ارتشبد نعمت‌الله نصیری

ارتشبد نعمت‌الله نصیری كه ۱۳ سال ریاست سازمان اطلاعات و امنیت كشور ـ ساواك ـ را بر عهده داشت در مرداد ۱۲۸۹ در سمنان متولد شد ،در ۱۳۱۱ وارد دانشكده افسری شد و در ۱۳۱۳ درجه ستوان دومی گرفت. او ۱۰ سال اولیه خدمت خود را در دانشكده افسری گذراند و در بخشی از این مدت با محمد رضا پهلوی در دانشكده مزبور، دوست و هم دوره بود.
وی پس از فارغ‌التحصیلی از دانشكده افسری، مشاغل مختلف نظامی اختیار كرد. در جلد دوم ظهور و سقوط سلطنت پهلوی ،مناصب نظامی نصیری از زمان فارغ‌التحصیلی از دانشكده افسری تا احراز فرماندهی گارد شاهنشاهی، به نقل از اسناد ساواك به این شرح اشاره شده است:
«فرمانده دسته مسلسل سنگین، فرمانده دسته و گروهان دانشكده افسری، معاون دانشكده تكمیلی افسری، فرمانده گردان ۲ هنگ ۱۸ كرمان، فرمانده گردان مستقل سیرجان، فرمانده گردان پیاده دانشكده افسری، فرمانده دوره تكمیلی و معاون رسته پیاده دانشكده افسری، رئیس ستاد دژبان مركز، فرمانده دانشكده پیاده و فرمانده هنگ پیاده پهلوی».۱
نعمت‌الله نصیری در سال ۱۳۲۹ با درجه سرهنگی به فرمانده گارد شاهنشاهی منصوب گردید. او در همین سمت در۲۲مرداد ۱۳۳۲ به دستور شاه مأمور ابلاغ دستور وی مبنی بر انفصال مصدق از نخست‌وزیری و انتصاب فضل‌الله زاهدی به جای وی گردید. لیكن در ۲۵ مرداد هنگام مراجعه به منزل مصدق به دستور سرتیپ ریاحی رئیس ستاد وقت ارتش توقیف و زندانی شد. چند روز بعد پس از پیروزی كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ وی و جمعی از نظامیان بلند پایه وابسته به گارد شاهنشاهی كه به دستور دولت مصدق در جریان كودتا دستگیر شده بودند آزاد شدند. نصیری سپس در حمله به منزل مصدق و تصرف آن كه منجر به فرار مصدق گردید، نقش فرماندهی داشت. او پس از بازگشت شاه به كشور به درجه سرتیپی و در ۱۳۳۶ به درجه سرلشكری ارتقاء یافت. در مهر سال ۱۳۳۹ به سمت معاونت آجودانی و در آذر ماه همان سال به سمت ریاست شهربانی كل كشور منصوب گردید. او رد مرداد سال ۱۳۴۱ به درجه سپهبدی ارتقاء و در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ همزمان با قیام اسلامی مردم تهران به حمایت از امام خمینی به سمت فرمانداری نظامی تهران و حومه منصوب شد. او در تهران حكومت نظامی اعلام كرد و به سركوب شدید مردم پرداخت. نصیری در ۱۰ بهمن ۱۳۴۳ در دولت اول امیر عباس هویدا به سمت معاونت نخست‌وزیر و رئیس سازمان اطلاعات و امنیت كشور ـ ساواك ـ منصوب شد.
ساواك در دوران نصیری به اوج خشونت و سركوب مخالفان گرایش یافت. تیم سه نفره نصیری، ثابتی و معتضد، از ساواك یك سرویس امنیتی خشن و بی‌رحم بوجود آوردند. ۲
نصیری توسط هویدا به داخل شبكه فراماسونری نیز راه یافت و در جلسات لژ بزرگ ایران شركت كرد. ۳ او سمت ریاست ساواك را تا زمان انقلاب اسلامی ایران حفظ كرد. به موجب اسناد لانه جاسوسی، نصیری در تمامی مناصب عمده خود در ارتش، گارد شاهنشاهی، شهربانی و ساواك، در زمینه مسائل امنیتی فردی محافظه كار بود و ترجیح می‌داد به جای رسوخ در میان گروههای مخالف و پی بردن به اهداف و روشهایشان آنان را یكباره سركوب و نابود كند. نصیری چندین بار از شاه تقاضای بازنشستگی كرده بود ولی به دلیل توانائی وی در سركوب مخالفین، شاه هیچگاه با درخواست وی موافقت نكرد و همواره از او خواسته بود تا در مقام خود باقی بماند.
نصیری در ۱۲ مهر ۱۳۵۰ به دستور شاه به درجه ارتشبدی نائل شد اما با اوجگیری انقلاب اسلامی، به پیشنهاد دولت نظامی غلامرضا ازهاری به عنوان گامی در جهت فرونشاندن خشم مردم در خرداد ۱۳۵۷ از ریاست ساواك بركنار و به عنوان سفیر به پاكستان اعزام شد. چندی بعد حكومت ازهاری با موافقت شاه و در عقب‌نشینی گام به گام خود در برابر انقلاب، نصیری را به تهران فراخواند و در ۱۷ آبان ۱۳۵۷ در یك اقدام نمایشی او را بازداشت كرد. نصیری در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ توسط مردم دستگیر شد و در ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ به حكم دادگاه انقلاب اسلامی به جرم ارعاب در جامعه و كشتار مردم در سالهای ریاست بر ساواك و شهربانی تیرباران گردید.

پی‌نوشت‌ها:
۱. از ظهورتا سقوط، مجموعه اسناد لانه جاسوسی، ج ۱، ص ۱۷۳.
۲. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، ج ۲، ص ۱۸۹.
۳. ظهور و سقوط، همان، ص ۳۹۲

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی