من خوبم یا بد؟

پروبیوتیک‌ها (زیست‌یارها) از جمله مکمل‌های غذایی هستند که طی قرن‌ها به عنوان جزیی طبیعی از غذا برای افزایش سطح سلامت مردم مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند و شامل باکتری‌های مفید و مخمرها هستند. بر اساس اطلاعیه اخیر سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان جهانی غذا (FAO)، پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که اگر به میزان لازم و در جایگاه مناسب تجویز شوند، برای سلامت مفیدند.
لاکتوباسیل‌ها، پرمصرف‌ترین باکتری‌های مورد استفاده در صنایع غذایی هستند. آنان می‌توانند لاکتوز و سایر کربوهیدرات‌های مشابه را به اسید لاکتیک تبدیل کنند. این ویژگی، نه تنها موجب مزه ترش مواد غذایی تخمیرشده مانند ماست می‌شود، بلکه با کاهش PH، مجال کمتری به رشد ارگانیسم‌های بیماری‌زا می‌دهد. فایده‌این اثر، پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های گوارشی است.از دیگر باکتری‌های مورد استفاده در پروبیوتیک‌ها، «بایفیدوباکتریوم» است.
● فلور نرمال بدن
همان‌طور که می‌دانیم، بدن ما حاوی باکتری‌هایی است که فلور نرمال نامیده می‌شوند. به طور طبیعی، فلور بدن در مراحل گوناگونی از زندگی افراد آسیب می‌بیند، مانند آنچه به دنبال مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، سوء مصرف الکل، استرس، مواجهه با مواد سمی ‌و ابتلا به برخی از بیماری‌های خاص رخ می‌دهد. در این شرایط، تعداد باکتری‌های مفید کاهش یافته و رقبا مجال رشد می‌یابند. پروبیوتیک‌ها در بیشتر موارد از سوی متخصصان تغذیه و گاه پزشکان در ادامه مصرف یک دوره آنتی‌بیوتیک یا به عنوان بخشی از درمان کاندیدیازیس روده‌ای تجویز می‌شوند. همچنین در نتیجه مصرف پروبیوتیک‌ها، فعالیت تحریک‌کننده‌های ایمنی افزایش می‌یابد.
حاصل چنین روندی، افزایش مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها و کم شدن خطر آلرژی است. بقای فلور طبیعی روده به فاکتورهای متعددی مانند کیفیت غذای دریافتی بستگی دارد.
● تاریخچه پروبیوتیک‌ها
در اوایل قرن بیستم، برای اولین بار نقش مثبت باکتری‌های غیربیماری‌زای خاصی از سوی دانشمند روس و برنده جایزه نوبل، «الی مچمیکوف» مورد توجه قرار گرفت. او برای اولین بار مطرح کرد که می‌توان با استفاده از این باکتری‌های خاص، فلور نامناسب روده را تصحیح کرد. مچنیکوف تشریح کرد که باکتری‌های پروتئولیتیک به دنبال هضم پروتئین‌ها در روده بزرگ مواد سمی ‌مانند فنل، ایندول و آمونیاک تولید می‌کنند. به اعتقاد وی، این ترکیبات سمی‌در مسمومیت روده‌ای مقصر هستند و تغییرات ناشی از روند پیری را موجب می‌شوند.
دانشمندان از زمان‌های دور می‌دانستند که در نتیجه تخمیر شیر به‌وسیله لاکتوباسیل‌ها، رشد باکتری‌های پروتئولیتیک مهار می‌شود که حاصل این تخمیر، کاهش PH است. مچنیکوف معتقد بود افرادی که به میزان زیادی از فرآورده‌های حاصل از تخمیر شیر به ‌وسیله لاکتوباسیل استفاده می‌کنند، عمر طولانی‌تری دارند. بر اساس این یافته‌ها، او پیشنهاد کرد در نتیجه کاهش PH روده و فعالیت لاکتوباسیل‌ها، رشد باکتری‌های پروتئولیتیک مهار می‌شود. کمی‌بعد، «هنری تیزر» ، «بایفیدوباکتریوم» را از روده یک نوزاد شیرخوار جدا کرد و آن را «باسیلوس بایفیدوس کامیونیس» نامید که البته بعدها «بایفیدوباکتریوم بایفیدوم» نام گرفت.
پس از مرگ مچنیکوف در سال ۱۹۱۶، آمریکا مهد فعالیت و تحقیق درباره پروبیوتیک‌ها قرار گرفت. در سال ۱۹۳۵، گونه‌های خاصی از لاکتوباسیل‌ها شناخته شدند که در زمان قرار گرفتن در روده انسان فعالیت زیادی از خود نشان می‌دهند. نتایج حاصل به خصوص در درمان یبوست مزمن مفید بود.
