عبور از قطعنامه شورای امنیت؛ مقاومت دیپلماتیک و برنامه استراتژی

قطعنامه شورای امنیت علیه فعالیت های هسته ای ایران در شرایطی تصویب گردید كه ۱۵ عضو دائمی و غیردائمی آن با پیش نویس تهیه شده توسط كشورهای ۱+۵ موافقت نموده اند. این قطعنامه بدون رای ممتنع و مخالف به تصویب رسیده است. آرایش آرای اعضای شورای امنیت بیانگر آن است كه فشارهای سیاسی و همچنین رایزنی های دیپلماتیك امریكا منجر به توافق و اجماع نظر كشورهای عضو شورای امنیت شده است. طی دو ماه گذشته مذاكرات طولانی بین اعضای گروه ۱+۵ انجام پذیرفت.
الگوهای مذاكراتی روسیه و چین مبتنی بر نشانه هایی از چانه زنی دیپلماتیك برای اهداف اقتصادی و استراتژیك می باشد. قواعد رفتار استراتژیك بیانگر آن است كه روسیه همانند امریكا مخالف فعالیت های هسته ای ایران برای غنی سازی اورانیوم است. كشور روسیه در كنار مرزهای شمالی ایران قرار داشته و هرگونه دولت مقتدر در ایران را مغایر با اهداف استراتژیك خود می داند.
بنابراین دیپلمات های روسی می توانند برای تاخیر در اقدامات امریكا فعالیت هایی را به انجام رسانند اما آنان در نهایت همكاری با امریكا را موثرتر از حمایت از مواضع سیاسی و فعالیت های تكنیكی ایران در حوزه هسته ای تلقی می كنند.
تصویب قطعنامه جدید در ادامه قطعنامه ۱۶۹۶ انجام پذیرفته است بنابراین محدودیت های قطعنامه گذشته در برخورد با ایران اعمال خواهد شد. اگرچه اجماع در تصویب قطعنامه برای امریكا و كشورهای اروپایی، نوعی موفقیت محسوب می شود اما هنوز راهی طولانی برای محدودسازی ایران وجود دارد. در چنین شرایطی دیپلماسی ادامه خواهد داشت.
فعالیت های چندجانبه در چارچوب آژانس بین المللی انرژی اتمی انجام می شود. رایزنی های سیاسی و امنیتی با الگوهای پنهانی تداوم می یابد. ایران تلاش خود را برای متقاعدسازی آژانس ادامه می دهد. در این روند تحولات دیگری نیز شكل می گیرد.
حوادث عراق می تواند فضای تراژیك امنیت منطقه ای را تشدید نموده و مخاطرات متنوع تری را برای اشغالگران عراق و افغانستان به وجود آورد. در معادلات امنیت منطقه ای بازی سیاسی و استراتژیك صرفا در یك حوزه انجام نخواهد شد.
امریكایی ها تلاش دارند تا فشارهای خود علیه برنامه های هسته ای ایران را خارج از موضوعات منطقه ای پیگیری نمایند. آنان درصدد تجزیه موضوعات و فرآیندهای امنیتی هستند. چنین الگویی را در ارتباط با مذاكرات شش جانبه كره شمالی نیز به كار گرفته اند. جداسازی موضوعات امنیتی مطلوبیت بیشتری را برای اهداف استراتژیك امریكا به وجود می آورد. طبعا مقامات كره شمالی از الگوهای رفتار دیپلماتیك موثرتری برخوردار بوده اند. آنان توانستند در دوران زمانی ۱۹۹۴-۲۰۰۶ به حداكثرسازی توسعه هسته ای خود دست یابند.
