لمس دوباره زمین

بیماران ضایعات نخاعی، نه تنها با نشستن ابدی دست و پنجه نرم می كنند بلكه در اثر عدم تحرك، دچار عوارض زیادی نیز می شوند؛ پوكی استخوان، آتروفی عضلانی، سفتی مفاصل، ناراحتی های كلیوی، مشكلات قلبی- عروقی، عدم كنترل ادرار، مشكلات دفعی و افسردگی، از جمله عوارضی هستند كه در كمین این دسته از بیماران قرار دارند. این معضلات از چشم تیم تحقیقاتی گروه مهندسی پزشكی دانشگاه علم وصنعت دور نمانده و باعث شد برای نخستین بار در ایران، مینی كامپیوتری طراحی و ساخته شود كه برای گام برداشتن و راه رفتن در افراد دچار ضایعات نخاعی به كار می رود. در همین زمینه با دكترعباس عرفانیان امیدوار- دانشیار مهندسی پزشكی دانشگاه علم وصنعت- به گفت وگو نشسته ایم كه در ادامه از نظرتان می گذرد.
گروه تحقیقاتی دانشگاه علم وصنعت، از سال ۱۳۶۹ طرح استفاده از پروتز عصبی را آغاز كرد و در سال ۱۳۸۵ به اتمام رساند؛ تا جایی كه هم اكنون ایران پس از آمریكا، دومین كشوری است كه به این تكنولوژی دست یافته است؛ تكنولوژی ای كه در حال حاضر در انحصار كشور آمریكا بوده و بسیار گران قیمت است. بنا بر اظهارات دكتر عرفانیان، پروتز عصبی ساخت ایران تاكنون روی ۵ بیمار فلج كامل به كار گرفته شده كه دو تن از بیماران قادر به ایستادن و گام برداشتن هستند و سه نفر دیگر، در مرحله ایستادن قرار دارند. این پروتز كه یك سیستم میكروالكترونیك با تراشه ریزپردازنده ای است، براساس مكانیسم مغز انسان در ایجاد و كنترل حركت عمل می كند. بنا بر گفته های وی، در حال حاضر دو روش عمده برای رفع مشكلات حركتی وعوارض آن در بیماران ضایعات نخاعی وجود دارد؛ روش اول، استفاده از مهندسی سلولی و مهندسی ژنتیك و استفاده از سلول های بنیادی و شوآن است كه هنوز در مراحل اولیه تحقیقات بوده و به مرحله كلینیك نرسیده است. روش دوم، استفاده از مهندسی عصبی است كه یكی از افق های جدید شاخه مهندسی پزشكی در قرن ۲۱ به شمار می آید. در مهندسی عصبی، دو هدف دنبال می شود؛ هدف اول: شناخت سیستم عصبی انسان با روش های مهندسی از جمله الكترونیك، نظریه كنترل، نظریه پردازش سیگنال ها، علوم كامپیوتر و... . در واقع، هدف از به كارگیری این شیوه ها، پی بردن به مكانیسم عملكرد سیستم عصبی مركزی انسان در كنترل ارگان های بدن مثل سیستم های عصبی- عضلانی قلب و عروق، كلیه و... است.
و اما هدف دوم، گسترش ابزاری است كه نقش سیستم عصبی مركزی را در كنترل ارگان های بدن ایفا كند كه خوشبختانه تاكنون این شاخه از رشته مهندسی عصبی محصولاتی را به كلینیك ارائه كرده و در دنیا مورد استفاده قرار می گیرد؛ نظیر پروتزهای عصبی كه برای كنترل درد، كنترل مثانه، كنترل دفع و درمان لرزش های ناشی از بیماری پاركینسون استفاده می شوند. در همین رابطه، این دانشیار مهندسی پزشكی افزود: از دیگر فرآورده های مهم تكنولوژی عصبی در قرن،۲۱ پروتز عصبی است كه برای ایجاد حركت در اندام تحتانی برای حركت هایی مثل ایستادن و گام برداشتن در افراد با ضایعات نخاعی در سطح كمری مورد استفاده قرار می گیرد؛ سیستمی كه در حال حاضر فقط در انحصار آمریكاست و در بعضی از كلینیك های آمریكا ارائه خدمات می دهند و ما پس از آمریكا با ۱۶ سال تلاش در این زمینه توانستیم با حمایت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، پروتز عصبی برای گام برداشتن در افراد با ضایعات نخاعی در سطح كمری ارائه دهیم؛ سیستمی كه قابل حمل بوده و افراد با بستن آن به كمر، می توانند حركت كنند .
استفاده از پروتز عصبی مذكور، شرایطی را می طلبد. البته تمامی افراد با ضایعات نخاعی قادر به استفاده از این پروتز نیستند و شرایطی از قبیل سالم بودن نورون های حركتی سطح زیر ضایعه، وجود ضایعه در سطح قفسه سینه از دو سطح(T۴ تا T۱۲)، عدم وجود پوكی استخوان، سالم بودن سیستم قلبی و عروقی و عدم وجود Pace Maker قلبی، نبود خشكی مفاصل در اندام تحتانی، عدم وجود آتروفی عضلانی و... .
لازم به ذكر است در استاندارد FDA آمریكا در استفاده از این دستگاه سن خاصی تأكید نشده ضمن اینكه تاكنون تحقیقات، عوارض شناخته نشده ای را در رابطه با این دستگاه نشان نداده اند.
دستگاه ساخته شده در ایران، از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است. در این رابطه مجری طرح می گوید: دستگاهی كه ما ساخته ایم، در حقیقت سیستم ریزپردازنده ای است كه نقش قشر حركتی و مخچه را در ایجاد حركت و كنترل حركت ایفا می كند. این پروتز در نوع خود منحصربه فرد و از ویژگی های زیادی برخوردار است. از جمله، فاكتور ایمنی در این دستگاه بالاست. این دستگاه به صورت هوشمند طراحی شده و اگر دچار اشكال شود، اشكالش را خود اعلام می كند. همچنین اگر در اثر عواملی ارسال سیگنال های الكتریكی به اعصاب حركتی دچار اختلال شود، به طور اتوماتیك این دستگاه، اختلال را اعلام می كند. عملكرد این سیستم، بدین صورت است كه سیگنال های الكتریكی مناسبی را به اعصاب حركتی عضلات درگیر یك حركت ارسال می كند و با ارسال این سیگنال های الكتریكی، باعث انقباض عضلاتی كه درگیر یك حركت هستند، می شود .
بیماران برای اینكه بتوانند با این پروتز عصبی موفق به گام برداشتن شوند باید در هفته حداقل سه جلسه یك تا دو ساعته تمرین داشته باشند كه در نهایت و بسته به وضعیت فیزیولوژیك بدن، فرد پس از سه الی شش ماه قادر به ایستادن و گام برداشتن خواهد بود. این شیوه در مراحل ابتدایی در كلینیك تحت نظر متخصص امتحان می شود و پس از تأیید متخصص، بیماران می توانند در منزل از این وسیله استفاده كنند. البته گفتنی است طی مدت به كارگیری این روش، فرد، نیازمند استفاده از واكر به عنوان تكیه گاه است، اما تحقیقاتی در این زمینه در جریان است تا افراد بتوانند بدون واكر بایستند و گام بردارند. به نظر می رسد وضعیت فیزیولوژیك فرد در به كارگیری بهتر این دستگاه، بسیار مؤثر باشد. بنا بر گفته های دكتر عرفانیان، تمرینات بیشتر و وضعیت فیزیولوژیك بهتر بدنی باعث می شود افراد جسارت گام برداشتن پیدا كرده و مسافت بیشتری را طی كنند؛ به طوری كه در حال حاضر تحقیقات گام برداشتن در مسافت ۵۰۰متری را نیز گزارش كرده اند(البته افزایش و كاهش سرعت و فاصله گام ها را دستگاه خود تنظیم می كند).
و اما آنچه مهم است، به كارگیری همگانی این شیوه برای تمامی بیماران واجد شرایط است. در حال حاضر بیماران ضایعه نخاعی در كشور ما نمی توانند از این وسیله استفاده كنند. مجری طرح پروتز عصبی اظهار داشت: در حال حاضر ما نیاز به مراكز كلینیكی داریم كه به این كار اختصاص دهیم. الان قیمت تمام شده این پروتز ۳۰ الی ۵۰ هزار دلار اعلام شده است اما ما در داخل كشور این پروتز را می توانیم با قیمت بسیار پایین تر ارائه بدهیم .
●با بیماران
رضا رمضانی ۳۲ساله از بیمارانی است كه از پروتز عصبی استفاده كرده و هم اكنون قادر به ایستادن و گام برداشتن است. وی كه ۹سال پیش در اثر سانحه تصادف دچار آسیب نخاعی شده، پس از دو سال همكاری با این پروژه تحقیقاتی، امروز موفق به گام برداشتن است. وی می گوید: این شیوه، روش بسیار خوبی است. من طی دو سال، هفته ای یك بار(یك الی دو ساعت) برای تمرین به این مركز می آمدم. الان با این سیستم می توانم تا حدی راه بروم و بایستم. این سیستم باعث شده دیدم به زندگی بهتر و امیدم بیشتر شود. حالت های كسالت باری را كه در خانه داشتم، اكنون ندارم. بیماران ضایعات نخاعی در معرض مشكلات زیادی هستند؛ زخم بستر، عفونت های كلیه و مشكلات قلبی- عروقی در من خیلی بهتر شده است. الان دو سال یك بار تست كلیه نمی دهم در حالی كه قبلاً باید ۴۵ روز یك بار تست كلیه می دادم.
از لحاظ زخم بستر و روانی مفصل ها وضعم خیلی بهتر شده است. من امیدوارم دكتر و همكارانش این سیستم را به مرحله ای برسانند كه من بتوانم به راحتی در خانه از آن استفاده كنم .
محمد صحّی از دیگر بیمارانی است كه توانسته با استفاده از سیستم پروتز عصبی PARA WALK ، موفق به گام برداشتن شود. وی كه سال ۱۳۸۵ در اثر افتادن از بارفیكس دچار ضایعه شده، امروز می گوید: من احساس بهتری دارم. حدود یك سال است كه از این دستگاه استفاده می كنم. این دستگاه از لحاظ پوكی استخوان، گردش خون در اندام تحتانی، بهترشدن زخم های بستر و بهترشدن وضعیت كلیه، مثانه و روده ها كمك زیادی به من كرد .

افسانه بهرامی

منبع : روزنامه همشهری