مستنداتمان محکم است!

● برای شروع...
اگر در این شبهای محرم بیننده سریالهای شبانه تلویزیون بوده باشید، حتماً سریال «ستاره سهیل» را از شبکه اول سیما دیده اید. این سریال مروری داشت بر زندگی یکی از شیفتگان رسول خدا به نام اویس قرنی...
در دوران زندگی اویس، یمن تحت سلطه ایرانیان بود و در این دوران، بسیاری از ایرانیان تحت تأثیر خصلتهای نیکوی رسول خدا، مسلمان شدند. اما اویس عارفی اهل یقین بود و عرفان و سلوکش تا آنجا پیش می رود که پیامبر خدا در شأن او می فرمایند: «هرگاه به جانب یمن روی می کنم، بوی بهشت را از آن سرزمین احساس می کنم، بوی اویس قرنی» هرچند اویس موفق به دیدار رسول خدا نشد، ولی بعد در زمره یکی از صحابی مخصوص حضرت علی(ع) قرار گرفت و در جنگ جمل به شهادت رسید.
«ستاره سهیل» یک نسخه سینمایی درخصوص این شخصیت بزرگ بود که با تقطیع در ایام نخست محرم به شکل سریال به نمایش گذاشته شد که البته این تقطیع به بروز نقایصی در این اثر منجر شد. در این گزارش گفتگویی داشته ایم با برخی از عوامل و دست اندرکاران این اثر تا درخصوص مراحل تولید آن بیشتر بدانیم.
امیر قویدل کارگردان «ستاره سهیل» درخصوص پذیرش کارگردانی این اثر می گوید: «من در سفر مشهد و مهمان امام رضا(ع) بودم و یادم هست که آن سفر مصادف با یکی از اعیاد بود. در حرم مطهر بودم که به من زنگ زدند و پیشنهاد این کار را به من دادند و من این پروژه تاریخی/مذهبی را هدیه امام رضا(ع) می دانم و این مهمترین دلیل من برای قبول کردن این کار بوده است. »او در ادامه می افزاید: «اویس قرنی را کسی آن طور که باید نمی شناسد.
اویس با این که پیامبر را ندیده، اما شیفته و عاشق اوست. مرام زندگی و حالتهای عرفانی اویس ستودنی است. وقتی فیلمنامه کار را خواندم علاقه مند شدم که این پروژه را همراهی کنم.
امیر قویدل را اکثر مردم با فیلمهای اکشن و پلیسی می شناسند ولی او تجربه اثر تاریخی «میرزا کوچک خان» را هم در کارنامه هنری اش دارد.
او در پاسخ به این سؤال که آثار تاریخی، مذهبی چقدر می توانند در ذهن مخاطب تأثیرگذار باشند، می گوید: این گونه آثار می توانند حال و هوای معنوی خوبی را به بیننده منتقل کنند ولی در شرایطی که با پردازش دقیق و حساب شده به تصویر کشیده شوند.
درحال حاضر در کشور ما آثار تاریخی- مذهبی بسیاری تولید شده و می شود ولی باید بررسی کنیم که چقدر در ذهن مخاطبان نفوذ کرده و تأثیر داشته اند؟ و باید ببینیم ما به عنوان تولید کننده آثار سینمایی و تلویزیونی توانسته ایم عطش دانستن و دیدن تصاویر تازه و بدیع تاریخی/ مذهبی را در بیننده سیراب کنیم؟»
اکبر تحویلیان، تهیه کننده این اثر درخصوص شخصیت اویس قرنی و انتخاب او به عنوان محور قصه می گوید: «اویس در دوران خودش محور وحدت میان شیعیان و اهل سنت بوده است. او یک عارف به حق و از شیعیان مخلص حضرت علی(ع) در عین حال شیفته پیامبر خدا(ص) بود.
در تاریخ نقل شده که یمن در آن دوران تحت سلطه ایرانیان اداره می شد و نماینده ایران در یمن فردی است به نام «بازان» که یک سردار شجاع ایرانی است. او پس از این که به درک و شناخت بیشتری از خصوصیات پیامبر اکرم می رسد، مسلمان می شود.