عامل اصلی موفقیت آنان را باید در تركیب «مقاومت دیپلماتیك» با «برنامه استراتژیك» دانست. هریك از دو گزینه یاد شده را می توان وجه تركیبی و اجتناب ناپذیر دیگری دانست. در شرایطی كه قطعنامه شورای امنیت علیه ایران صادر شده، نیاز ایران به الگوهایی از جمله «تحرك دیپلماتیك»، «مقاومت بین المللی» و «برنامه استراتژیك» افزایش یافته است. بهره گیری از الگوهای تكراری گذشته نمی تواند مطلوبیت نهایی را برای ایران ایجاد كند. بازی دیپلماتیك ایران می تواند از حوزه های دیگری نیز انجام پذیرد.
اجرایی سازی مفاد قطعنامه شورای امنیت نیازمند همكاری بسیاری از كشورها در جهت اجرای آنها است. طبعا زمانی كه محدودیت های استراتژیك علیه كشوری تصویب می شود باید برخی از واحدهای سیاسی اجرای آن را عهده دار شوند.
تحرك دیپلماتیك ایران می تواند اجرایی سازی قطعنامه مصوب را به تاخیر انداخته و یا مطلوبیت آن را از بین ببرد. در این روند، «اقدامات ابتكاری» نیز می تواند عامل بهبود موقعیت ایران در ارتباط با فعالیت های هسته ای تلقی شود.
در این قطعنامه بر اساس ماده ۴۱ منشور ملل متحد تصمیماتی علیه ایران اتخاذ شده است. ماده ۴۱ در فصل هفتم منشور ملل متحد قرار دارد. در این فصل اقدامات متنوعی پیش بینی گردیده كه علیه كشورهای مخاطب اعمال می شود. طرح موضوع ایران بر اساس مواد فصل هفتم به معنای آن است كه گروه ۱+۵ فعالیت های هسته ای ایران را به عنوان اقدامی علیه صلح، نقض صلح و یا اعمال تجاوز تلقی می كند. به همین دلیل است كه در مرحله اول الگوهایی پیش بینی شده است كه ماهیت غیرنظامی دارد.
این اقدامات بر اساس ماده ۴۱ منشور ملل متحد می تواند شامل متوقف سازی تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی، ارتباطی (راه آهن، دریایی، هوایی، پستی، تلگرافی و رادیویی) و سیاسی باشد. لازم به توضیح است كه استناد به ماده ۴۱ بر اساس ماده ۳۹ منشور ملل متحد انجام می گیرد یعنی اینكه اعضای شورا فعالیت های ایران را مغایر با صلح و امنیت بین المللی تلقی كرده اند.
اگر ایران بتواند از طریق تركیب «مقاومت دیپلماتیك» و «فعال سازی برنامه استراتژیك» خود نقش موثر و سازنده تری را در برخورد با كشورهای طرف قرارداد ایفا نماید یا اینكه سطح همكاری های تكنولوژیك خود را به حوزه صنعتی و اقتصادی كشورهای دیگر مرتبط سازد، در آن شرایط قادر خواهد بود تا محدودیت های اعمال شده را غیرموثر و خنثی نماید. تحقق این امر از طریق گسترش همكاری با كشورهای جدید و بازسازی الگوی رفتاری با كشورهایی همانند روسیه و چین خواهد بود.
آنچه در قطعنامه به عنوان محدودسازی ایران برای انتقال تكنولوژی تجهیزات مواد اولیه و كالاهایی كه می تواند در برنامه های موشكی و هسته ای ایران ایجاد وقفه نماید از زمان های گذشته نیز در چارچوب «برنامه واسنائر» وجود داشته است در این برنامه كشورهای صنعتی توافق خود برای كنترل قدرت كشورهای پیرامونی را بیان داشته اند اما منافع متفاوت كشورهای صنعتی مانع از اجرای «دستورالعمل واسنائر» گردیده است. اگر به موازات مقاومت دیپلماتیك تحرك استراتژیك انجام پذیرد، شورای امنیت در ماه مارس ۲۰۰۷ نشانه های رفتار همكاری جویانه را بروز خواهد داد.

دكتر ابراهیم متقی

منبع : روزنامه جوان