هزینه‌هائی که باید بپردازیم

روند رو به رشد تولید روغن‌نباتی در سال‌های اخیر اگر چه نوید توسعه مناسب در این صنعت را می‌دهد ولیکن زنگ خطری را نیز به‌صدا درآورده است چرا که رشد تولید، بیشتر از ظرفیت مصرف داخلی است و برای دستیابی به بازارهای هدف خارجی نیز تفکر و برنامه‌ریزی خاصی صورت نگرفته است، در نتیجه این رشد ناهمگون باعث تداخل اهداف و سودآوری شرکت‌ها و بازارشکنی و خسارت به پیکره این صنعت را در نهایت در پی خواهد داشت.
بازار شدیداً رقابتی و بی‌ثبات صنعت روغن‌نباتی مانع از برنامه‌ریزی مدون درازمدت برای آن می‌شود، حال آن‌که با در نظر گرفتن برنامه‌ریزی استراتژیک و با در دست داشتن ابزار کنترلی نظیر سهمیه‌بندی فروش کالا، اخذ تضمین جهت جلوگیری از تخلف شرکت‌ها توسط انجمن صنفی، اعطاء سهمیه تولید، تقسیم سود عادلانه بین شرکت‌های تولیدکننده، منظم کردن روند عرضه و تقاضا، بهبود تولید و بسته‌بندی، راه‌یافتن با بازارهای هدف خارجی و افزایش صادرات به کشورهای همسایه با توجه به ضعف صنعت تولید روغن‌نباتی در این کشورها و... می‌توان از آن در راه اعتلاء رشد و شکوفائی صنعت روغن‌نباتی کشور، سود جست.
● راهکارها:
▪ راهکار داخلی
اخیراً بازار بورس عرضه و تقاضای کالاهای کشاورزی (دانه‌های روغنی نیز جزء یکی از کالاهای مورد معامله در بورس می‌باشد) با همت وزارت جهادکشاورزی و بازرگانی افتتاح شد که شاید بتوان گفت یکی از عملکردهای مثبت فوق‌العاده تأثیرگذار اقتصادی این دو وزارت‌خانه در سال‌های اخیر باشد.
در رابطه با صنعت روغن‌نباتی نیز می‌توان با ایجاد بورس عرضه و تقاضای این کالا به تمامی جنجال‌ها در این صنعت پایان داد، به‌نحوی که تمام روغن‌نباتی تولید صرفاً در بورس دادوستد شود؛ یعنی تولیدکننده کل تولید سالیانه خود را در بورس عرضه کند و خریداران نیز صرفاً در این بورس به خرید روغن‌نباتی مبادرت می‌ورزند که با این اوصاف می‌توان از این صنعت به روش بهینه‌تری در جهت رشد و شکوفائی این صنعت استراتژیک غذائی مملکت استفاده کرد.
بورس کالا مزایای بسیاری دارد که در این مقاله جای بحث آن نخواهد بود و لیکن مهمترین مزیت آن رقابتی کردن صنعت استراتژیک روغن نباتی در کشور و بهینه کردن روند عرصه و تقاضا، استفاده مؤثر از ظرفیت کارخانجات و جلوگیری از هزینه‌های سربار کارخانجات تولیدکننده خواهد بود، ضمن آن‌که بسیاری از ریسک‌های سرمایه‌گذاری، تولید و فروش این صنعت را تقریباً خنثی می‌سازد.
قابل توجه این‌که مشکلاتی مشابه مشکلات صنعت روغن‌نباتی در بازار فلزات وجود داشت که با راه‌اندازی بورس عرضه و تقاضای فلزات بسیاری از مشکلات مرتبط با آمیخته بازاریابی این صنعت مرتفع شد.
▪ راهکار خارجی
وجود بازارهای هدف مناسب در کشورهای همسایه، نبود صنعت قدرتمند روغن‌نباتی در این کشورها و بعضاً فقر و عقب‌ماندگی آنها، تأثیرات و در واقع فرصت‌های به‌وجود آمده ناشی از جنگ و بحران‌های سیاسی، کمی هزینه حمل و نقل جهت صادرات کالا، وجود راه‌آهن مشهد ـ سرخس ـ تجن به‌عنوان بخشی از جاده ابریشم، عدم دسترسی کشورهای همسایه به آب‌های آزاد (همان‌گونه که می‌دانیم اکثر کشورهای عرضه‌کننده روغن‌خام نباتی در آمریکائی لاتین مستقر می‌باشند و باصرفه‌ترین مسیر برای عبور روغن‌خام و یا تحویل بعد از تصفیه روغن‌خام از ایران می‌باشد) وجود مرزهای آبی و خاکی طولانی، جمعیت زیاد کشورهای همسایه و... ده‌ها دلیل و امتیازات دیگر باعث یک مزیت رقابتی کاملاً آشکار برای صنعت روغن‌نباتی کشورمان شده است که متأسفانه هیچ‌گاه از این مزایا استفاده شایانی به‌عمل نیامده است و ما باید شاهد باشیم کشورهای خارجی از جمله ایالت متحده، آلمان، هلند، برزیل و اکراین از آن سوی مرزها و بعضاً هزاران کیلومتر فراتر کالای خود را در کشورهای همجوار ما (بعضاً در داخل کشورمان) به فروش برسانند. البته جای بسی تأسف است که ما خودمان چنین فرصتی را علی‌رغم مزیت‌های رقابتی فوق‌الذکر به آنها داده‌ایم.
از این‌رو باید دست‌اندرکاران این صنعت با انجام تحقیقات بازاریابی مدون و کاربردی مناسب با شرایط دموگرافیک و انترپولوژیک بازاهای هدف، راه‌های نفوذ در بازار آسیای‌میانه، قفقاز، اروپای شرق، کشورهای خاورمیانه را یافته و به‌صورت اصولی و انتخاب استراتژی درست در رشد و اعتلاء این صنعت تلاش کنند چرا که حداقل منافع صادرات، ایجاد اشتغال کامل از نظر تعریف اقتصاد کلان در صنعت روغن‌نباتی کشور بوده و در عین حال زمینه بهبود روند تولید و بسته‌بندی این کالا را فراهم کرده و در کاهش قیمت تمام شده تأثیر به‌سزائی دارد.
امید است روزی انشاءا.. علی‌رغم تهدیدات بیگانگان که هیچ‌گاه فرصت بالندگی به ملل آزاده جهان را نمی‌دهند، شاهد درخشش صنعت روغن‌نباتی کشور در سطح خاورمیانه و آسیا باشیم چرا که دور از دسترس نیست و ایرانی ثابت کرده اگر بخواهد می‌تواند.

محمد نریمان‌فرد

منبع : ماهنامه سرزمین سبز