استراتژی ملی انرژی

نام انرژی در ایران نفت را در ذهن تصویر می كند اگر چه نفت ماده اولیه مهم و اصلی در تولید انرژی است ،ولی علاوه بر انرژی استفاده های گوناگون دارد كه فعالان اقتصادی بنا به ضرورت و نیاز با ایجاد ارزش افزوده از آن سود می برند و به جامعه نیز سود می رسانند.
به رغم دیرینه بودن نقش نفت در زندگی ایرانیان به دلایل مختلف از جمله سهل بودن دسترسی به آن و سیاست های برخاسته از دسترسی آسان حكومت دیدگاههای غیراقتصادی در بهره برداری از این ماده بی جانشین بوجود آورده است.
شرایط جاری قابل تداوم نیست و باید راهی برای خروج از آن یافت. خروج از شرایط نامتعادل تولید، توزیع و مصرف انرژی نیاز به یك برنامه جامع دارد و بدون چنین برنامه ای راه و بیراهه از هم قابل تشخیص نیست.
گفت وگو با كمال دانشیار رئیس كمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی
● سیاست های كشور در مورد انرژی شرایطی بوجود آورده كه حركت اقتصاد را نامتعادل و كند كرده است، بی شك سودآورترین فعالیت اقتصادی در ایران به لحاظ ارزش افزوده اقتصادی هرگونه فعالیتی است كه ارتباطی با نفت و انرژی داشته باشد. چرا كه مواد اولیه در دسترس است و سابقه طولانی در آن داریم بنابراین چه تولید و توزیع محصولات و چه صنایع مصرف كننده انرژی و حتی امور اجتماعی و فرهنگی و غیره كه ارتباط با نفت و انرژی دارند از دیگر فعالیت ها سودآورتر است، ولی به رغم این شرایط فعالیت اقتصادی كشور و مردم و بخش خصوصی به این بخش وابسته نیست و دولت در این زمینه حاكم مطلق است چه اقدامی برای تغییر این وضع باید صورت گیرد؟
- صد سال است نفت در اقتصاد ایران حضور دارد و به طور عملی نفت در تاریخ سیاست اقتصادی ایران اثر مستقیم داشته است. مجموع كل كسانی كه با نفت سر و كار دارند در ایران به صد هزار نفر می رسد كه در صنعت نفت مشغول هستند. درصد اندكی از این افراد درگیر فروش و قراردادهای نفتی هستند. بنابراین در یك كشور ۷۰ میلیونی تنها صد نفر در جریان امور نفت هستند. اینكه سودآورترین فعالیت ها در اقتصاد ایران در انواع فعالیت های نفتی مثل اكتشاف، حفاری و غیره است، ولی این فعالیت ها در اقتصاد جای خود را باز نكرده و دلیل آن این است كه شركت نفت را به صورت یك جزیره جدای از اقتصاد كشور تعریف كرده بودند. به این معنا كه پیمانكار بگیرد، كالا را بخرد چاه بزند و نفت را استخراج كند و صادر كند. در گذشته این فرایند بطور كامل با خارج ارتباط داشت و هیچ ارتباطی با ایران نداشت.
در حالی كه، باید از همه مزایای نفت استفاده كنیم و آن را به اقتصاد و دانشگاه های كشور ربط بدهیم.
● در واقع بحثی كه شما بارها اعلام كردید و آن را پی می گیرید سیاست خام فروشی است كه اقتصاد كشور را با نفت درگیر نكرده و دلیل گرایش به این روند نیز فقدان یك برنامه و استراتژی مشخص در بخش انرژی است؟
- بله خام فروشی یك خطای بزرگ تاریخی است و باید از مقدار تولید مواد خام مثل نفت و گاز حداكثر ارزش افزوده را در اقتصاد كشور تولید كنیم و آخرین درآمد و فعالیت اقتصادی را داشته باشیم.
امروز چین برای مثال از نفت مواد پتروشیمی تولید می كند، از این مواد نخ تولید می كند و آن را به پارچه تبدیل و از آن لباس تولید می كند و آن را صادر می كند.
● به نظر شما چرا چین این راه را دنبال می كند؟
- برای ایجاد اشتغال و ارزش افزوده.
● حاصل این راه اشتغال و ارزش افزوده است ولی علت گرایش سیاست ها در چین به این سو این است كه درچین درآمد بادآورده نفتی وجود ندارد و با جمعیت بالایی كه دارد نمی تواند منابع خود را با سیاست های غلط از دست بدهد. به همین دلیل هر ماده خامی در اقتصاد این كشور به شغل و ارزش افزوده تبدیل می شود و درهای بازی برای پذیرش سرمایه های خارجی دارد. ولی ما درآمد سهل الوصول نفتی داریم و انگیزه و تمایلی برای تبدیل آن به كار و سرمایه نداریم؟
- بله در ایران ما صد سال نفت فروختیم امروز به دنبال تبدیل شدن به صادركننده گاز هستیم. در صورتی كه از گاز می توانیم هزاران محصول تولید كنیم و سود و اشتغال در اقتصاد كشور بوجود آوریم.