اما درخصوص روند شکل گیری این پروژه باید بگویم، چیزی حدود ۶ ماه درخصوص شخصیت اویس تحقیق و مطالعه صورت گرفت و در دی ماه سال ۸۵ در جزیره قشم این کار کلید خورد و تا پایان سال ۸۵ آخرین مراحل تصویربرداری کار طول کشید.»وی در ادامه می افزاید: این پروژه به شکل یک فیلم سینمایی به سفارش شبکه جهانی «سحر» تولید شد و از آنجایی که در یکی از کشورها فیلمی درخصوص شخصیت اویس قرنی با تحریفات بسیار تولید شده بود شبکه سحر تصمیم گرفت تا تصاویر تازه ای را از ابعاد شخصیتی این عارف برجسته به نمایش بگذارد.
تهیه کننده «ستاره سهیل» درخصوص استفاده از مستندات تاریخی در مسیر تولید این کار می گوید: ما در مراحل تولید این اثر از مستندات لحظه به لحظه تاریخ اسلام بهره بردیم. مثلاً مسجد پیامبر در این اثر با مسجد پیامبر در فیلم «محمد رسول ا...» متفاوت است و آنچه ما از تاریخ بررسی کرده ایم حاکی از انطباق این مسجد با آن دوره است. حتی در اوصافی که در تاریخ از قول رسول خدا(ص) نقل شده داریم که چون خود حضرت رسول در ساخت این مسجد دخیل بوده اند، سقفی که برای آن درنظر گرفته شده بود بلند نبوده تا حدی که دست آن حضرت به سقف می رسیده است. ما سعی کردیم در این کار شبیه ترین قصه به تاریخ را به نمایش بگذاریم.
آنچه تحویلیان بر آن تأکید می کند استفاده از مستندات تاریخی است اما اگر وبلاگها را بررسی کنید، حاکی از این است که در این اثر تصویر درستی از ایرانیان و دولت ساسانی به نمایش گذاشته نشده و به نوعی فرهنگ ایرانی مورد کم توجهی واقع شده که تحویلیان در این مورد می گوید: «ای کاش وبلاگ نویسان و معترضان محترم به جای کلی صحبت کردن، به جزئیات اشاره می کردند. اما هدف ما از تولید این اثر، به تصویر کشیدن ساسانیان نبوده بلکه نماینده ساسانیان «بازان» است که بدون درنظر گرفتن قدرتش، تابع منطق است.
به عقیده من، ایرانی منطقی، بهتر از ایرانی است که بدون تفکر و تعقل تصمیم بگیرد و یا شمشیر بکشد! ما در این کار ایرانی را نشان داده ایم که ۱- هیچ وقت جلوی هیچ بتی سر تعظیم فرود نیاورده و نمی آورد ۲▪ با وجود قدرت نظامی، وقتی شیر از اویس می گیرد، پول آن را می پردازد. ۳- شخص «بازان» هم در مقابل منطق سر تعظیم فرود می آورد و مسلمان می شود.
به عقیده من اعتراض برخی از دوستان، نگرانی آنها از بابت نوع مسلمان شدن «بازان» است. وقتی پیامبر اعلام می کند که در فلان تاریخ، «شیرویه» کشته می شود و «بازان» به درستی این حرف ایمان می آورد، مسلمان می شود. در آن دوره در یمن هم ایرانی وجود داشته و هم عرب و حتی «حارث» هم که دست نشانده ایران بوده یک عرب است.
همه فکر می کردند که «بازان» پس از مسلمان شدن از قدرت عزل می شود ولی از جانب پیامبراکرم(ص) به حکومت یمن گمارده می شود و حتی پس از او پسرانش حکومت را به دست می گیرند. در این مورد هرکسی احساس نقص می کند، سؤال کند، ما جوابگو هستیم !ما با مطالعه و تحقیق کار کردیم. حتی علاقه مندان می توانند به سایتها مراجعه کنند و با جستجو کردن نام «بازان»، داستان زندگی و اطلاعات کافی را درخصوص این شخصیت به دست بیاورند.
