چشم انداز میزان عرضه و تقاضای انرژی جهانی تا سال ۲۰۳۰

انرژی یک سرمایه گذاری متمرکز بلندمدت است. ما به عنوان یک بازیگر اصلی در صنعت انرژی جهانی (نفت و گاز) باید توقع و تلاش را در جهت پیش بردن و تغییر دادن این صنعت به سوی حالتی که جاذب سرمایه ها باشد به کار گیریم. این مقاله در پی آن است که با به دست دادن آمار و ارقامی ازمیزان عرضه و تقاضای انرژی ( به طور خاص نفت و گاز ) در حال حاضر و پیش بینی روند آن در سالهای آتی٬ امکان و ضرورت و قابلیت های کشورمان٬ ایران را در عرصه صادرات گاز مورد بحث اجمالی بگذارد.
۱) رشد اقتصادی و توسعه جمعیتی باعث افزایش نیاز جهانی به انرژی می شود:
انرژی نسبت به رشد اقتصادی حساس است. پیش بینی می شود که اقتصاد جهانی تا سال ۲۰۳۰ از نظر حجم و اندازه دوبرابر شود. عمده این افزایش مربوط به کشورهای در حال توسعه است که امروزه تنها %۲۵ از اقتصاد خروجی جهانی را در اختیار دارند. تا سال ۲۰۳۰ این سهم به %۳۰ افزایش خواهد یافت که نتیجه توسعه سریع اقتصادی کشورهایی نظیر چین٬هند٬ اندونزی و مالزی می باشد.
جمعیت جهانی نیز در حال توسعه است. جمعیت جهانی در حال حاضر قریب به ۶.۵ میلیون نفر است. پیش بینی می شود که جهان تا سال ۲۰۳۰ به ۸ میلیون نفر برسد که نزدیک به ۹۵% این رشد مربوط به کشورهای در حال توسعه است.
در حال حاضر هنوز حدود ۱.۶ میلیون نفر از مردم جهان به انرژی الکتریکی دسترسی ندارند و حدود ۲.۴ میلیون نفر به سوختهای ابتدایی مانند چوب و پوشال درختان برای ایجاد گرما و به منظور پجت و پز وابسته اند.
رشد اقتصادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در طول حدود ربع قرن آینده ٬ تاثیری شگفت انگیز بر تقاضای جهانی انرژی و الگگوهای تجاری آن دارد.
۲) نیاز عظیم و رو به رشد به انرژی:
در حال حاضر به طور متوسط روزانه ۲۵۰ میلیون بشکه انرژی (بشکه معادل نفت) در جهان مصرف می شود که این مقدار به طور یکسانی میان کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه توزیع شده است.
انتظار می رود که با توجه به میزان رشد اعلام شده توسط کشورهای در حال توسعه سریع٬ تا سال ۲۰۳۰ نیاز جهانی انرژی تقریبا %۵۰ بیشتر از مصرف جهانی حال حاضر باشد.
۳) سوخت های فسیلی٬ منابع غالب انرژی:
با گذشت زمان منابع انرژی جدید و تکنولوژی های پیشرفته مربوط به آنها مورد نیاز خواهد بود. با این وجود حداقل تا سال ۲۰۳۰ سوخت های فسیلی و از جمله گاز همچنان اصلی ترین پاسخگوی تقاضای جهانی انرژی خواهند بود. این نو ع از سوخت تنها منبعی است که از نظر مقدار و انعطاف توانایی براورده کردن این نیاز عظیم جهانی به انرژی در طول این دوره را دارد. تقاضای مصرف نفت%۱.۴ تا%۱.۶ درصد و زغال سنگ %۱.۳ تا %۱.۵درصد پیش بینی شده است که از اهمیت دوباره نفت در دو دهه آینده حکایت می کند. با این توصیف، در سی سال آینده اگر چه سهم نفت در سبد تقاضای مصرف انرژی جهانی از بیش از ۴۰ درصد به حدود ۳۸ درصد کاهش می یابد، اما همچنان به منزله مهم ترین سوخت جهانی تلقی می شود.
ـ نفت و گاز مشترکا نزدیک به %۶۰ کل تقاضای انرژی در سال ۲۰۳۰ ( سهمی مشابه میزان امروزی ) را برطرف می کنند.
ـ انتظار می رود که مصرف نفت سالیانه %۱.۴ رشد داشته باشد. ارتقای سیستم مصرف سوخت وسایل نقلیه، رشد تقاضا را محدود می کند.
