صورت مكتوب منتشر نمی شود: در حال حاضر، اطلاعات را یك بار به صورت خام از طریق كتب و نشریات و یك بار هم به صورت پرورده از طریق نمایه نامه‌ها و چكیده نامه‌ها و... می فروشند. روز دیگر برای اینكه اطلاعات، فضای كمتری از كویر كشورهای عقب مانده را بگیرد، آن را روی میكروفرمها و دست آخر، همه اطلاعات را با استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی به عنوان اینكه شما فرصت پیگیری مطالب در كتابها، مجلات و جای دادن در قفسه ها را ندارید، آنها اطلاعات را روی حافظه ها از طریق Online، دیسك نوری و... می فروشند.بحث بر سر اینكه فروشندگان اطلاعات، با كشورهای مصرف كننده در جهان سوم چه كرده اند و چه می كنند، مقوله ای است كه به تحقیق جداگانه‌ای نیاز دارد. آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد، وضعیت اطلاع رسانی در ایران به عنوان یكی از مصرف‌كنندگان اطلاعات كشورهای پیشرفته و شیوه برخورد با تكنولوژی های جدید است. اطلاع رسانی در كشور ما به صورت مدون قدمت چندانی ندارد؛ بلكه بر بستر فعالیتهای كتابداری استوار است. كسب دانش در رشته كتابداری در دانشگاههای كشور، همانند سایر رشته ها، منوط به جزوه‌های درسی آنهم در چند سال دوره تحصیل است. در جامعه ما، مطالعه خارج از محیط دانشگاه، به چند دلیل عمده از جمله: مشكلات اقتصادی، چندكاره بودن متخصصان و عدم آشنایی به یك زبان بین‌المللی، چندان باب نیست.یكی از مسوءولان رده بالای وزارت فرهنگ كتابداران و اطلاع رسانان ایران را بی‌حال و غیرخلاق می خواند. اما هرگز مقایسه‌ای میان وضعیت تحقیقات و نوآوریهای انجام شده و در دست انجام كشور و سیستم آموزشی آن، با وضعیت كتابداری و اطلاع رسانی انجام نداده است.آیا فكر كرده ایم كه "اطلاعات" برای چیست و مصرف كننده "اطلاعات" كیست؟ آیا از كارشناسیهای انجام شده مبتنی بر اطلاعات استفاده می شود، یا امور با سلیقه های شخصی پیش می رود؟ مشكل دیگر جامعه اطلاع رسانی ایران، فارغ‌التحصیلان از خارج برگشته اند كه دوست دارند، یك دستگاه PC در گوشه اتاقشان مهیا باشد، تا هر زمان كه نیاز داشتند با فشار یك دكمه، آخرین اطلاعات راجع به آخرین پدیده های علمی در اختیارشان قرار گیرد. در صورتی كه حاصل فعالیتهای پژوهشی در مملكت ما، شاید با تكنولوژی ۲۰ سال قبل كشورهای پیشرفته هم نتواند مقابله نماید. همه این عوامل، باعث شده است تا مدیران جامعه اطلاع رسانی در ایران و اطلاع رسانان، از هراس انگهای بی سوادی، كاهلی و ارتجاعی، دست به شیوه هایی بزنند كه شاید، زیاد هم برای جامعه ما مثمرثمر نباشد. لذا در بعضی موارد، این مدیران سعی می كنند، تمامی بودجه‌ای را كه در اختیارشان قرار گرفته است، صرف تجهیزات و تكنولوژی های مدرن و یك بار مصرف نمایند و در چنین شرایطی و از سوی دیگر، خرید اطلاعات به صورت كتب و نشریات نیز، لنگ لنگان ادامه داشته و نهایتاً این مجموعه اطلاعات سازمان نیافته و غیر قابل استفاده، همواره حجیم‌تر می شود.البته نگارنده، با استفاده از تكنولوژی مدرن در امر اطلاع رسانی، مخالف نیستم؛ اما رنجی را كه از بی برنامگی آن متحمل می شوم، نمی توانم پنهان كنم. زیرا ما نیز همچون سایر كشورهای جهان سوم، با یك تناقض آشكار رو به رو هستیم: از یك طرف به دلیل عقب‌ماندگی اقتصادی و مشكلات آموزشی در استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع‌رسانی-و در راس آنها كامپیوتر-بسیار ضعیف هستیم و از طرفی به دو دلیل مجبوریم آنها را به كار گیریم:
۱) دلیل اول، سرعت و سهولتی است كه كامپیوتر در اجرای امور ایجاد می نماید.
