آلودگی مسیل ها و راه های جلوگیری

● چکیده
در اکثر شهر ها مسیل های ناحیه شهری و مسکونی همواره کانون تخلیه فاضلابها، زباله ها و نخاله های ساختمانی هستند.بخصوص در حاشیه شهرها این رخداد از شدت بیشتری برخوردار می باشد. این پدیده باعث می گردد تا مسیل چهره زشت و پلشت به خود گیرد و کانون آلودگی و پرورش و تکثیر جوندگان و حشرات و منبع انتشار بوهای نامطلوب باشد.
مسیل هایی با این مشخصات همواره باعث تنفر شهرنشینان است و برای شهرداری ها مشکلات بهداشتی و اجتماعی ایجاد می کند. برای حفظ بهداشت عمومی باید شهرداری ها اهمیت زیادی برای بهسازی و بهداشت مسیل های شهری قائل شوند .در این مقاله آلودگی ها، عوارض آنها و نکات فنی جهت جلوگیری از آلاینده ها ،دفع شر جوندگان و حشرات ارائه می گردد.
● مقدمه
مسیل مجرای طبیعی است كه روان آب حاصل از باران ، برف و رگبار ها موقتاً در آن جریان پیدا می كند . در گذشته های دور انسان برای دسترسی بهتر و آسان تر به آب برای امورات كشاورزی و عمرانی در جوار رودخانه ها و مسیلها سكونت گزیده است.به مرور زمان با توسعه شهرها و رشد جمعیت مسیلها در معرض تخریب و آلودگی قرار گرفته اند . شناخت عوامل آلاینده مسیل ها و كنترل آنها باعث می شود شهرها به صورت محیط های جذاب و سالم تری برای زندگی در آیند و شهرنشینان احساس امنیت بهداشتی بیشتری داشته باشند .
● روش کار
▪ بررسی عوامل آلوده كننده مسیل
۱) فرسایش در حوضه بالا دست مسیل
آبی كه در مسیل جریان می یابد حاصل نزولات جوی است . آب باران و برف خالص ترین آب است ، اما ضمن نزول به سمت زمین غبار و گازهای موجود در هوا را در خود می گیرد و شكلی اسیدی می یابد .
این آب در اثر جاری شدن در سطح حوضه آبخیز باعث فرسایش و حمل ذرات خاك ، لاشبرگ و خار و خاشاك می شود. قسمتی از مسیل كه خارج از منطقه مسكونی است آلودگی آب آن در اولین سیلاب بیشترین آلودگی را دارد ولی در سیلاب های بعدی رسوبات معلق و بار كف كه ناشی از پدیده فرسایش حوضه و كف كنی مسیل است ، بیشترین غلظت را به خود اختصاص می دهند .شکل (۱) فرساِِِیِش و تولید رسوب را در سرشاخه مسیل نشان می دهد.
۲) كثافات و لجن های خیابانی
آلودگی ثانویه در قسمتی از مسیل كه در منطقه مسكونی قرار دارد اتفاق می افتد. در منطقه مسكونی ابتدایی ترین نوع مواد آلاینده كثافات و لجن های حاصل از خیابانها و معابر و جوی ها است كه به مسیل وارد می شوند . میزان و مقدار این مواد بستگی به فعالیت های تنظیفی شهرداری در شهرها دارد . هر چه سطح شهر تمیز تر و جوی ها فاقد لجن كمتری باشند ، دریافت آلودگی مسیل كمتر خواهد بود .
۳) فاضلاب
نوع دیگر آلاینده هایی كه به مسیل ها وارد می شوند ، فاضلابها هستند. در برخی شهرها فاضلاب ناشی از شستشوی آشپزخانه ، حیاط و حتی حمام به جوی خیابان ریخته شده و به مسیل منتهی می گردند . در برخی شهرها كه منطقه مسكونی سنگلاخ و فاقد چاه جذبی و شبكه جمع آوری فاضلاب هستند علاوه بر فاضلاب فوق ، فاضلاب خانگی خروجی از سپتیك تانك یا گند گاه مستقیما به مسیل وارد می شود . نمونه عینی این پدیده در شهر اراک قبل از اجرای طرح جمع آوری فاضلاب قابل مشاهده بود.
برخی مسیل ها نیز فاضلاب صنایع کوچک مثل سنگبری ، ماسه شویی ، صنایع غذایی ، موزاییك سازی به آنها وارد می شوند . مسیل شهری اراک نمونه اینگونه مسیل ها است.
