یک قانون پیچیده برای وضعیت‌های پیچیده

آیا تا به‌حال با بیمار بدحال روبه‌رو شده‌اید؟ مسلما در طول دوران تحصیل و طبابت، بیماران روبه‌موت بسیاری را دیده‌اید. گذشته از اینکه آموزش پزشکی در کشور ما در این خصوص ناکافی است، مجهولات اخلاقی در نحوه تصمیم‌گیری برای این بیماران هنوز هم جزو مسایلی است که نیاز به تحقیقات بسیار دارد. سعی شده است در این نوشتار سوالات پزشکان را بویژه در مباحث اقتصادی اتانازی در قالب سوال و جواب دوستانه مطرح کنیم...
▪ «یه سؤال توی اخلاق پزشکی ذهنم رو به‌خود مشغول کرده، به نظرم اتانازی می‌تونه به عنوان یه راه‌حل شخصی، عملی باشه و در بعضی موارد استثناء، به صلاحدید کمیته‌های تخصصی واگذار بشه که برای مواجهه با وضعیت‌های عارضه‌دار و پیچیده نزدیک به مرگ، کلید حل مشکلات ‌باشند. به نظرت اتانازی ربطی به مدیریت منابع و تصمیم‌سازی در مورد اونها داره؟»
- «میشه گفت یک مقدار پیشتر از آن، در اولویت‌گذاری نیازها و جیره‌بندی منابع به قول تو تصمیم‌سازی، تصمیمات رو محدود می‌کنه، چون اینها دست روی دسترسی هدفمند میذارن، مثلا ابزاری مثل ارزیابی فناوری‌های سلامت و راهنماهای بالینی کمک می‌کنن همه چیز برای تصمیم‌گیری مناسب در حیطه‌های بالینی فراهم بشه. بد نیست بدونی الان جیره‌بندی منابع در بسیاری از کشورها در بخش دولتی با هدف کنترل هزینه‌ها و باز توزیع عادلانه منابع داره عملا انجام می‌گیره.»
▪ «به این ترتیب بحث اتانازی دیگه حل شده؟»
- «نه قضیه به این سادگی‌ها نیست. اول اینکه تصمیم‌‌سازی هیچ‌وقت در سطح فردی کمکی نمی‌کند، چون قضاوت در هر مورد منحصر به فرد و شخصی است و اشخاص با هم متفاوت‌اند. تأثیر آنها در سطح میزان دسترسی و ارایه رهنمودهای فنی است که به پیامدهای بالینی محدود می‌شود و هدفش صیانت از منافع عمومی در ابعاد بالینی و هم اقتصادی است. دوم اینکه تصمیم مناسب با تصمیم «خوب» فرق داره. تصمیم خوب، تصمیمیه که جوانب فنی را از سر گذرانده و بحث در سطح ارزش‌ها مطرحه.»
▪ «پس پروتکل‌ها و استانداردها خیلی از مواقع مشکل رو حل نمی‌کنه.»
- «درسته، در واقع باید گفت توی بحث مراقبت‌های مزمن پایان زندگی، ابزارهای تصمیم‌گیری باید با مبانی ارزشی، غنی بشند که کار خیلی مشکلیه.»
▪ «اگه به مقوله اتانازی از جنبه اقتصادی نگاه کنیم، به نظرم انجام اتانازی از جهت محدودیت منابع مصرفی، گاهی اجتناب‌ناپذیر میشه.»
- «بله، ولی خیلی از مواقع مساله صرفا اقتصادی نیست. موضوع بر سر اختیار حیات و ممات بشره. به قول طرفدارانش، انسانی که در رنج و درد، روزگار سپری می‌کنه و زنده ماندنش زحمت و دردسر برای خودش و دیگران داره، تصمیم‌گیری در مورد مردنش خیلی بحث‌برانگیزه. اتانازی فعال به معنی کشتن یک انسان به خاطر درد و رنج از نظر یک انسان الهی، کاملا مردود است، بنابراین قبل از پرداختن به «مرگ خوب» باید «خوبی» را معنی کرد.»