● بنابر این اعلام اینكه خام فروشی خیانت است كافی نیست و باید یك گام به جلو بردارید؟
- خوشبختانه این سیاست كشور است، در سیاست های كلی نظام كه در بخش انرژی از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده به این مسئله توجه گردیده است و تاكید شده ولی اجرا نشده است.
در این سیاست ها كه در سال ۷۹ ابلاغ گردیده تاكید شده كه، جایگزین صادرات فرآورده های نفت و گاز و پتروشیمی به جای صدور نفت خام و گاز طبیعی. این سیاست كلی كشور است و باید اجرا شود. ولی چرا اجرا نشد این است كه در دولت قبل به آن توجهی نشد و باید در دولت جدید پیگیری كرد تا اجرا شود.
● در سیاست های كلی برای تغییر جهت و بهره وری بالا از این ثروت خدادادی چه كارهای دیگری به نظر شما باید انجام شود؟
- به نظر من باید همه نهادها از دولت، مجلس و قوه قضاییه و غیره هر كس را كه در ایران فعالیت اقتصادی می كند حمایت و كمك كنند و موانع را از سر راه او بردارند. نظام باید برای این افراد ارزش قایل شود و این مسئله را یك اقدام خیر و مثبت بدانند چون وقتی یك كارخانه ساخته شود، عده ای مشغول كار می شوند، تولید جامعه افزایش می یابد و ارزش افزوده ای ایجاد می شود و از آنها مالیات هم گرفته می شود و با این مالیات امكان ارائه خدمات مورد توجه برای ایجاد عدالت در جامعه را می توان انجام داد.
باید یك عزم ملی و همه جانبه ایجاد شود برای این كار.
●در همین جهت مصوباتی پیش از آغاز كار دولت جدید در شورای اقتصاد تصویب شد تا طرح جامعی برای بخش گاز كشور تهیه شود و اخیراً سازمان مدیریت و برنامه ریزی از تهیه پیش نویس این طرح خبر داد در این مورد چه اطلاعی دارید؟
- من از این طرح اطلاعی ندارم ولی می دانم كه گروهی مامور پیگیری آن بوده اند و در انتظار ارائه آن به كمیسیون انرژی هستیم.
● اگر چنین طرحی هم تهیه شده باشد به نظر شما نباید این طرح جامع تر و گسترده تر شود و شمول آن به همه بخش های انرژی كشور گسترده شود نه تنها گاز، بلكه برای انواع انرژی مثل نفت خام، گاز، بنزین، برق و غیره. ما امروز سیاست دقیقی نداریم كه آیا بهتر است برق تولید كنیم و یا گاز را به صورت خام مصرف كنیم و هیچ برآورد و چشم انداز اقتصادی دقیق و روشنی در بخش انرژی نداریم. باید پیش بینی از آینده بازار جهان داشته باشیم اینكه امروز اعلام شده در كشور ده پالایشگاه احداث می شود آیا در آینده تولیدات این پالایشگاه ها چه خواهد شد. آیا دیگر كشورها كه امروز به دنبال تولید فرآورده هستند بازار را از ما نخواهند گرفت. ما به یك طرح جامع نیاز داریم؟
- این ایده درستی است، ما باید طرح جامع انرژی داشته باشیم و در آن طرح جامع بحث گاز، نفت، انرژی اتمی و برق و همه را بطور جامع بررسی كنیم، چرا كه همانگونه كه شما مطرح كردید برای مثال ما به جای اینكه لوله گاز از جنوب به تهران بكشیم در همان محل نیروگاه ایجاد می كردیم و برق را می توانیم در تهران مصرف كنیم.
این نشان می دهد كه واحدهای دست اندركار انرژی كشور مانند جزیره های جدا از هم فعالیت می كنند و این به یك فرماندهی و هماهنگ كننده واحد نیاز دارد.
به همین دلیل ما در مجلس پنجم پیشنهاد ادغام وزارت نفت و نیرو را داده بودیم و درصدد رفع این اشكال بودیم، مجلس هم تصویب كرد ولی در مجلس ششم این مسئله به شورای عالی انرژی تبدیل شد تا هماهنگی ایجاد كند ولی آن هم اجرا نشد. من از دولت جدید و رئیس جمهوری به عنوان رئیس شورای عالی انرژی درخواست می كنم كه در این مورد اقدام كند تا شورای عالی انرژی كشور تشكیل شود و نخستین اقدام نیز تهیه طرح جامع انرژی كشور باشد و پیگیری اجرایی داشته باشد.
