کانونهای زندگی بلوچستان در دوران پیش از تاریخ

● دوران پارینه سنگی (۷۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ ق. م) :
به دلیل انجام نیافتن كاوشهای عمیق باستانی در بلوچستان از دوران پارینه سنگی اطلاع چندانی وجود ندارد، از آثار یافته شده در محوطه‏ های پراكنده این ناحیه می‏توان گفت كه اجتماعات بشری در این دوره در اطراف رودخانه‏ ها ساكن بوده ‏اند.
▪ مهمترین آثار بدست آمده این دوران عبارتند از:
در تراس‏های شمال شرقی خاش در حاشیه رودخانه لادیز و رودخانه‏ های سی‏میش و ماشكیل در سراوان آثاری بدست آمده كه به نام ابزار لادیزی نام گذاری گردیده‏ اند، آثار بدست آمده شامل ساطورهای یك لبه و دو لبه نشان دهنده سكونت اجتماعات انسانی در دوران پارینه سنگی قدیم، میانه و جدید است. در این دوره حیواناتی از قبیل بز، قوچ، غزال، خر وحشی و گراز در این نواحی وجود داشته است. ابزار بدست آمده لادیز قدمتی یك صد هزارساله دارند. تعدادی از ادوات بدست آمده در این مناطق شامل رنده و تیغه سنگی هستند.
در جنوب بلوچستان در كناره غربی رودخانه سُدیچ (سرچشمه از شهرستان نیكشهر ) مقداری از آثار و تیغه‏ های سنگی بدست آمده كه با مقایسه آنها با ابزار بدست آمده از زاگرس، قدمت ساخت این ابزار به ۷۵۰۰۰ تا ۶۵۰۰۰ سال قبل می‏رسد. از مقایسه این اشیاء با اشیای دیگر مناطق ایران می‏توان گفت كه آنها مربوط به دورانهای پارینه سنگی قدیم و میانه می‏باشند.
در محوطه باستانی شمال شرقی خاش در فاصله ۲۷ كیلومتری شهر خاش محدوده ‏ای به وسعت۱۵۰۰ كیلومترمربع توسط «جودیت ماروچك» در سال ۱۳۵۳ ه.ش مورد كاوش قرار گرفته و آثاری از دوران پارینه سنگی شناسایی و بررسی شده ‏اند.
در دامنه شرقی كوه پنج‏ انگشت و در ۴ كیلومتری مغرب خاش و در ۵۰ كیلومتری شمال حوزه آبریز رود كارواندر محوطه ‏ای به عرض ۵ كیلومتر یافت شده كه از مقایسه آثار بدست آمده آن با آثار لادیز معلوم می‏شود كه آنها قدمتی بین ۷۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ سال دارند.
در كوهستك از نواحی ساحلی دریای مكران مقداری ابزار سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی یافت شده است.
در بخش شمال غربی كنارك آثاری از دوران پارینه سنگی میانی بدست آمده كه همه آنها در سطحی صاف و هموار به صورت متفرق ریخته شده‏ اند، و با آثار دوران پارینه سنگی قدیم شباهت دارند.
در بخش جنوب شرقی كنارك نیز مقداری اشیای سنگی پیدا شده است كه مربوط به دوران پارینه سنگی می‏باشند.
قابل ذكر است در سالهای ۱۹۷۴ و ۱۹۷۵م در كناره‏ ها و سواحل دریای مكران (عمان) تعدادی ابزار سنگی بدست آمده كه مربوط به دوران پارینه سنگی بودند كه به روش لواوا (روشی كه سازنده ابزار آن را در چهار مرحله می‏سازد و از سنگ مادر جدا می‏كند) ساخته شده‏ اند. محلهای اشاره شده در چهار ناحیه جنوبی بلوچستان مربوط به دوران پارینه سنگی قدیم و میانه هستند.
● دوران میانه سنگی (۲۵۰۰۰ تا ۷۰۰۰۰ ق.م) :
در فاصله بین دوران پارینه سنگی (۷۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ ق.م) تا دوران نوسنگی(۸۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ ق.م) از آثار استقرار و سكونت اجتماعات بشری در بلوچستان اطلاعاتی در دست نیست و این بدان دلیل است كه در این زمینه بررسی‏ها و تحقیقات باستان شناسی صورت نگرفته است و تاحال حاضر ناشناخته باقی مانده است.
● دوران نوسنگی (۸۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ ق.م):
تنها اثر شناسایی شده این دوران اثری در جازموریان است كه در سال ۱۳۴۳ه ش توسط دكتر علی‏اكبر سرفراز باستانشناس ایرانی مورد بررسی و گمانه زنی قرار گرفته است. این اثر در محلی بنام موریاب كه یك تپه و سكونتگاه انسان مربوط به دوران شكارورزی است، قرار دارد. موریاب مربوط به هزاره دهم قبل از میلاد است و این تنها نوع سكونتگاه شكارورزی در ایران است كه مورد شناسایی قرار گرفته است، چون آنچه از سكونتگاه های انسان در عصر شكارورزی بدست آمده، سكونتگاه های غاری و غارهای شكار در نواحی مختلف ایران است.

منبع : کویر ایران