۲) دلیل دوم این است كه، تكنولوژی كهنه در آن طرف خط، منسوخ شده و جهان سوم با تكنولوژی و سنت گذشته خود نمی تواند با آنها ارتباط برقرار نماید؛ حال آنكه برای بقا و ادامه حیات نیازمند این ارتباطات است. پس خواه‌ناخواه تكنولوژی های جدید، همچون كامپیوتر و سایر تجهیزات مدرن اطلاع رسانی، به كشورهای جهان سوم-از جمله كشور ما-راه یافته و خواهد یافت. اما بحث بر سر استفاده بهینه، بجا و مناسب از این ابزار است. نظر به اینكه علیرغم دخالت الكتریسیته، مخابرات و سایر مواد و تجهیزات در تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی، كامپیوتر در سری تجهیزات جدید، همچنان عامل فعال‌كننده بوده و در این زمینه نقش اول را داراست، در این مقاله، به نحوهء به كارگیری كامپیوتر در فعالیتهای اطلاع رسانی ایران توجه بیشتری مبذول شده است.
● استفاده از تكنولوژی های جدید اطلاع رسانی به چه منظور؟
▪ تعاریف: تكنولوژی اطلاعاتی، عبارت است از مجموعه ابزارها، ماشینها و دانش و روش و مهارت استفاده از آنها در تولید، انتقال، جا به جایی پردازش، آماده سازی و مصرف اطلاعات[۲].
▪ سیاست اطلاع رسانی یا سیاست اطلاعاتی: مجموعه سیاستها، برنامه ها، استراتژی ها و تاكتیكهایی است كه در چارچوب سیاست عمومی هر كشور و موافق با سایر سیاستهای خاص و بالاخص سیاست علمی و سیاست فنی و صنعتی، سیاست پژوهشی و سیاست آموزشی، همه فعالیتهای اطلاع رسانی كشور را كه شامل فعالیتهای كتابداری، سندداری، آرشیوداری و اطلاعاتی به معنای جدید و سایر فعالیتهای وابسته است، به سمت هدف تعیین شده هدایت كند.[۳]با توجه به تعاریفی كه ارائه گردید، طبیعی است كه برای استفاده از تكنولوژی های مدرن در جامعه ما نیز، هدفی در نظر گرفته شده باشد.با نگاهی به اهداف و استراتژی تعیین شده برای فعالیتهای اطلاع رسانی در برنامه پنج ساله اول جمهوری اسلامی ایران، مشاهده می شود: اگر چه مسائل مطرح شده خالی از ضعف نیست؛ اما به طور كلی آن اهداف و استراتژی ها، به عنوان شروع، بسیار خوب تعیین شده بودند. متاسفانه اكنون كه به پایان برنامه پنج ساله نزدیك هستیم، می توان گفت به صورت جدی به هیچ كدام از اهداف تعیین شده نرسیده ایم.در بند ۱۴/۳ بخش تحقیقات در برنامه پنج ساله آمده است:-ایجاد ۱۰۰ كتابخانه جدید و افزایش كتابخانه های موجود از ۵۰۰ به ۶۰۰ كتابخانه و همچنین افزایش كتاب در كتابخانه های كشور، از حدود ۶ میلیون جلد به ۷ میلیون جلد و ایجاد ۱۲ بانك اطلاعاتی جدید و نگهداری و گسترش بانكهای اطلاعاتی موجود و ایجاد شبكه و پایگاه اطلاع رسانی كشور، دربند ۲۴/۴ همان برنامه آمده است:-تقویت و گسترش كتابخانه ها و مراكز اسناد علمی، تشكیل بانكهای اطلاعاتی علمی و فنی و ایجاد شبكه اطلاع رسانی به عنوان یكی از مهمترین اركان پشتیبانی كننده تحقیقات.
در بند ۴/۵ آن برنامه آمده است:۱/۴/۵-تشكیل شورای سیاست‌گذاری و هماهنگی اطلاعات علمی و فنی كشور زیر نظر شورای پژوهشهای علمی كشور.
۲/۴/۵-ایجاد تشكیلات مناسب جهت اداره و گسترش اطلاعات علمی.
۳/۴/۵- تقویت كتابخانه ها و مراكز اسناد علمی در كشور.
۴/۴/۵-ایجاد بانكهای اطلاعات علمی.
۵/۴/۵-ایجاد شبكه اطلاع رسانی و نهایتاً استفاده از ماهواره به منظور گسترش این شبكه.
۶/۴/۵-تربیت نیروی متخصص مورد نیاز در سطوح مختلف.
۷/۴/۵-حمایت و تشویق مولفین و مترجمین و ناشرین داخلی، جهت فعالیت بیشتر در زمینه انتشار كتب و نشریات مورد نیاز علمی و فنی كشور.[۴]مشاهده می شود كه شعارها در برنامه پنج ساله بسیار زیبا و كلی است؛ اما در حال حاضر و در پایان برنامه، باید از مدیریتهای مسوءول در مراكز گوناگون اطلاع رسانی سوال شود، كه مطابق برنامه پنج ساله، به كدام یك از اهداف برنامه رسیده‌اند و در هر كدام به چه دلیل عقب هستند.از سوی دیگر، می بینیم كه استفاده از بانكهای اطلاعاتی خارجی كه نه در برنامه توصیه شده است و نه جایی در آن داشته، به صورت پیوسته و ناپیوسته (شاید به دلیل سهل‌الوصول بودن) مورد توجه قرار می گیرد.به نظر می رسد از آنجایی كه بخش اول بند ۴/۵ برنامه، یعنی تشكیل شورای سیاست‌گذاری و هماهنگی اطلاعات علمی و فنی كشور، ایجاد نشده است، بقیه قسمتها نیز تحت‌تاثیر قرار گرفته اند.نمونه هایی از سرمایه گذاریهای انجام شده در كتابخانه هاو مراكز اطلاع رسانی با تاكید بر تكنولوژی‌های جدید اطلاع رسانی سرمایه‌گذاری های انجام شده در زمینه استفاده از تكنولوژی های مدرن به دو گروه تقسیم می‌شوند:
الف) سرمایه گذاری در استفاده از تكنولوژی جدید خصوصا˜ كامپیوتر در سازماندهی مدارك موجود در كتابخانه
در یك بررسی انجام شده پیرامون كتابخانه های موجود در تهران كه از طریق ارسال فرم و مراجعه مستقیم صورت گرفت، ابتدا ۲۴ كتابخانه اعلام كردند كه دارای سیستم كامپیوتری می باشند؛ اما وقتی كه برای بررسی سیستمهای سخت افزاری و نرم افزاری به آن كتابخانه ها مراجعه گردید، مشخص شد تعدادی از آنها علیرغم دارا بودن كامپیوتر، فقط "فكر" استفاده از این ابزار را دارند. و تنها در ۱۲ كتابخانه عملا˜ سیستم كامپیوتری وجود داشت كه از این ۱۲ مورد هم، دو مورد به دلایلی نتوانستند اطلاعات خود را در اختیار قرار دهند. به هر صورت سرانجام، پیرامون بررسی سیستمهای كامپیوتری، در ۱۰ كتابخانه مورد بررسی و پاسخهای آن كتابخانه ها، می توان به نتایج زیر اشاره نمود: در برابر این پرسش كه كتابخانه ها، سخت افزار را چگونه تهیه كرده اند، ۵/۶۲ درصد از كتابخانه های مورد بررسی، پاسخ داده بودند كه سخت افزار، موجود بوده و كتابخانه نیز آن را مورد استفاده قرار داده است. ۲۵ درصد، سخت افزار موجود را از طریق سهمیه دریافت كرده بودند و فقط دو مورد اعلام داشتند كه با بررسی امكانات و نیازها، سخت افزار موجود را تهیه نموده‌اند. بنابراین، مشاهده می شود ۵/۸۷ درصد فعالیتهای كامپیوتری كتابخانه ها، نه براساس "مطالعه"، كه براساس "انفاق" آغاز شده است.
