نقد دلایل عمده پرداخت یارانه انرژی (دیدگاه دکتر سبوحی)

دکتر یدالله سبوحی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف و رئیس پژوهشکده علوم و فناوری انرژی شریف به­عنوان یکی از سخنرانان در میزگرد "هدفمند کردن یارانه­هی انرژی" به ارایه نظرات خود در زمینه یارانه­های انرژی پرداخت.
نقد دلیل پرداخت یارانه:
اگر بخواهیم دو دلیل عمده برای پرداخت یارانه مطرح کنیم، باید دلیل زیر را مورد بررسی قرار دهیم:
۱) دلیل اجتماعی
یارانه انرژی پرداخت می‌شود تا هزینه انرژی کم شود و فشار کمتری روی خانوار وارد گردد. بطور متوسط برای هر خانواده در ماه بین ۸۰ تا۹۰ هزار تومان یارانه انرژی می‌پردازیم. ولی آن کسی که بیشتر از انرژی استفاده می‌کند به میزان بیشتری از یارانه انرژی سهم می­برد.
یک خانوار شهری به طور متوسط نزدیک به ۳۰۰۰ متر مکعب در سال گاز طبیعی مصرف می‌کند و نزدیک به ۲۵۰۰ تا۳۰۰۰ کیلو وات­ ساعت برق در سال مصرف می‌کند. این در حالی است که مصرف سوخت خانوار روستایی در مرفه‌ترین روستاها بین ۱۲۰۰ تا ۱۴۰۰ لیتر نفت سفید است که هر لیتر نفت سفید معادل یک متر مکعب گاز طبیعی است. همچنین خانوارهای روستایی در ماه بین ۱۲۰ تا۱۴۰ کیلو وات ساعت برق مصرف می‌کنند که معادل ۱۶۰۰ تا۱۹۰۰ کیلووات ساعت در سال است.
پس هرچقدر در آمد خانوار بالاتر باشد، سهم بیشتری از یارانه را استفاده می‌کند. مثلاً حدود ۸۰ درصد خانوارهای شهری فاقد خودرو هستند و از یارانه بنزین سهم خاصی نمی­برند. بسیاری از خانواده‌های شهری از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند که سوخت آنها از گازوئیل تامین می­شود. بنابراین بهره‌مندی خانوارهای شهری که صاحب خودرو هستند خیلی بیشتر است و برقراری رفاه اجتماعی و تثبیت عدالت اجتماعی از این طریق امکان‌‌پذیر نیست.
از طرف دیگر خانوارها نیازهای بسیار اساسی‌تری دارند که دولت باید به آنها کمک کند. بسیاری از خانواده‌ها در جنوب تهران داریم که مواد غذایی کافی در ماه در اختیار ندارند. شاید باور نکنید بعضی از خانوارها در ماه ۱۲۰۰۰ تومان از کمیته امداد امام خمینی می­گیرند. غیرقابل تصور است که در جامعه در حال حاضر با ۱۲ هزار تومان، یک خانوار بتواند زندگی کند ولی این وجود دارد. بنابرین خیلی نیازهای اساسی‌تری وجود دارد که دولت می‌توانست این منابع را به آنها تخصیص و در راستی عدالت اجتماعی هم قدم بردارد ولی با یارانه انرژی هیچ‌گاه این مسئله تحقق پیدا نمی‌کند.
۲) مزیت نسبی برای صنعت
دومین دلیلی که مطرح می‌شود این است که هزینه انرژی مصرفی تولید کننده کم شود تا در نهایت هزینه‌ای که بر مصرف کننده تحمیل می‌شود، کم شود. در مقایسه با کشورهای دنیا، هزینه‌ انرژی در ایران خیلی کمتر است و این می‌تواند یک منشاء محرک توسعة اقتصادی کشور باشد و منابع درآمدی زیادی را بوجود آورد. بنابرین گفته می‌شود که چون مزیت نسبی داریم اگر ما بتوانیم انرژی را ارزان کنیم و در اختیار صنیع قرار دهیم، صنیع محصولاتی با قیمت ارزان تولید می‌کنند و در نتیجه قدرت رقابت ما در بازارهای بین‌المللی بیشتر می­شود.
اما در زمینه این دلیل نیز باید گفت که مقدار مصرف انرژی ما بیشتر از دیگر کشورهای صنعتی است و لذا آن مزیتی که در قیمت داریم، از طریق مقدار مصرف از بین می‌رود. هزینه انرژی برابر است با مقدار مصرف ضرب در قیمت انرژی؛ بنابرین اگر جمع هزینه را مبنا قرار دهیم، از طریق عدم کارآیی فنی و نبود تکنولوژی مناسب مزیت خود را از دست می‌دهیم.
این بحث مشابه بحث نیروی کار است. نیروی کار ما ارزان است ولی بهره‌وری کار نیز خیلی پایین است. بنابراین با توجه به عدم کارآیی‌هایی که در بخش های مختلف ایجاد کرده­ایم، مزیت نسبی را به حداقل می‌رسانیم كه منشا آن در قیمت های انرژی است.
استفاده از درآمدهای نفتی بری تامین هزینه‌های جاری کشور!؟
هزینه انرژی در یک واحد تولیدی، جزء هزینه‌های جاری است. وقتی که دولت یارانه انرژی می‌پردازد، در حقیقت به نوعی هزینه‌هی جاری جامعه را تامین می‌کند و ین یک آفت بزرگ اجتماعی دارد و آن این است که بخش عمده‌ای از منابع درآمدی کشور که حاصل رانت منابع نفتی است، صرف پرداخت یارانه انرژی می­شود. به دلیل مزیت خاصی که کشور ما در دنیا دارد، فرض کنید از گذشته پول نفت در اختیار ما قرارگرفته و آنرا برای مصارف روزمره بکار برده‌ایم. نرخ تنزیل در اقتصاد ما بسیار بالاست. به عبارت دیگر نرخ رجحان زمانی در اقتصاد ما بسیار بالاست. برای همین است که ما کوته‌نگر شده‌یم و تمام سرمایه‌گذاری ها باید در عرض ۶ ماه برگشت پیدا کند و نتیجتاً بخش خصوصی نمی‌تواند کار کند و ریسک سرمایه‌گذاری بسیار بالاست. بنابراین یکی از پیامدهای بسیار مهم اجتماعی و اقتصادی پرداخت یارانه‌ها، افزایش نرخ تنزیل و نرخ رجحان زمانی است. همچنین عدم کارآیی اقتصادی به دلیل انحراف قیمتها از هزینه نهایی یک معضل بزرگ اجتماعی است.

منبع : شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران