تبعات روانی جنایات جنگی

آتش‌بس شکننده‌ای بر غزه حاکم است. در صورت پیروزی جناح راست اسرائیل تحت نخست‌وزیری بنیامین نتانیاهو در انتخابات آینده، احتمال تجدید خشونت در غزه نیز افزایش خواهد یافت. با گسترش روزافزون مستوطنات یهودی در کرانه غربی و تکه‌پاره شدن این منطقه توسط شاهراه‌ها و راهبندها شاید <راه‌حل دو کشوری> که متضمن ایجاد دولت مستقل فلسطینی در کنار اسرائیل است و از سوی میانه‌روان (از مذاکرات اسلو و نقشه راه بوش تا طرح ملک عبدالله و تایید اخیر پرزیدنت اوباما) پیشنهاد شده است کم‌کم از دایره امکان خارج شده باشد. جناح راست اسرائیل راه‌حل را در صلح نمی‌بیند. آنها رویای دولتی سربازخانه‌ای مانند اسپارت باستان را در سر می‌پرورانند: جنگ دائم و پیروزی دائم توسط ملتی جنگجو. برخی از آنها حتی رویای ناممکن تبعید جمعی فلسطینیان یا سایر جنایات جنگی علیه آنان را هم می‌بینند. این سیاست ناگزیر به نظام آپارتهاید در درون و نزاع دائم با همسایگان برای حفظ سلطه از طریق ارعاب خواهد انجامید که حتی اگر ممکن باشد هزینه بسیار بالا‌یی از نظر بین‌المللی بر اسرائیل تحمیل خواهد کرد. از اینها گذشته، عواقب روانی جنگ مداوم را نیز نباید دست‌کم گرفت. وقتی انسان گرگ انسان شد دژخیم هم قربانی سبعیت خود خواهد شد. تنها روان رنجوران منحرف (سایکو پث) که اثری از وجدان انسانی، شرم، گناه و پشیمانی از شروری ندارند می‌تواند بعد از شرکت در جنایات جنگی به کانون گرم خانواده و آغوش باز جامعه بازگردد و زندگی عادی خود را از سر گیرد. ‌
وقتی سربازان فرانسوی از نبرد الجزایر بازمی‌گشتند، سخن عجیبی که <فرانتس فانون> نیز در آثارش آن را نقل کرده در فرانسه رواج یافته بود. در این گفته دژخیمان استعمارگر قربانیان خود را خطاب قرار می‌دهند که: <ما شما را هرگز برای ستمی که وادارمان کردید بر شما روا داریم نخواهیم بخشید>! البته در این کلا‌م علا‌وه بر خودشیفتگی و ملا‌مت قربانیان برای آنچه بر سرشان آمده واقعیت قابل توجه دیگری نیز نهفته است؛ ستم، ستمگر را نیز برای همیشه دگرگون می‌کند. ‌ در روزهای اخیر فیلمی بنام <والس با بشیر> از آری فولمن، کارگردان اسرائیلی به روی پرده آمده است که این موضوع را می‌کاود. این فیلم به طریقه انیمیشن خاطرات یک سرباز اسرائیلی را که در زمان قتل‌عام غیرنظامیان فلسطینی، در همسایگی اردوگاه‌های صبرا و شتیلا‌ در بیروت خدمت کرده بود بررسی می‌کند. گوینده داستان فیلم متوجه می‌شود که قادر نیست خاطرات خود را از این حادثه مهم به یاد بیاورد. این فراموشی هیستریک برای او آنقدر اهمیت می‌یابد که در جست‌وجوی دوستان خود در نظام‌وظیفه می‌رود تا از آنان بپرسد که در آن روزها کجا بود و چه می‌کرد. کم‌کم روزهای نبرد و خونریزی‌های عبث و تیراندازی‌های از سر ترس و بالا‌خره خاطراتی از روز قتل‌عام به مخیله ناقل بازمی‌گردد. به‌تدریج حوادث روز شومی که در آن رئیس ‌وقت ارتش اسرائیل یعنی آریل شارون به هماهنگی با کماندوهای فالا‌نژ قتل‌عام صبرا و شتیلا‌ را طراحی کرده بود در حافظه گوینده و بر پرده سینما ظاهر می‌شوند و بالا‌خره در آخرین صحنه‌های فیلم، انیمیشن جای خود را به صحنه‌هایی چنان واقعی از این جنایت عظیم می‌دهد که خون را در رگ‌های بیننده منجمد می‌کند. ‌
در بیروت سربازان اسرائیل دستور داشتند که در فاصله نزدیکی از اردوگاه‌های فلسطینی بیروت بر فراز ساختمان‌هایی که دید مستقیم بر وقایع وحشتناک اردوگاه‌ها داشت بنشینند و دست روی دست بگذارند تا آدم‌کشان فالا‌نژ قصابی فلسطینیان را به اتمام برسانند. اما در غزه این سربازان اسرائیل بودند که با بمب‌های فسفری و موشک‌های هوا به زمین و تانک و توپ به مناطق غیرنظامی حمله کردند. بیش از نیمی از قربانیان این فاجعه غیرنظامی بودند. تحت پوشش برگ انجیری مبارزه با حماس، هدف واقعی اسرائیل مجازات جمعی غزه برای رأی به حماس و ارعاب آنها برای جلوگیری از هرگونه مبارزه آینده با اسرائیل بود. اهداف و بهانه‌های سیاسی هرچه که باشند این عملیات بذر خاطراتی را از قبیل آنچه در فیلم آری فولمن می‌بینیم در اذهان بسیاری از سربازان ارتش اسرائیل پراکنده است. اگر خاطره وقایع صبرا و شتیلا‌ هنوز سربازان آن زمان را بعد از ربع قرن تنها نمی‌گذارد طبیعی است که آثار حوادث امروز غزه نیز تا دهه‌ها به‌صورت ناهنجاری‌های روانی در جامعه اسرائیل بروز کند. ‌
اخیرا آقای اولمرت، نخست‌وزیر اسرائیل گفته است که این دولت از نیروهای خود در برابر دادگاه‌های بین‌المللی جنایات جنگی دفاع خواهد کرد زیرا آنها به میل خود به خشونت دست نزده‌اند بلکه دستور داشته‌اند. غافل از اینکه طبق مقررات دادگاه نورنبرگ، دیگر مامور معذور نیست. به عبارت دیگر از نظر قوانین بین‌المللی ارتکاب جنایت جنگی به بهانه اطاعت از دستور مافوق موجه نیست. سرباز یا افسر باید به وجدان خود مراجعه کند و چنانچه دستوری را در تناقض با انسانیت دید تکلیف او سرپیچی از دستور است نه اجرای آن. حتی اگر آقای اولمرت بتواند سربازان خود را از محکمه بین‌المللی برهاند به شهادت فیلم آری فولمن، او هرگز نخواهد توانست آنان را در محکمه وجدان خود تبرئه کند. ‌

منبع : روزنامه اعتماد ملی