۴) زباله های خانگی
مواد زاید جامد شهری ( زباله های خانگی ) نیز در آلودگی مسیل ها نقش اصلی را دارند . زباله ها و نخاله ها معمولا به مسیل هایی ریخته می شوند كه ساماندهی نشده اند و معمولا از حاشیه شهر عبور می كنند . مسیلهای ساماندهی شده ای كه از داخل شهر می گذرند معمولا كمتر در معرض زباله ها و نخاله هل قرار می گیرند . عاملان تخلیه زباله به مسیل را می توان به صورت زیر نام برد :
- خانوارهای ساكن در نزدیك مسیل كه از نظر فرهنگی در سطح پایین قرار دارند. این افراد كه معمولا عده ی كمی را تشكیل می دهند به جای قراردادن زباله در جایگاه های مشخص شده توسط شهرداری ، به علت نزدیكی به مسیل ترجیح می دهند زباله را به مسیل بریزند.
- عابران گذری
این دسته افراد معمولا ضمن عبور از كنار مسیل آسان ترین روش خلاصی از زباله و ضایعات را تخلیه یا انداختن آن به مسیل می دانند . مثل انداختن سبزه ها در ایام سیزده نوروز ، ریختن لباس های كهنه و اشغال حاصل از بسته بندی اشیا .
- مغازه داران
عمدتا زباله ها را مغازه ها به جوی ها می ریزند و منتهی به مسیل ها می گردد. شکل (۲) این مطلب را تاییدمی نماید
- برخی رفتگران منطقه كه به مسیل دسترسی دارند ، زباله هایی را كه شب از در منازل جمع آوری نشده است ، به درون مسیل می ریزند تا مجبور نباشند آن را در مسیر طولانی حمل کرده و به جایگاه انتقال دهند .
در شهر تهران روزانه ۵۴۷۶ تن زباله تولید می شود كه ۲۸ تن آن به نهرها ریخته می شود {۱}.
۵) نخاله های ساختمانی
نخاله های ساختمانی معمولا توسط وانت بارهای كوچك ، سه چرخه ها و خانوارهای همجوار به مسیل ریخته می شوند .
۶) ضایعات درختی
ضایعات باغچه ای مثل شاخه های بریده درختان و گلها در فصل پاییز یا حرس در فصل بهار معمولا به مسیل ریخته می شوند .علت این امر عدم جمع آوری و حمل توسط شركتهای زیبا سازی شهرداری است .
▪ عوارض آلودگی مسیل
مواد گوناگونی كه به عنوان آلاینده وارد مسیل می گردند هر كدام به تنهایی یا آمیخته با هم اثرات سوئی را در مسیل و در طبیعت ایجاد می كنند.
۱) فاضلاب
فاضلاب اساسا ماهیت ناپاك و كثیفی دارد و سبب شرایط غیر بهداشتی مسیل می گردد . انواع میكربهای بیماریزا در فاضلاب منازل ، سپتیك تانك ها ، صنایع و ... وجود دارند . فاضلاب صنایع و كارخانجات حاوی مواد سمی و تركیبات بسیار پیچیده است . آب مسیل چنانچه در پایین دست در كشاورزی مورد استفاده قرار گیرد می تواند باعث آلودگی خاك و محصولات شده و زندگی انسان ها و دام ها را به مخاطره اندازد{۲} .
اصولا در فاضلاب عامل بیماری های وبا، حصبه ، شبه حصبه ، اسهال ها ، ورم معده ، ورم روده و ورم جگر و كرم قلابدار وجود دارند . این میكروبها و انگلها از طریق محصولاتی كه خام خورده می شوند یا از طریق آب آلوده شده با فاضلاب یا تماس مستقیم به انسان منتقل می شوند.ورود فاضلاب و زباله(پس ماند فساد پذیر) به مسیل در صورتیكه آب در آن جاری شود میزان BOD و COD افزایش می یابدو پیوستن مسیل به رودخانه باعث صدمه به آبزیان می شود{۳}.
۲) زباله ها
زباله های ریخته شده در مسیل محل كه در كناره دیواره ها انباشته می شوند بوی آنها باعث اذیت و آزار مردم می شود . همچنین زباله باعث جذب مگس و پشه شده و محل بسیار مناسب برای تولید ، تكثیر و پرورش یافتن جوندگان و حشرات می باشند. موش كه امروزه مشكل بیشتر شهر های بزرگ است ، یكی از كانونهای تولید و تكثیر ان مسیل ها ی شهری بی سر و سامان هستند . موش می تواند ۲۱ نوع بیماری را سبب شود . مبارزه با موش ها هزینه زیادی را به شهرداری ها تحمیل می كند.