ـ پیش بینی می شود که رشد مصرف گاز %۱.۸ در سال باشد که علت عمده ی آ رشد شدید تقاضای جهانی برای انرژی الکتریکی است.
▪ گاز طبیعی:
تولید توان بالای انرژی، مزیت های زیست محیطی و فناوری پیشرفته LNG باعث رشد تقاضا برای گاز خواهد بود.
میزان تقاضا برای کاز طبیعی همزمان با رشد نیازها به انرژی الکتریکی افزایش پیدا خواهد کرد. این رشد با در نظر گرفتن مزایای موجود در گاز در زمینه میزان بازدهی آن در تولید انرژی و همچنین مزیت های زیست محیطی ان تقویت می شود. این رشد در اسیا و اقیانوسیه سریعتر خواهد بود.
توقع بر اینست که بازدهی تولید انرژی الکتریکی و توزیع ان به واسطه ی استفاده از تکنولوژیهای برتر و پیشرفته تر تولید انرژی و انتقال ان٬ به رشد خود ادامه دهد.
یک معلول مهم حاصل از این افزایش رو به رشد تقاضا برای گاز طبیعی٬ نقش فزاینده ی صادرات گاز٬ بویژه در امریکای شمالی و اروپا که انتظار میرود تولید داخلی شان کاهش یابد٬ میباشد. برای ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا٬ فاصله ی بین کشورهای اصلی میرف کننده ی گاز و منابع عرضه ی انها افزایش می یابد.
در حالیکه خطوط لوله به عنوان یک وسیله ی مناسب و کارامد در انتقال حجم عمده ی گاز باقی می مانند٬ جهان به طور زیادی به گاز طبیعی مایع ( LNG ) اعتماد خواهد کرد که به صورت حجمهای عظیم از طریق اقیانوسها و به وسیله ی تانکرهای LNG حمل و نقل می شود.
ـ پیش بینی می شود که در امریکای شمالی تا سال ۲۰۳۰ علی رغم افزایش عرضه از طریق خطوط لوله های شمالی و پیشرفتهای عرصه ی گاز٬ صادرات LNG تا حد %۲۵ عرضه ی جهانی افزایش یابد ( این رقم در حال حاضر %۳ است.)
ـ انتظار می رود که این افزایش برای اروپا به میزان %۸۰ -- %۴۰ کل عرضه باشد. علاوه بر LNG صادرات از طریق خطوط لوله به وسیله ی روسیه و کشورهای حوضه ی خزر و به طور ویژه ایران٬ افزایش پیدا خواهد کرد.
ـ تقاضای گاز در اسیا و اقیانوسیه در طول ۲۵ سال اینده٬ ۳ برابر خواهد شد. تولیدات داخلی کشورها به طور عمده با این میزان بالای نیاز مواجه خواهد شد٬ با این وجود٬ تداوم صادرات از طریق خطوط لوله و حجم های عمده ی صادرات به حالت LNG نیز مورد انتظار است.
▪ رشد غیرمنتظره ی LNG :
تا سال ۲۰۳۰ بازار LNG به طور شگرفی به صورت افزایش ۵ برابری حجم ان تا حدود ۷۵ میلیارد فوت مکعب در روز (BCFD) ٬ تغییر خواهد کرد. این میزان برابر %۱۵ حجم کل بازار گاز جهانی در سال ۲۰۳۰ در مقایسه با میزان %۵ ان در سال ۲۰۰۰ است.
مرکزیت عرضه ی جهانی LNG از بخشهای اسیا-اقیانوسیه به منطقه ی خاورمیانه و افریقای غربی تغییر خواهد کرد.
۴) وابستگی جهانی به عرضه ی منطقه ی خاورمیانه و رویکرد محتمل برای حل آن:
پیش بینی می شود که حجم عرضه ی منطقه ی خاورمیانه به راحتی دو برابر میزان عرضه توسط افریقا یا منطقه ی اسیا-اقیانوسیه باشد. بنابراین به نظر میرسد که منابع و مخازن موجود و عرضه ی ان نسبت به میزان تقاضا کافی باشد. با این حال با توجه به اینکه روندها در دهه های آینده از خروج تعدادی از میدان های هیدروکربوری بزرگ در مناطق غیر خاور میانه از روند تولید حکایت دارد؛ از این رو تشدید میزان وابستگی واردکنندگان نفت و گاز به این منطقه وجود خواهد داشت. یکی از مواردی که می تواند از وابستگی کشورهای واردکننده نفت و گاز از منطقه خاور میانه بکاهد، گسترش استفاده از منابع نفتی نامتعارف همچون شن های آغشته به نفت است که عمده منابع آن در کانادا و ونزوئلا متمرکز است و بر مبنای برآوردهای اولیه، ذخایر آن از کل ذخایر نفت متعارف خاور میانه بیشتر است.