● امروز بحث می شود كه ایران می خواهد به یك صادركننده گاز تبدیل شود این طبیعی است كه ایران به عنوان دومین دارنده منابع گاز در جهان بدون شك و بی هیچ تلاشی می تواند به صادركننده گاز تبدیل شود و نیازی به یك برنامه ریزی پیچیده نیست ولی تبدیل شدن به یك تولیدكننده محصولات نهایی پتروشیمی از گاز نیاز به یك برنامه ریزی و مدیریت قوی دارد؟
- در تفكر علمی و اسلامی تاكید شده كه تدبیر لازم است، متاسفانه بررسی ها نشان می دهد كه كشورهای تولیدكننده نفت و گاز فقیرند و كشورهای مصرف كننده غنی هستند.
● این تفاوت ناشی از عدم تدبیر است و همه دلیل و اصلی ترین دلیل استعمار و سیاست های دشمنان كشور های نفت خیز نیست؟
- بله این اختلاف تنها از عدم تدبیر ایجاد شده است، این كشورها به دلیل نیازی كه دارند نفت را به هزاران كالا تبدیل می كنند و از آن ثروت ایجاد می كنند و رفاه و ما فقط مواد خام می فروشیم و هزینه می كنیم. در واقع خام فروشی از خام فكری مدیران ایجاد می شود.
● به نظر شما اینكه اجازه داده شود كه دولت هر چه از درآمدهای نفتی می توان هزینه كرد هزینه كند یك سیاست اصولی است؟
- یكی از مشكلاتی كه در كشور ما وجود دارد با توجه به همه این مسایل این است كه سرمایه گذاری و كار و تولید به ارزش تبدیل نشده است و به تصور من دولت مثل یك منبع تولید غذاست كه همه از آن تغذیه می كنند.
دولت هم درآمدی ندارد و از ثروتی كه وجود دارد این غذا را تهیه می كند. بنابراین باید به كار و سرمایه گذاری و كارآفرینی ارز داد و این یك هدف و برنامه واقعی باشد نه صوری. به نظر من مبارزه با فقر و بی عدالتی اقتصادی با برداشت های غلط در اجرا به عامل فقر و بی عدالتی تبدیل می شود.
باید تاكید كنم كه تفكر حاكم بر اقتصاد ایران و اقتصاددانان ما سوسیالیسم خداپرست بوده است، و این سوسیالیسم و دولت گرایی نمی تواند كشور را نجات دهد، با فرمانی كه مقام معظم رهبری در مورد اصل ۴۴ داده اند در ایران تفكر سیاسی سوسیالیستی جایی ندارد و مرگ آن فرارسیده است و البته تفكر لیبرالیستی نیز جایی ندارد و باید تفكر اسلامی عدالت محور داشته باشیم كه به كار، اشتغال و سرمایه گذاری به ایجاد كارآفرینی ارزش واقعی بگذاریم.
● سیاستی در گذشته پیگیری شده بود و آن كاهش نقش نفت در بودجه های سالانه بود تا نفت از هزینه های جاری حذف شود و به سوی تبدیل به سرمایه برود و به همین دلیل حساب ذخیره ارزی ایجاد شد؟
- بله این قانون شد ولی عمل نشد. دولت های ما باید برنامه داشته باشند و كادرسازی كنند. باید برای این مسئله كار اساسی شود و برنامه ریزی كرد. دولت ها نباید اتفاقی برگزیده شوند و بدون برنامه باشند دولت های ما باید دولت های سایه داشته باشند و سیاست ها اصلاح شوند.
● برای تهیه طرح جامع تاكنون چه كرده اید و چه خواهید كرد؟
- ما این مسئله را پیگیری می كنیم، پیش از این نامه ای برای مقام معظم رهبری ارسال كرده ایم و حتماً باید در مورد نفت و گاز طرح جامع باشد. پیشنهادی كه به دولت و ریاست جمهوری نیزداریم، این است كه گروهی را مامور كند تا استراتژی ملی ایران را تهیه كنند و در آن هر بخش تكلیف خود را بداند. كمیسیون انرژی در جلسه های متعددی كه با ریاست جمهوری داشته بر این مسئله تاكید كرده و خواهد كرد چرا كه یك كار فوری است و بسیار مهم. احتمالاً در قانون بودجه سال ۸۶ این مسئله را به عنوان یك بند اضافه خواهیم كرد كه تدوین استراتژی ملی انرژی كشور لازم است و دولت مكلف است آن را انجام دهد.

محمد علی توحید

منبع : روزنامه همشهری