طبق آمار بیش از ۹۰ درصد آبگرفتگی های معابر تهران به علت زباله هایی است که در مسیل ها ریخته شده است. بوجود آمدن چاله های ناشی از کف کنی سیلاب در بستر مسیل ها و از طرفیپرشدن این گودال ها با فاضلاب و زباله محیط بسیار خطر ناکی ایجاد می کند. در مسیل کن در محدوده منطقه ۲۲ شهرداری تهران یک کارگر بعلت سقوط در همین چاله ها جان خود را از دست داد.
جمع آوری ۲ میلیون تن زباله و لجن از طرِق لایروبی سالانه ۱۳ میلیارد تومان به شهرداری تهران تحمیل میکند{۴}. این نمونه کوچکی از هزینه های گزافی است که دولت و ملت باید بعلت بی سروسامانی مسیل ها تحمل نمایندد
۳) ضایعات باغچه ای
شاخه شكسته درختان در مسیل باعث ایجادمشكلات گرفتگی دهانه پل ها و بالازدگی آب می شود. در بهار ۱۳۸۵ به علت بالازدگی آب مسیل ها در تهران ۱۸ مورد تخریب ساختمان و۷۹۰ میلیون ریال خسارت وارد شده است و به علت پخش آب در معابرو فروكشی سطح معابر و خیابان ها در همین تاریخ ۲ مورد مرگ و ۱۱ مورد مصدومیت اتفاق افتاده است {۱ }.
● نتایج
▪ راهكارهای كاهش و كنترل آلودگی مسیل ها
- نصب تابلو هایی در طول مسیر مسیل با درج عبارت هایی مثل(ریختن زباله ممنوع) یا( ریختن زباله و نخاله تحت پیگرد قانونی قرارمی گیرد).
- آموزش عمومی محیط زیست از طریق رسانه ها با تاكید بر نمایان ساختن اثرات سوء ریختن زباله فاضلاب و... به مسیل ها.
- ایجادشبكه جمع اوری فاضلاب در مناطق سنگلاخ و شیبدار شهر به منظور جلوگیری از ورود فاضلاب خام یا خروجی از سپتیك تانك ها به مسیل.
- هشدار های كتبی به خانوارهای مستقر در اطراف مسیل مبنی بر عدم ریزش زباله ، فاضلاب و ضایعات كشاورزی به مسیل .
- هشدارهای كتبی به مصالح فروشان كه دارای سه چرخه های حمل نخاله می باشند.
- مسقف كردن مسیری از مسیل كه در نقاط پر رفت و آمد و شلوغ قرار گرفته به منظور جلوگیری از سقوط انسانها ، وسایل نقلیه و ریختن زباله در آن . شكل (۲) مسیل مسقف شده را نشان میدهد.
- قبل از نقطه ی مسقف شبكه فلزی به ابعاد مناسب قرار داده می شود كه زباله هابه داخل مسیر مسقف برده نشوند.
ـ حداث دیواره های حفاظتی در اطراف مسیل در نقاط شلوغ .
- حصار كشی اطراف مسیل با تورهای سیمی در مناطقی كه مردم اقدام به ریختن زباله می كنند.
- تعیین محل های خاص برای تخلیه نخاله های ساختمانی اندك كه حاصل تولید كارهای ساختمانی كوچك می باشد در نقاط مختلف طول مسیر مسیل زیرا كسی كه فقط یك یا دو گونی نخاله دارد رغبت به انتقال آن به خارج شهر ندارد.
- پاكسازی مسیل قبل از شروع بارندگی در مسیل هایی كه وسیله نقلیه در آن می تواند رفت و آمد كند
- ساماندهی اطراف مسیلها را نباید از نظر دور داشت بخصوص مسیلهای كه در حاشیه شهرها قرار دارند را می توان سر و سامان داد و به عنوان تفریح گاه یا موارد دیگر مورد استفاده قرار داد . نمونه این پدیده تصویب طرح احداث دریاچه ۱۱ میلیون متر مكعبی مسیل كن در شهرداری منطقه ۲۲ تهران است {۵}.
● نتیجه گیری
مسیل هایی كه از مناطق مسكونی عبور می كنند همواره در معرض هجوم تخلیه فاضلابها ، زباله ها وضایعات كشاورزی باغچه ای قرار دارند. این آلاینده ها علاوه براینكه سیمای مسیل را پلشت و زشت جلوه می دهند ، عوارض و مشكلات خاصی در آب و خاك ایجاد می كنند .بنا بر این شهرداریها میبایست ساماندهی مسیل های شهری را در اولویت كاری خود قرار دهند.عدم توجه به مسائل زیست محیطی باعث شده تا ایران در جهان حائز رتبه ۱۳۲جهان باشد. عدم برنامه ریزی در مورد مسائل زِست محِیطی شهری فردا هزینه های مضاعفی را بر ملت و دولت اجبار خواهد نمود.

حشمت اله آقارضی

منبع : زیست شناسی