از آنجایی كه پایه استفاده از كامپیوتر، سازماندهی مدارك است و در جامعه ما كتابخانه ها از آغاز، به سازماندهی كتابها و استفاده از منابع، برای فهرست‌نویسی و رده‌بندی كتابها آشنایی دارند، همه كتابخانه های مورد بررسی، ابتدا كامپیوتر را در ماشینی كردن اطلاعات سازمان یافته برگه‌دانهای كتابها به‌كارگرفته‌اند. و در سازماندهی مقالات مجلات، تنها سه مورد و برای سازماندهی اسناد و گزارشهای علمی، تنها در دو مورد از كامپیوتر استفاده كرده‌اند. در صورتی كه، براساس تحقیقی كه در زمینه چگونگی استفاده از بانكهای اطلاعاتی به صورت Online به عمل آمده مشخص شده است كه، بار اطلاعاتی كتابهای "تكست" در مقایسه با بار اطلاعاتی مقالات مجلات علمی- به ویژه در كاربردهای صنعتی و پژوهشی-بسیار ناچیز است.مطابق بررسیهای انجام شده، سالانه حدود ۱۵۰۰۰ عنوان مجله علمی وارد ایران می شود. اگر فرض كنیم هر مجله در سال ۱۲ شماره منتشر شود و هر شماره حاوی ۱۰ مقاله علمی باشد، سالانه حدود ۰۰۰/۸۰۰/۱ مقاله وارد این كشور می شود.
حال حجم اطلاعاتی را كه بیست سال گذشته وارد شده و متاسفانه هنوز برای سازماندهی ماشینی و استفاده مناسب آن اقدام جدی نشده، حساب كنید.[۵] تشتت در استفاده از نرم افزارهای مختلف، مشكل دیگر این كتابخانه هاست: در ۱۰ كتابخانه مورد بررسی، ۵ نوع نرم افزار متفاوت به كار رفته است كه هیچ گونه سازگاری با یكدیگر برایشان وجود نخواهد داشت. هنگامی كه سوءال شده است، این نرم افزار را براساس چه معیاری انتخاب كردیده‌اید؟فقط دو مورد پاسخ داده‌اند كه به دلیل قابلیتهای نرم افزار، چهار مورد اصلاًجواب نداده اند و چهار مورد هم بنا به پیشنهاد مراكز كامپیوتری، نرم‌افزار را انتخاب كرده‌اند. هنگامی كه میزان رضایت كاربران سیستمهای طراحی شده، مورد سوءال واقع شده است، ۴۰ درصد از كاربران از سیستمهای موجود راضی نبودند، عده‌ای هم هنوز با سیستم بطور جامع كار نكرده بودند كه مشخص شود راضی هستند یا خیر[۶].
جالب توجه این است كه ۹۰ درصد از كتابخانه های مورد بررسی، به دلایلی كه عمدتاً ناشی از عدم اعتماد آنها به سیستمهای كامپیوتری، الكتریسته، پیشتیبانی و عدم آشنایی است، خود را مصرانه با سیستم دستی سرپا نگه داشته‌اند و از آن استفاده می كنند.آنچه گفته شد بیانگر گوشه‌ای از ضعفهای استفاده از تكنولوژی مدرن در امر سازماندهی مدارك موجود در كتابخانه‌هاست كه متاسفانه بدون برنامه‌ریزی صورت گرفته است.
ب)سرمایه گذاری در استفاده از بانكهای اطلاعاتی پیش ساخته به صورت Online و دیسك های نوری
در حال حاضر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، از طریق خرید و در اختیار قرار دادن دیسك های نوری به مراكز تابع و سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران از طریق استفاده از سیستمهای Online (پیوسته) و مشترك نمودن سازمانهای علاقه‌مند به صورت شبكه، دو قطب عمده استفاده از بانكهای پیش‌ساخته جهانی محسوب می گردند.
اخیراً مركز توسعه صادرات و چندین شركت خصوصی نیز، اقدام به این نوع فعالیتها نموده‌اند.به عنوان مثال، یكی از مراكز فوق الذكر، در سال ۱۳۷۱، بابت استفاده از بانكهای اطلاعاتی ۲۰۱۴۱۶ دلار، بابت هزینه تهیه كپی از مقالات از كتابخانه ها و مراكز اسناد خارجی ۵۱۴۲۹ دلار و جمعاً "مبلغ" ۲۵۲۸۴۵ دلار پرداخته است.اگر فرض كنیم بابت سازماندهی یك مقاله، از مجلات خارجی موجود در كشور، به یك نفر متخصص فهرست‌نویس و نمایه‌ساز كه، در روز حداقل ۲۰ مقاله را می تواند آماده سازد، ۳۰۰ ریال و بابت وارد كردن اطلاعات آن در حافظه كامپیوتر ۱۰۰ ریال پرداخت شود و سازمان فوق‌الذكر، نصف هزینه انجام شده را با دلار ۱۵۰۰ ریال، خرج همین امر می نمود، در طول سال گذشته می توانست حدوداً ۹۵۰۰۰۰ مدرك سازمان یافته در كشور داشته باشد كه برای همیشه از آن استفاده نماید. حال آنكه استفاده از بانكهای اطلاعاتی، مثل استفاده از ظرفهای یك بار مصرف است. ضمناً آن سازمان در این مدت می توانست برای ۱۵۸ نفر، در طول یك سال كار جدید ایجاد نماید. در كنار این قضیه، شایان توجه است كه در چنان شرایطی، جامعه می توانست از تجربه و دانش اندوخته شده آنها نیز در طی سالیان استفاده نماید.