▪ «من نظرم اینه که با آنکه حیات یک موهبت الهی و حق تصرف و ولایت بر نفس محدوده، ولی یک عقل سلیم جمعی هم باید در یک جامعه الهی تعیین کنه که از منابع کم در این خطوط مرزی چه‌طور استفاده بشه و خط قرمزها از پیش مشخص باشه.»
- «بله، البته پرداختن به ملاحظات اقتصادی که در این بحث عینی‌تر و قابل ارزیابی‌تره، ولی به نظرم باید ابتدا مساله را به خوبی طرح کرد. اگر بحث ‌بر سر هزینه‌هاست که یک معضل اقتصادی تلقی میشه و تصمیم‌گیری برای جامعه و مطابق با مصالح جامعه باید انجام بشه که با تدوین قانون انجام می‌گیره. طبعا ارزش‌های فردی در تخصیص منابع باید از مساله محدودیت منابع که در حیطه ارزش‌های جمعی است، جدا باشه، ولی این قانون باید خیلی دقیق و وارد در جزییات باشه وگرنه مشکلی رو حل نمی‌کنه، بلکه با گذراندن یک قانون ساده مشکل بیشتر میشه.»
▪ «یعنی میخوای بگی یک قانون پیچیده برای وضعیت‌های پیچیده؟»
- «بله دقیقا، نظام سلامت دیگه یک بخش مصرفی تلقی نمی‌شه و الان بحث سرمایه‌گذاری در سلامت توی اقتصاد کلان خیلی مفصل، تئوریزه و مطرح شده و ناگزیر باید تکلیف کمبود منابع رو در هر رده‌ای مشخص کرد.»
▪ «بله موافقم که باید در تمام زمینه‌ها تکلیف کمبود منابع رو مشخص کرد، نه فقط اینجا.»
- «تأمین مالی مراقبت‌ها و فناوری‌های روز دنیا، مساله غامض و شاید لاینحلی است که ممکنه به بزنگاه‌های تصمیم‌گیری مثل همین مراقبت‌های مزمن دوران پیری، دامن بزنه، با اینکه ماهیت مساله رو تغییر نمی‌ده.»
▪ «راستی، گفتی تصمیم‌گیری درباره معالجات پایان عمر همیشه چالش برانگیز بوده، ولی ظاهرا جیره‌بندی منابع در اینجا به نفع اتانازی است.»
- «بله، ولی دیگر نام آن را اتانازی نمی‌توان گذاشت، چون به قیمت حیات شخصی دیگر است. مثلا مبحث «مراقبت بیهوده» که می‌تونه قانونا در یک کشور ممنوع اعلام بشه، اینکه اتانازی نیست. شاید بشود گفت یک قسمت کوچک از آن است. اتانازی طیف وسیع و طویلیه که یک طرف آن طیف عدم حمایت حیاتی و طرف دیگر آن کشتن یک نفر بدون اذن و رضایت خودش یا دیگران است که بر اساس قضاوت پزشک ممکنه انجام بشه.»
▪ «دلیل مخالفان اتانازی از نظر اقتصادی چیه؟»
- «یکی از دلایلشون اینه که اگه باب اتانازی به خاطر هزینه‌های تحمیلی یا هر دلیل دیگه‌ای باز بشه، چه بسا فاجعه انسانی پیش بیاد.»
▪ «چه‌طور؟»
- «این یعنی جواز خودکشی و دیگرکشی، چون این حکم سرایت می‌کنه و باید موارد مشابه را هم جایز بدونیم؛ آن وقت باید قبول کنیم که تحمل هرگونه بار اقتصادی از سوی افراد پیر و یا فقیر ناگوار است.
به عبارت دیگر، در صورت نهادینه‌شدن اتانازی، این وضعیت بیشتر دامن‌گیر جمعیت «پیر» و «فقیر» می‌شود و این از عدالت به دور است و یا اگر به این دلیل که کسی خودش از مردن خوشش می‌آید و زندگی را زجرآور می‌پندارد، باید زمینه را برای مرگ آرام وی نیز فراهم کرد و این می‌شود کمک به خودکشی.»

سمیه قربان‌نیا

منبع : هفته نامه سپید