هرلامپ به مثابه یک بشکه نفت

علل انزوای لامپ های كم مصرف
دلایل انزوای لامپ های كم مصرف برق، یكی ارزانی برق طی سالهای پیش بوده است و به نظر می رسد با افزایش قیمت برق طی دو سال اخیر، مردم حساسیت بیشتری در اتلاف انرژی پیدا كنند و این برای استفاده از لامپ های كم مصرف امیدواركننده است. دلیل بعدی نبود استاندارد اجباری برای لامپ های كم مصرف است. تا حدود ۴ سال پیش، نوع تولید لامپ های مذكور به گونه ای بوده است كه حتی بسیاری از متخصصان هم توانایی تشخیص لامپ با كیفیت تر از نوع بی كیفیت آن را ندارند.مصرف برق در ایران با ۸ درصد رشد سالانه مواجه است و چنانچه این روند ادامه یابد، صنعت برق كشور با مشكلات عدیده ای روبه رو خواهد شد. یكی از شیوه های مقابله با چنین روندی استفاده از نسل جدیدی از لامپ هاست كه به لامپ های كم مصرف (Compact) معروفند. صرفه انرژی حاصل از هر یك از لامپ های كم مصرف – كه عمری معادل ۱۰ هزار ساعت دارند- به میزان یك بشكه نفت است.این در حالیست كه اگر چه میزان مصرف لامپ در كشور ما حدود ۲۰۰ میلیون شعله در سال است، سهم لامپ های كم مصرف از این مقدار، كمتر از ۳درصد است. در مقابل كشورهای خاور دور بندرت از لامپ های غیركم مصرف یا رشته ای استفاده می كنند.روشنایی الكتریكی مهمترین كاربرد اثر گرمایی جریان الكتریكی است. خاصیت روشنایی الكتریكی برخلاف تصور عموم، نخستین بار در سال ۱۸۷۲ توسط لادیجین مهندس برق و مخترع روسی كشف شد. كشف او لامپ لادیجین نام گرفت. اما لامپ به معنای امروزی در سال ۱۸۷۹ به وسیله ادیسون مخترع آمریكایی با تعویض میله كربنی با رشته ای از خیزران سیاه شده و بهبود روش فنی تخلیه لامپ التهابی عرضه شد. چنین اختراعی كمك شایانی در بهبود وضعیت بشر و رفاه او داشته است؛ به طوری كه امروزه برای نمونه در ایران، ۱۰۰ درصد شهرنشینان و ۹۶ درصد روستاییان از روشنایی لامپ ها سود می برند.پس از گذشت سالیان دراز به كارگیری برق به عنوان روشنایی، امروزه مصارف گوناگون انرژی برق كه روشنایی، یكی از آنهاست، منجر به گرانی این انرژی شده است و دولت به علت نیاز مبرم خانوارها به این محصول، یارانه های قابل توجهی را به این امر اختصاص می دهد، به طوری كه در مقابل درآمد سالانه یكهزار و۶۰۰ میلیارد تومان، هزینه هایی بالغ بر ۲هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان، دولت را با كسری بودجه یكهزار میلیارد تومانی روبه رو ساخته است و در این راستا، لزوم ترویج فرهنگ صرفه جویی روشن می شود.تمامی اقتصاددانان بر این باورند كه ستون های اقتصاد هر كشوری ریشه در اقتصاد خانواده دارد. بنابراین اشاعه فرهنگ صحیح مصرف در درازمدت تبعات اقتصادی فراوانی را به همراه دارد كه در كنار این مهم، صرفه جویی های ناشی از اعمال این فرهنگ به سود مصرف كنندگان نیز تمام می شود. چنین صرفه ای در حدی است كه اگر هر خانوار ایرانی فقط یك لامپ ۱۰۰ واتی از مصارف روشنایی خود حذف كند، در طول یك سال برابر ۴۴۰ میلیارد ریال در مصرف برق صرفه جویی خواهد شد.جدای از بایسته های اقتصاد كلان، صرفه های اقتصادی ناشی از لامپ های كم مصرف برای خانواده ها به نحوی است كه مصرف انرژی آنها، یك پنجم لامپ های عادی با همان میزان نوردهی است و نسبت به لامپ های مهتابی نیز حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد كارایی بهتری دارند، چرا كه لامپ های مهتابی با فركانس ۵۰ هرتز كار می كنند، یعنی در هر ثانیه حدود ۴۰ هزار بار روشن و خاموش می شوند و اگر چه در ظاهر امر، این تناوب محسوس نیست، اما در مدت كوتاهی موجب خستگی چشم می شود. چنین نقیصه ای در لامپ های كم مصرف وجود ندارد. بنابراین اگرچه لامپ های كم مصرف با قیمتی معادل ۲۵ هزار ریال گرانتر از لامپ های غیركم مصرف هستند، صرفه های درازمدت آن هزینه خرید را جبران می كند.