در این راستا، همین شرایط برای مراكز دیگر و سایر موسسات دولتی و خصوصی نیز می تواند صادق باشد.براساس تحقیقی كه به وسیله یكی از دانشجویان دوره فوق لیسانس كتابداری انجام شده است: ۷۴ مورد سرچ و جستجویی كه در یكی از بانكهای اطلاعاتی خارجی صورت گرفته، ۱۳۲۸ مقاله در مورد ۷۴ موضوع به دست آمده است. و نیز، از مجموع مقالات به دست آمده ۹۷ مقاله به دلیل اینكه اصل مقالات دریافت شده به زبانهای غیر متداول در ایران-از جمله روسی، ژاپنی و پرتقالی-بوده، قابل استفاده نبوده است. پس عملا ۱۲۳۱ (=۹۷-۱۳۲۸) مقاله جستجو و سرچ شده، قابل استفاده بوده و از ۱۲۳۱ مورد باقی مانده نیز، پس از پیگیریهای انجام شده، ۱۱۵۷ مورد نمایه نامه‌ها و چكیده نامه‌های آن مقالات در داخل كشور وجود داشته است و سرانجام، محقق شد كه تنها ۷۴ مورد از مقالات-یعنی حدود ۶ درصد-از مقالات را لازم بوده است كه در بانكهای اطلاعاتی خارجی جستجو كنند.لازم به تذكر است كه برای ۷۴ سرچی كه صورت گرفته، ۶۲۱۹ دلار پرداخت گردیده است. و اگر دلار را در هنگام انجام تحقیق ۱۰۵۰ ریال محاسبه كنیم، جدا از مقالات موجود در كشور برای هر مقاله با احتساب هزینه های مخابراتی حدود ۱۳۰۰۰۰ ریال هزینه شده است.[۷] ایندكسهایی كه مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته‌اند شامل اسامی زیر است:
Agrindex, Index medicus, Science citation index, Chemical abstracts, Engineering index, Biological abstract
در این زمینه، ذكر این نكته ضروری است كه مراكزی كه نامشان برده شد، طبیعتاً عمدی در مصرف ارز به این صورت كه بیان گردید نداشته‌اند؛ اما چه كنند؟ آنچه گفته شد درد آنها نیز هست. اینها مراكزی هستند كه با مسئله پژوهش و پژوهشگران درگیرند. پژوهشگر، برای به انجام رساندن تحقیق خود، به اطلاعات نیاز دارد. در حالی كه اطلاعات موجود در داخل، سازماندهی شده نیست. پس چاره‌ای جز مراجعه به منابع خارجی وجود ندارد. و در چنین شرایطی بدیهی است، در صورتی كه مجموعه اطلاعات داخل كشور سازمان یافته و قابل استفاده باشد، همه ترجیح می دهند، به جای تحمل این همه مشكلات مالی، بانكی و وقتی كه صرف می كنند، نیازهای اطلاعاتی و تحقیقاتی خود را از داخل برآورده نمایند.