به علت محدودیت بهره برداری از این منابع و گران بودن هزینه تمام شده، استخراج از این منابع صرفه اقتصادی ندارد. هم اکنون تمرکز بسیار شدیدی در تحقیقات لازم برای بهبود فناوری های بالادستی و استخراج نفت از این منابع سامان یافته است؛ به گونه ای که بتواند در آینده نزدیک بهره برداری بیشتر از این منابع را به صرفه کند. حتی در برآوردهای منابع تولیدی آینده سهمی بیشتر برای این منابع قائل شده اند و باید در انتظار تحولاتی جدید در این زمینه بود.
● نتیجه گیری:
بازار تقاضای انرژی٬ میدان مناسبی برای استفاده از منابع خدادادی کشور است. افزایش رو به رشد تقاضا و مصرف انرژی (نفت و گاز) در جهان و قابلیت های کشور ایران٬ فرصت حضور هر چه قویتر آن را در عرصه صادرات انرژی و بازارهای جهانی گوشزد می کند. خوشبختانه ایران از نظر صادرات نفت مسئله چندانی ندارد. لازم است سیاست هایی جهت توسعه صادرات گاز اعمال شود.
با توجه به اینکه ایران از لحاظ جغرافیایی در همسایگی روسیه٬ کشورهای CIS و همچنین در قسمت شرقی اروپا قرار دارد٬ قابلیت صدور حجم های عظیم گاز طبیعی به بازارهای کشورهای اروپایی در غرب خود٬ و بازارهای رو به رشد انرژی ناحیه ی شرق آسیا را دارد.
واضح است که ایران به عنوان دومین دارنده مخازن گاز جهان باید تا کنون در ردیف کشورهای اصلی صادرکننده ی گاز قرار میگرفت. از جمله عواملی که مانع چنین چیزی شده اند٬ منابع سرمایه گذاری ناکافی٬ تقاضای بالای داخلی برای سوخت٬ تزریق گاز به مخازن نفتی٬ سیاست های زیست محیطی داخلی برای جایگزینی سوخت های نفت و گازوئیل با گاز و ناتوانی عده ای از نامزدهای خرید در جداسازی سیاست از اقتصاد و یا حل اختلافات و مشاجره ها مانند نزاع هند و پاکستان بر سر مسئله کشمیر را می توان نام برد.
موقعیت ژئو-اقتصادی ایران٬ آن را از سایر کشورهای با منابع غنی گاز در منطقه متمایز می کند. ایران در بطن کشورهای تولید کننده عمده نفت و گاز است. ایران با ۱۵ کشور مرز ابی و خاکی مشترک دارد. همچنین ایران با داشتن ۷۰ میلیون جمعیت از نیروی متخصص قویتری برخوردار است. بدین طریق و با در نظر گرفتن حجم عظیم منابع گازی٬ موقعیت جغرافیایی و نیروی انسانی٬ ایران به می تواند به سرعت به عنوان یکی از اصلی ترین تامین کنندگان گاز طبیعی در بازارهای جهانی ظاهر شود.
پروژه ها و طرح هایی که ایران می تواند در زمینه ی صادرات گاز انجام دهد شامل پروژه های انتقال گاز از طریق خط لوله٬ پروژه های LNG و سیستم های تبدیل گاز به مایع GTL)) است. خوشبختانه کارهایی در این زمینه ها در دست انجام است که با مقایسه میزان کنونی تولید و پتانسیل تولید ضرورت گسترش هرچه بیشتر این گونه فعالیت ها را درمی یابیم.

شمی میرزایی
مراجع:
۱. LNG development from SouthPars, meeting NIGC /TOTALFINAELF, Tehran, April, ۱۸th ۲۰۰۰.
۲. World energy database, NRD – LINK ۳.۰.۱ software Enerdata S.
۳. BP annular statistical review of world energy, may ۲۰۰۶.
۴. http://www.unece.org
۵. http://www.boursenegar.com
http://www.shana.ir .۶
ابوذر سلیمانی دانشجوی مهندسی نفت دانشکده مهندسی نفت اهواز