شیوه های استفاده از روشنایی لامپ ها در ارزیابی ماهانه و بالاخره سالانه، هزینه های اضافی را به افراد تحمیل می كند و جدای از استفاده از لامپ های كم مصرف، سیاست ها و تدابیر كلی در به كارگیری انرژی، بویژه انرژی برق راهكاری مناسب به منظور جلوگیری از اتلاف بی رویه برق محسوب می شود.بررسی سلامت سیم ها و به طور كلی سیم كشی منزل به وسیله متخصصان و جلوگیری از نواقص الكتریكی، می تواند نقش عمده ای در افزایش عمر مفید لامپ ها و سایر وسایل برقی داشته باشد. هزینه مالی و زمانی این بررسی ها، نباید عاملی برای دیركرد در چنین بازدیدهایی باشد، چرا كه اغلب وسایل برقی در اثر نوسانات برقی ناشی از فرسودگی و اتصال سیم ها ایجاد می شود و حال آنكه قبل از خرابی كامل نیز برای نمونه اطلاعات رایانه ها و كلید و پریز برق دچار نقص فنی می شود.در راستای صرفه جویی در انرژی برق و مصرف لامپ های روشنایی، بایستی با خروج از مكانی كه نیازی به استفاده از لامپ در آن احساس نمی شود، لامپ اضافه را خاموش كرد و این رفتار را بویژه در كودكان تقویت كرد. همچنین هنگام فعالیت های ظریف می توان از نورهای موضعی استفاده كرد تا نیازی به روشنایی اضافی نباشد. هنگام روز نیز به كارگیری نور طبیعی، دارای مزایای متعددی است كه خاصیت ضدمیكروبی آفتاب و ویتامین های موجود در آن از جمله این مزایاست.یك نورگیر سقفی یا پنجره ای كه به نحوی صحیح جاسازی شده باشد، در طول روز برابر چندین لامپ، روشنایی می دهد و به كارگیری رنگ های روشن در نمای اتاق ها نیز موثر است، بنابراین سعی كنید صندلی و میز كار خود را برای استفاده از نور طبیعی و گرمای زمستانی آن تغییر وضعیت دهید. به این موارد باید غبار روی لامپ ها را افزود، كثیف بودن سطح لامپ، میزان روشنایی موثر را از ۱۵ تا ۲۵ درصد كاهش می دهد.در كنار ذكر مزایای لامپ های كم مصرف، مواردی هم وجود دارد كه باید در كاربرد آنها مدنظر قرار داد.مكان های نامناسب
چهارمحیط را باید مورد توجه قرار دهیم كه نمی توان بسادگی در آن لامپ های كم مصرف را به كار بست:
- محیط هایی با حرارت بالای ۴۸ + درجه و كمتر از ۱۰ – درجه (سلسیوس)
- قاب های كاملا بسته و بدون جریان هوا
- مكان هایی با رطوبت زیاد مانند گلفروشی، گلخانه، حمام، سونا و ...
- محل هایی با دفعات روشن و خاموش شدن زیاد؛ مانند دستشویی، مدارهای چشمك زن و ...
میزان نور لامپ كم مصرف از شرایط نصب و دمای محیط متاثر است. از این رو حداكثر نور در داخل اتاقی با دمای حدود ۲۵ درجه، زمانی حاصل می شود كه لامپ به صورت آویز نصب شود.
الگوی مصرف صحیح كدام است؟
همچنان كه در سایر حوزه های اقتصادی، فرهنگ صحیح و الگوهای مناسب ترویج نمی شوند، میزان و چگونگی مصرف برق نیز از مواردی است كه فرهنگ صحیح درخصوص آن ارائه نشده است.
دولتمردان اگرچه در شعارهای خود فرهنگ قناعت را اشاعه می دهند، در عمل توان مواجهه صحیح با نواقص مدیریت مصرف را ندارند، بسیاری از خرج های غیرضروری و لوسترهای چند صد شعله ای گویای این واقعیت است، به عنوان نمونه هنگامی كه یكی از اعضای خانواده امام خمینی (ره) با دوربین هندی كم به ضبط چگونگی فعالیت های ایشان در منزل مشغول بود، به امام (ره) یادآور شدند كه چرا برای وضو گرفتن لامپ را روشن نمی كنید و ایشان فرمودند: لازم نیست، روشنایی راهرو كافی است .
عمر كوتاه لامپ و اكراه مصرف كننده
زمانی لامپ های كم مصرف، اما بی كیفیت بازار را شلوغ كرده بود، اما عمر زیر ۳ هزار ساعت این كالا منجر به اكراه مصرف كننده ها از خرید این كالا شد. وزارت نیرو با درك این نقیصه سوبسید مناسبی را از طریق قبوض برق در اختیار مردم قرار داد و شركت های داخلی نیز بر اساس میزان كیفیت انتخاب شدند تا گامی موثر در افزایش كیفیت این لامپ ها برداشته شود.