● وضعیت نیروی انسانی و مدیریتها:
واضح است كه در امر به كارگیری تكنولوژی مدرن اطلاع رسانی، همكاری دو گروه متخصص كامپیوتر و كتابداری، اطلاع رسانی الزامی است. متاءسفانه به دلیل كاستی هایی كه در امر آموزش كتابداران و اطلاع رسانان وجود دارد، شناخت این گروه، از مبانی و كاربردهای كامپیوتر بسیار اندك است و متخصصان كامپیوتر نیز با مسائل و ریزه‌كاری‌های سازماندهی و بازیابی اطلاعات، آشنایی چندانی ندارند. همین امر، باعث شده است كه همكاری این دو گروه با مشكل مواجه شود و در بعضی موارد مسئله عدم همكاری و هماهنگی به وجود آید.افزون بر این، باید به مدیریت مراكز اسناد و اطلاعات نیز اشاره شود: در اكثر كتابخانه ها و مراكز اسناد كه جایگاههای اطلاع رسانی به شمار می روند، مدیریتهای غیر مرتبط وجود دارد. این مدیریتها نیز، با ریزه‌كارهای سازماندهی بیگانه‌اند. و آنجا كه بحث نقطه، دش و ویرگول به میان می آید، به نظرشان وقت تلف كردن است. بجز نویسنده، عنوان و ناشر، سایر اجزای اطلاعاتی مدارك را در سازماندهی، زاید می دانند و فكر می كنند با استفاده از تكنولوژی های مدرن‌تر، می توان بر مشكلات موجود در امر سازماندهی فایق آمد. حال آنكه، ضرب المثل" هر چه پول بدهی، آش می‌خوری" ، در مورد فعالیتهای كامپیوتری نیز مصداق می یابد. به عبارت دیگر، هر چه در سازماندهی اطلاعات، قبل از ورود به حافظه دقت وسواس بیشتری نشان دهیم، بازیابی اطلاعات با سرعت، دقت و جامعیت بیشتر صورت خواهد گرفت.
● نتیجه گیری:
مطابق آنچه نتایج این بررسی نشان می دهد، اطلاع رسانی در جامعه، در وضعیت بسیار ضعیف و ناهماهنگی قرار دارد. و عوامل بسیار، از جمله: عدم سازماندهی مدارك موجود در كشور؛ عدم استفاده بهینه از امكانات مادی و معنوی و تجهیزاتی داخل كشور؛ ضعف نیروی انسانی و برنامه های آموزشی؛ نامتجانس بودن مدیریت؛ نبودن برنامه مدون و سیاست اطلاع رسانی؛ و نبودن ارگان تعیین وظایف و كنترل كننده فعالیتها، باعث ضعف حاكم بر سیستم اطلاع رسانی كشور است.پیشنهادات زیر به منظور رفع كاستی ها، با توجه به موارد فوق توصیه گردیده است:
۱) تدوین سیاست بلند مدت، میان مدت، كوتاه مدت اطلاع رسانی كشور به وسیله گروههای كارشناسی و تصویب آن به وسیله شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی تحقیقات یا هر نهاد دیگر.
۲) تشكیل انجمن علمی، به عنوان ناظر، كنترل كننده، هدایت كننده فعالیتهای كتابداری و اطلاع رسانی.
۳) تشكیل گروههای كارشناسی، به منظور شناخت امكانات مادی و معنوی كتابخانه ها، مراكز اسناد و اطلاع رسانی به منظور تعیین وظایف در چارچوب سیاست كلی اطلاع رسانی كشور.
۴) تشكیل گروههای كارشناسی، به منظور شناخت امكانات جهانی و تكنولوژی های مناسب در امر اطلاع رسانی ایران.
۵) هدایت فعالیتهای متفرق و ناهماهنگ، به سمت و سویی كه امكان استفاده از منابع یكدیگر و اشتراك منابع را برای مراكز گوناگون به وجود آورد.
۶) ایجاد گروههای كارشناسی، به منظور ایجاد شرایط و امكانات ایجاد شبكه های اطلاع رسانی ملی، منطقه‌ای و جهانی.
۷) توجه به منابع داخل كشور، و اولویت‌گذاری برای سازماندهی و استفاده از این منابع عظیم اطلاعاتی، در مقابل استفاده بی رویه از منابع خارجی.

منابع و مآخذ:
۱- عبدالحسین آذرنگ، اطلاعات و ارتباطات (تهران:سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۰)، ص ۱۱۰.
۲- همان: ص ۱۱۰.
۳ - برنامه پنج ساله اول جمهوری اسلامی ایران: بخش تحقیقات
۴- سعید اكبری نژاد "بررسی استفاده از سیستم كواستل در ایران" با تاكید بر سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران (پایان نامه دوره كاشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشكده علوم تربیت، ۱۳۶۹) ص ۵۶.
۵ - امان الله قنبری پور" بررسی سیستمهای سخت افزاری و نرم افزاری موجود در كتابخانه های تهران،" (پایان نامه دوره كارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشكده علوم تربیتی، ۱۳۷۰) ص ۷۷-۵۲.
۶- پیشین. ص ۴۴-۴۱.
*-متن سخنرانی ایراد شده در نخستین "سمینار بررسی نقش اطلاع رسانی در تحقیق و توسعه"

نوشته: امان الله قنبری پور

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی