صندوق بین المللی پول چیست؟

این روزها نام صندوق بین المللی پول بیش از هر زمان دیگری در اخبار دیده می شود: از یک سو این نهاد، چشم انداز اقتصادی جهان را تیره و تار ترسیم می کند و از سوی دیگر کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته به دنبال وام های حیاتی آن هستند. این کشورها بر خلاف کشورهای صنعتی قادر به تهیه حجم کلانی از پول برای شبکه بانکداری خود نیستند و چنانچه بانکهای آنها ورشکسته شوند، رشد اقتصادی نیز متوقف خواهد شد. برای همین این قبیل کشورها به صندوق بین المللی پول، آخرین امید وام گیرندگان، متوسل می شوند.این پرسش و پاسخ به درک بهتر این نهاد مهم و سازوکار آن کمک می کند.
● وام صندوق بین المللی پول چیست؟
هرگاه کشوری در معرض خطر ناتوانی در بازپرداخت بدهی های موجودش قرار بگیرد، می تواند از صندوق بین المللی پول تقاضای وام کند.مشکلات ناشی از بازار وام مسکن آمریکا روی نظام بانکداری جهان تاثیر منفی برجا گذاشته و حالا بسیاری از کشورها به کمک مالی نیاز دارند. مثلا پاکستان برای آن که بتواند اقتصادش را شناور نگه دارد، به پنج میلیارد دلار وام فوری نیاز دارد.معمولا وام گیرندگان ناگزیر می شوند در راستای شروط دریافت وام، دست به اصلاحات ساختاری گسترده ای در اقتصاد خود بزنند. این جنبه از سازوکار صندوق بین المللی پول در گذشته، مخصوصا در زمان بحران مالی آسیا، با انتقادهای گسترده ای مواجه شده بود.
● صندوق بین المللی پول چقدر می تواند وام بدهد؟
این صندوق می گوید : برای کمک به کشورهای آسیب دیده از بحران مالی کنونی، دویست میلیارد دلار کنار گذاشته است. همچنین این نهاد می گوید که احتمال می دهد به حدود بیست و چهار کشور کمک خواهد کرد. همچنین تسهیلات تازه ای به بازارهای نوظهور ارائه خواهد شد که به این مفهوم است که بعد از تایید صلاحیت، دیگر هیچ شرط و شروطی برای وام گیرنده تعیین نخواهد شد. اما کشورهایی تایید صلاحیت خواهند شد که از نظر صندوق بین المللی پول مدیریت کارآمدی دارند. چنین کشورهایی شامل مکزیک، برزیل، کره جنوبی و کشورهای اروپای شرقی می شوند که کسری بودجه کلانی ندارند. کشورهای واجد صلاحیت ممکن است تا پنج برابر سهمیه شان وام بگیرند.
● چرا وام بدون پیش شرط این قدر اهمیت دارد؟
منتقدان ادعا می کنند که صندوق بین المللی پول آنقدر محدودیت برای وام گیرندگان تعیین می کند که ممکن است به بی ثباتی سیاسی و اقتصادی منجر شود. مثلا آرژانتین ادعا می کند که سیاستهای سختگیرانه ای که صندوق در قبال وامش در سال ۲۰۰۰ تعیین کرده بود، باعث شد اوضاع این کشور بدتر از گذشته شود. هنگامی که صندوق به آرژانتین چهارده میلیارد دلار وام داد تا اقتصادش را بهبود بخشد، این نهاد همچنین تقاضا کرد که ارزش پزو، واحد پول آرژانتین، با دلار تعیین شود.درخواست دیگر صندوق بین المللی پول از آرژانتین این بود که سیاست آزادسازی اقتصادی و به صفر رساندن کسری بودجه را به اجرا بگذارد. صندوق ادعا کرده بود اجرای این سیاستها به رشد سریع اقتصادی منجر خواهد شد. در عوض این کشور آمریکای جنوبی با بیکاری گسترده، افزایش بدهی و رکودی عمیق تر از پیش بینی مواجه شد. آرژانتین همچنین در سال ۲۰۰۱ دیگر قادر نبود بدهی خود به کشورهای خارجی را بپردازد و بعد قول داد که فقط هفتاد و پنج درصد وامهایش را بازگرداند و سه میلیارد دلار بدهی قبلی را اصلا نپرداخت. در سالیان اخیر، بسیاری از کشورها برای گرفتن وام، بجای صندوق بین المللی پول، به سراغ نظام بانکداری بین المللی رفته اند که شرط و شروطی ندارد و این روند سبب شد برخی کشورها آینده صندوق را به زیر سوال ببرند.اما بحران مالی اخیر دوباره نقش صندوق بین المللی پول را برجسته کرده است.
● چه کشورهای دیگری در صف گرفتن وام ایستاده اند؟
گمان می رود چند کشور اروپای شرقی از جمله استونی، بلغارستان، رومانی، صربستان، لتونی و لیتوانی در شرف درخواست وام از صندوق بین المللی پول هستند. بسیاری از این کشورها، بازارهای نوظهور و در حال توسعه ای هستند که حجم بدهی شان در حال افزایش است. در نتیجه این کشورها برای بازپرداخت با مشکل مواجه اند. در همین حال، سرمایه گذاران خارجی دارند از این کشورها بیرون می روند چون می ترسند نتوانند اصل سرمایه خود را بدست بیاورند. به علاوه بازار سهام این کشورهای نوظهور بی ثبات شده و واحد پولشان کم ارزش شده است. پاکستان که با خطر ناتوانی در بازپرداخت بدهی های خارجی خود مواجه است، در حال مذاکره با صندوق بین المللی پول است. برخی از کشورهای آمریکای لاتین نیز در فکر گرفتن کمک از صندوق هستند. آرژانتین به خاطر آن که اقتصادش با بیرون رفتن سرمایه خارجی در موقعیت خطرناکی قرار گرفته، شاید ناگزیر شود از صندوق بین المللی پول کمک بخواهد. تحلیلگران ابراز نگرانی کرده اند که اقتصاد ونزوئلا نیز بعد از رشد سریع اخیر، بخاطر افت قیمت نفت در سراشیبی سقوط قرار گیرد. این کشور همچنین بخش زیادی از بدهی آرژانتین را خریده و مبالغ زیادی را صرف طرحهای رفاه اجتماعی و ملی کردن شرکتها کرده است. افزون بر این، افت قیمت مواد اولیه شاید به اقتصاد شیلی و برزیل که برای رشد به درآمدهای صادراتی وابسته هستند، آسیب برساند. آیا با افزایش تعداد وام گیرندگان، ممکن است صندوق با کمبود پول مواجه شود؟ خیر، صندوق تنها به برنامه های مورد تایید سهامداران خود وام می دهد. این سهامداران، دولتهای عضو هستند. بنابراین اگر سهامداران قبول کنند که به تقاضایی وام بدهند، پولش را تامین می کنند.

منبع : روزنامه ابرار اقتصادی