تاثیر صرفه جویی انرژی بر صنعت برق كشور
پس از ملی سازی تاسیسات صنعت برق و كاهش نقش بخش خصوصی در این صنعت، دولت ایفای این نقش را به عهده گرفت. تبعات چنین جا به جایی این بود كه برق به عنوان خدمتی عمومی تلقی و به تبع آن، از محل منابع عمومی تامین اعتبار شده و تعرفه های برق كمرنگ شود. این وضعیت در سالیان متمادی موجب شد تعرفه های برق با یارانه های متقاطع همراه شود و بنابراین كارآمدی خود را به منظور تخصیص بهینه منابع از دست بدهد. در سالهای اخیر، مقامات اقتصادی دریافته اند كه دولت به تنهایی توان رویارویی با هزینه های سرسام آور صنعت برق را ندارد و با وجود افزایش ۱۴ هزار مگاوات بر تولید برق ادامه این وضعیت امكانپذیر نیست و دولت سعی در جلب بخش خصوصی و سرمایه گذاری خارجی دارد. پس از این رویكرد، شاید نخستین راهكار در این زمینه، اصلاح ساختار قیمت های برق باشد. در ایران تعرفه های برق به دلیل تدوین دستوری قیمت ها، بشدت یارانه ای است. محاسباتی كه با در نظر گرفتن نرخ تورم پیش بینی شده و در برنامه چهارم انجام شده، نشانگر آن است كه میانگین هزینه اقتصادی تولید برق حدود ۳۰۰ ریال است، در حالی كه متوسط فروش برق حدود ۱۵۰ ریال برای هر كیلووات ساعت محاسبه می شود؛ به طوری كه دولت در سال گذشته به ازای مصرف هر ایرانی، ۱۹۴ هزار ریال یارانه پرداخته است. این قیمت ها به طور مناسبی برای سطوح ولتاژهای مختلف تدوین نشده اند. این در حالیست كه به طور معمول مشتركی كه در سطح ولتاژ پایین برق مصرف می كند، هزینه بیشتری به صنعت برق تحمیل می كند. مشتركان خانگی، مشتركان كشاورزی و برخی مشتركان عمومی و صنعتی كه از سطح ولتاژ فشار ضعیف، برق خود را دریافت می كنند، كمترین نرخ برق را پرداخت می كنند، به طوری كه با وجود قیمت تمام شده بالای ۳۰۰ ریال برای این مشتركان، نرخ پرداختی توسط مشتركان خانگی كمتر از ۱۰۰ ریال و برای مشتركان كشاورز تنها ۱۴ ریال معادل هر كیلووات ساعت است. این در حالیست كه اختلاف قیمت ها در یك سطح معین و برای نمونه بالاترین نرخ به كمترین نرخ در سطح مصرف شبكه توزیع فشار ضعیف بیش از ۱۵ ریال است. در مقابل، هر دو این مشتركان تقریبا هزینه یكسانی، هم به لحاظ ولتاژی كه برق را دریافت می كنند و هم با توجه به رفتار مصرفی مشابه، به شبكه وارد می كنند. این تبعیض آثار منفی قابل ملاحظه ای بر مدیریت مصرف و تخصیص منابع به جای می گذارد. بنابراین به نظر می رسد ارائه برنامه منسجمی برای اصلاح ساختار تعرفه ها در برنامه های آینده وزارت نیرو الزامی است. به نظر می رسد لامپ های كم مصرف تا به حال با اقبال عمومی روبه رو نشده اند و مردم به مصرف لامپ های غیركم مصرف همچنان علاقه بیشتری دارند.اطلاع رسانی نامناسب، یكی از علل چنین نقیصه ای است. هرچند برای جایگزینی شیوه های مصرف بایستی از قبل برنامه ریزی های متنوعی صورت گیرد، توصیه به جابه جایی بار مصرفی خانگی و حتی صنعتی و كارگاهی به وسیله استفاده از وسایل كم مصرف از جمله لامپ های مذكور، هیچ یك از برنامه های تبلیغاتی رسانه ها را به خود اختصاص نداده است.گرانی لامپ های كم مصرف نیز دلیل دیگری است كه چنانچه مسئولان و برنامه ریزان بخش انرژی توجه بیشتری به آن داشته باشند، مطمئنا تغییرات محسوسی در شیوه مصرف مردم ایجاد می شود. نظارت بر كیفیت و عمر مفید لامپ ها این اطمینان را به مصرف كننده می دهد كه هزینه این انتخاب پس از مدتی جبران می شود.
مهدیا گل محمدی

منبع : روزنامه همشهری