تحویلیان در پاسخ به این سؤال که وارد کردن قصه فرعی ای مثل شخصیت «سلمه» که در تاریخ هم وجود نداشته چه دلیلی دارد و آیا این مسأله تحریف در تاریخ نیست، می گوید: «وارد کردن «سلمه» به جهت ایجاد بار دراماتیکی صورت گرفته و حضور او عرفان و خلوص قابل توجه اویس را قوت بیشتر می دهد، زیرا که اویس در مقابل او رفتارهای شرعی یک مسلمان واقعی را به نمایش می گذارد، حالا اگر این شخصیت به ابعاد شخصیت اویس در سیر داستان لطمه وارد کند تحریف در تاریخ است ولی اگر به لحاظ نشان دادن ایمان و قدرت اراده اویس در مقابل گناه باشد تحریف نیست».
وی در ادامه با اشاره به زمان پخش این اثر می گوید: کمی از زمان پخش آن دلگیر شدم زیرا عدم تناسب این اثر با ایام سوگواری محرم به خاطر وجود مراسم جشن در «ستاره سهیل» لطمه هایی را به کار وارد کرد. می پرسم شما به عنوان تهیه کننده اثر به مسؤولان صداوسیما در این خصوص اعتراضی نداشته اید؟ که می گوید: ما این سریال را برای تلویزیون ساخته ایم و مسؤولان هر طور که می خواهند می توانند تصمیم بگیرند، حتماً با توجه به شرایط و موقعیت تلویزیون، تصمیم به پخش آن در این شرایط زمانی گرفته شده است. به هرحال، تلاش خودمان را در این زمینه داشته ایم.
مهران یوسف زاده، طراح صحنه این پروژه درخصوص طراحی صحنه و ساخت دکورهای این اثر می گوید: در ساخت دکورها و طراحی صحنه «ستاره سهیل» به مستندات تاریخی موجود در این زمینه رجوع کردیم و با همکاری سفارت یمن، اطلاعات تازه ای را درخصوص ساختمانها و نوع لباس مردم یمن در آن دوره به دست آوردیم.
یمن در آن دوره کشوری آباد بوده و از طریق یمن کالاها به سایر نقاط دنیا فرستاده می شده است. لباسهای ایرانیان هم براساس مستندات موجود از قرن اول هجری طراحی شدند. درخصوص شهر مدینه هم باید بگویم که با توجه به تغییرات این شهر در دوره های مختلف سعی کردیم شبیه ترین فضاها را به آن دوره طراحی کنیم.
مهران یوسف زاده که سالهای قبل تجربه طراحی صحنه فیلم تاریخی- مذهبی «سفیر» را داشته، در ادامه می گوید: در سفری که قبلاً به قشم داشتم بیشتر فضاهای این شهر را می شناختم به همین دلیل قشم را برای ساخت دکورها انتخاب کردیم و دکورها را در این فضا ساختیم.
وی در پاسخ به این سؤال که برای طراحی صحنه پروژه های تاریخی بیشتر از چه منابعی برای تحقیق بهره می گیرید، می گوید: از هر منبعی که حال و هوای دوره مورد نظرم را به من معرفی کند بهره می گیرم. ما در منابع تاریخی دوره های مختلفی داریم مثلاً قرن اول هجری، دوم و... برخی کتابهای مرجع در این زمینه هست و همین طور افرادی که این دوره ها را به خوبی می شناسند. از آنها استفاده می کنم ولی جدای از این مسایل، پژوهشهای تاریخی نیازمند صرف وقت، امکانات و هزینه بالایی هستند، که ممکن است با کمبود هرکدام از این عناصر، مشکلاتی به وجود بیاید.
اما برخی از نقش آفرینان «ستاره سهیل» در مورد نقش هایشان چه می گویند؟ اکبر عبدی بازیگر نقش جبیر درخصوص این شخصیت می گوید: جبیر شخصی پول پرست و آدم فروش است و با وجود این که مذهب کلیمی دارد، حاضر است به خاطر پول دست به هرکاری بزند.
من در این پروژه در نقش متفاوتی ظاهر شدم و به تجربه تازه ای دست پیدا کردم. عبدی در ادامه می گوید: به عقیده من سریالهای تاریخی- مذهبی اگر به شکل قوی و پخته کار شوند می توانند اطلاعات خوبی به مردم بدهند. یکی از علاقه های من در حرفه بازیگری، کار کردن در پروژه های تاریخی است و هیچ وقت نخواسته ام از گردونه کسب تجربه تازه در بازیگری خارج باشم. «ستاره سهیل» تجربه تازه ای بود که باعث شد خودم را در شرایط دیگری محک بزنم.
شاید مردم من را بیشتر در آثاری دیده باشند که جنبه های طنز در آن مشهود است اما این اثر چهره متفاوتی را از من به نمایش گذاشت.
شبنم قلی خانی، بازیگر نقش «سلمه» هم درخصوص نقش تازه اش می گوید: سلمه دختری است که عاشق اویس می شود، هرچند که این عشق نوعی عشق کودکانه است و بعداً «سلمه» تحت تأثیر راه و روش زندگی اویس، از یک عشق مادی و زمینی به یک عشق بزرگ و معنوی می رسد. یکی از دلایلم برای پذیرفتن این نقش، علاقه ام به کار کردن در آثار تاریخی است.
بازیگر نقش «مریم مقدس» درخصوص استفاده از تجربیاتش از سریال «مریم مقدس» در پروژه «ستاره سهیل» می گوید: «سلمه» زندگی روزمره ای دارد ولی «مریم مقدس» نقش بسیار متفاوتی داشت. اما کار در سریال «مریم مقدس» اصول بازی در سریالها و آثار مذهبی- تاریخی را به من یاد داد. من در هنگام کار در سریالهایی به این شکل، سعی می کنم دقیق ترین اطلاعات را از فیلمنامه بگیرم و بعد از آن اگر نیاز بیشتری بود به کتابهای تاریخی مراجعه می کنم تا اطلاعات بیشتری درباره آن موضوع یا شخصیت پیدا کنم.
محمودرضا قدیریان، گوینده و بازیگر رادیوست و سالهاست در این عرصه فعالیت دارد ولی «ستاره سهیل» و نقش اویس قرنی اولین تجربه بازیگری او مقابل دوربین است. او در مورد این نقش می گوید: از آنجایی که من گوینده و بازیگر رادیویی هستم و البته هر از گاهی کارگردانی را هم در رادیو دنبال می کنم، چندان با فضای بازیگری بیگانه نبودم چند سال تجربه کار در رادیو به من کمک کرد تا راحت تر در فضای کار قرار بگیرم. وقتی برای نقش «اویس» انتخاب شدم، سعی کردم از تجربه های کارگردان، تهیه کننده و سایر دوستانی که در مراحل پیش تولید از راهنمایی های آنها بهره مند بودم، استفاده کنم. البته منابع و کتابهایی هم بود که به آنها رجوع کردیم تا این شخصیت را بیشتر بشناسم.
از قدیریان می پرسم که فکر می کند چقدر این شخصیت به اویس تاریخی نزدیک است که می گوید: این کار با پشتوانه دقیق تحقیق و مطالعه پیش رفت و همه سعی کرده اند تا چیزی مخفی نمایند و اویس «ستاره سهیل» با اویس واقعی در تاریخ نزدیک باشد.درخصوص چهره و فیزیک هم تحقیق بسیاری شده و من هم گریم خاصی داشتم. اویس آدمی لاغر اندام بوده و من برای رسیدن به چهره نزدیک تری به او، سعی کردم چند کیلو از وزنم را کم کنم.
قدیریان همچنین درباره تفاوت بازیگری در عرصه رادیو و تلویزیون می گوید: کار در رادیو مشکل تر از کار جلوی دوربین است. در رادیو گوینده فقط با صدا می تواند با مخاطب ارتباط برقرار کند و بقیه با تخیل مخاطب است ولی مقابل دوربین و جاذبه تصویر، کار را راحت تر می کند.
وی خاطر نشان می کند: من نمی دانم که در این کار چقدر موفق بوده ام و دوستان و سایر استادان باید در این مورد نظر بدهند ولی من خیلی تلاش کردم تا به شخصیت اویس نزدیک شوم، چون احساس می کردم وظیفه سنگینی به عهده من است و من باید این وظیفه را به بهترین شکل ارایه کنم.

ملیحه پژمان

منبع : روزنامه قدس