اولین عهدنامه دوستی تهران و کابل

روز اول تیر ۱۳۰۰ اولین عهدنامه دوستی بین ایران و افغانستان در كابل منعقد شد. در آن زمان امان‌الله خان به تازگی سلسله امیران این كشور را برانداخته و به عنوان اولین پادشاه افغانستان بر تخت سلطنت نشسته بود و رضاخان پهلوی نیز به تازگی با كودتا در ایران به قدرت رسیده بود و مرحله به مرحله زمینه انقراض سلسله قاجار را در كشور فراهم می‌ساخت.
امان‌الله خان كه در میان رجال افغانستان از نواندیشان تجددگرا به شمار می‌رفت در نخستین سال حكومت خود تلاشهایی را برای آنچه كه «اصلاحات» می‌خواند، آغاز كرد. او تغییرات گسترده‌ای را در امور فرهنگی و اجتماعی و دینی جامعه افغانستان به وجود آورد. نخستین قانون اساسی كشور را تدوین و تصویب كرد و مجلسی مركب از نمایندگان انتصابی شاه و انتخابی سران قبایل تحت نام «لویه جرگه» تشكیل داد. امان‌الله خان در مرحله بعد، هیئت‌هایی را به قصد مذاكره و ایجاد رابطه با كشورهای اروپایی و آسیایی گسیل داشت. با دولت شوروی روابط دوستانه برقرار كرد و پیمانهای مودت متعددی را با دولت‌های مختلف جهان بویژه دولتهای همسایه به امضا رساند. پیمان مودتی كه در اول تیر ۱۳۰۰ میان دو كشور به امضا رسید،‌ بخشی از همین تلاش و اولین پیمان دوستی منعقده میان تهران و كابل بود. این پیمان كه سردار عبدالعزیزخان وزیرمختار افغانستان و میرزا حسن خان محتشم‌السلطنه وزیر امور خارجه ایران، آن را امضا كردند، مشتمل بر ۱۲ فصل بود و به لزوم تبادل هیئتهای سیاسی، حل اختلاف اتباع، برقراری مناسبات دوستانه و تحكیم همكاریهای دوجانبه در تمامی زمینه‌ها اشاره داشت. در پی امضای این پیمان، مجدالملك كه در آبان ۱۲۹۹ به سفارت ایران در كابل تعیین شده بود، رهسپار حوزه مأموریت خود شد.
امان‌الله خان در فاصله سال‌های ۷ ـ ۱۳۰۶ یك سفر زنجیره‌ای ۷ ماهه به كشورهای فرانسه، سوئیس، آلمان، بلژیك، انگلیس، هلند، تركیه، ایران، هندوستان و مصر به عمل آورد. او به شدت شیفته مظاهر تمدن غرب بود و روابط صمیمانه‌ای با رضاخان در ایران و آتاترك در تركیه برقرار كرده بود. او به تقلید از این دو سعی فراوان كرد كه فرهنگ غرب را در افغانستان گسترش دهد، قوانین غربی را به جای شریعت اسلام متداول سازد و حقوق رهبران مذهبی را محدود كند. او به مقابله با قوانین اسلامی برخاست، تعطیلی جمعه‌ها را تغییر داد، مدارس مختلط را دائر كرد و حجاب از سر زنان برداشت و كلاه و لباس اروپایی را اجباری كرد. ولی با مخالفت مردم و علمای مذهبی مواجه شد و رهبران دینی وی را تكفیر كردند. سفرهای اروپایی تأثیر زیادی در روحیه وی برای تشدید اسلام‌زدایی داشت. در ۲۴ دی ۱۳۰۷حبیب‌الله كلكانی معروف به «بچه سقا» كه از سران قبایل تاجیك بود در مخالفت با اقدامات ضداسلامی امان‌الله خان كابل را به تصرف خود درآورد و به نام حبیب‌الله دوم یا حبیب‌الله غازی به سلطنت نشست و امان‌الله خان وادار به استعفا شد.
امان‌الله خان سپس از طریق هند به ایتالیا رفت و در ۱۳۳۹ در ۶۸ سالگی درگذشت.

پی‌نوشتها:
۱. امان‌الله خان در چهارم اسفند ۱۲۹۷ با قیام علیه حكومت چند روزه نصرالله خان عموی خود، سلطنت را در كابل آغاز كرد و خود را اولین پادشاه كشورش خواند. نصرالله خان برادر حبیب‌الله خان امیر افغانستان بود كه پس از به قتل رسیدن وی در اول اسفند ۱۲۹۷، خود را امیر جدید این كشور خواند ولی با اعتراض و شورش برادرزاده خود امان‌الله خان مواجه گردید.
۲. سلسله ۱۳۰ ساله قاجار كه در اول فروردین ۱۱۷۵ با تاجگذاری آقا محمدخان قاجار پایه‌گذاری شد، در ۹ آبان ۱۳۰۴ به موجب مصوبه‌ای در مجلس شورای ملی منقرض شد.
۳. دایرهٔ‌المعارف بزرگ اسلامی، انتشارات مركز دایرهٔالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۰، ج ۹، ص ۵۴۲.
۴. دایرهٔ‌المعارف بزرگ اسلامی، همان، ج ۱۰، ص ۱۷۹ و ۱۸۰.

منبع : موسسه مطالعات وپژوهش های سیاسی