در سال‌های ۱۹۷۰ میلادی کارخانه‌های لبنیات‌سازی شروع به تولید شیر تخمیر شده حاوی «لاکتوباسیلوس رامنوسوس»، «لاکتویاسیلوس کاسی» و «لاکتوباسیلوس جانسونی» کردند. همه‌این باکتری‌ها در روده انسان هم زیستی می‌کنند و فواید متعددی برای بدن دارند.
● پربیوتیک‌ در برابر پروبیوتیک‌
«پربیوتیک‌» همان «پروبیوتیک» نیست. «پربیوتیک‌ها» اجزای غیرقابل هضم غذا هستند که در روده بزرگ به طور اختصاصی رشد می‌کنند و فعالیت میکروارگانیسم‌های مفید را موجب می‌شوند. از مخلوط کردن پربیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها ترکیبی به نام «سین‌بیوتیک» حاصل می‌شود. پروبیوتیک‌ها را می‌توان به عنوان مکمل یا داروی همراه برای پیشگیری و درمان بیماری‌های خاص و ارتقای سلامت فردی تجویز کرد. این ترکیبات در صورتی که به صورت مکمل‌های غذایی مورد استفاده باشند، به اشکال کپسول، قرص و پودر موجودند. از جمله غذاهای حاوی پروبیوتیک می‌توان به ماست و نوشیدنی سویا اشاره کرد.
اغلب پروبیوتیک‌ها، باکتری‌های غیربیماری‌زا هستند، مشابه باکتری‌هایی که به طور طبیعی در روده افراد موجود است، به خصوص آن گروه از باکتری‌های غیربیماری‌زا که در روده شیرخواران زندگی می‌کنند (شیرخواران به طور طبیعی در برابر بسیاری از بیماری‌ها مصون هستند). ایمنی و اثربخشی مصرف پروبیوتیک‌ها به گونه و سوش باکتری بستگی دارد و در ضمن، برخی از پروبیوتیک‌های پرمصرف مانند Saccharomyces boulardii، مخمر هستند و نه باکتری.
● دوزاژ پروبیوتیک‌ها
دوزاژ داروها و ترکیبات حاوی «اسیدوفیلوس» و «سدیم‌کربوکسی‌ متیل‌ سلولز» به صورت دو کپسول، دو تا چهار بار در روز است. دوزاژ ترکیبات حاوی «L. acidophilus» و
L. bulgaricus دو کپسول، چهار قرص یا یک پاکت گرانول، سه تا چهار بار در روز است. در خود درمانی اسهال، ترکیبات L acidophilus را نباید بیش از دو دوز مصرف کرد و نیز مصرف این گروه ترکیبات در مبتلایان به تب مزمن، ممنوعیت دارد. این ترکیبات گاه در ابتدای درمان باعث اتساع روده می‌شوند که البته‌این وضعیت با ادامه درمان برطرف می‌شود.
روی جعبه یکی از انواع پرمصرف پروبیوتیک‌ها قید شده که L. acidophilus را نباید در درمان اسهال در نوزادان و کودکان کمتر از سه سال بدون نظارت پزشک تجویز کرد. افراد حساس به شیر نیز نباید این ترکیبات را استفاده کنند.
● فواید مصرف پروبیوتیک‌ها
آثار و فواید پروبیوتیک‌ها را نیابد برای همه آنها تعمیم داد. به دلایل متعددی افراد برای ارتقای سلامت خود پروبیوتیک مصرف می‌کنند. اطراف ما پر است از میکروارگانیسم‌ها (از جمله باکتری‌ها). انسان روی پوست، در روده‌ها و حفرات بدن با باکتری‌ها هم‌زیستی می‌کند. باکتری‌های هم‌زیست با کمک به تکامل سیستم ایمنی، از بدن در برابر میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا محافظت کرده و همچنین به هضم و جذب غذا کمک می‌کنند.
فلور نرمال بدن افراد با یکدیگر متفاوت است. تعامل میان میکروارگانیسم‌های بدن هر فرد و بدن او و نیز تعامل خود میکروارگانیسم‌های هم‌زیست با یکدیگر، در وضعیت سلامت فرد تاثیرگذار است.
میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا مانند باکتری‌های بیماری‌زا، مخمرها، پارازیت‌ها وکپک‌ها ممکن است اعتدال این هم‌زیستی را برهم بزنند. محققان هنوز نمی‌دانند که آیا پروبیوتیک‌ها می‌توانند یک‌تنه ‌این عوامل مضر را متوقف کنند یا خیر. این توقف ممکن است به دنبال مهار رشد یا فعالیت آنها در بیماری‌هایی مانند اسهال عفونی، IBD ،IBS، عفونت با هلیکوباکتر، پوسیدگی دندان، عفونت‌های واژن، عفونت‌های گوارشی و تنفسی کودکان در بیمارستان‌‌ها و عفونت‌های پوست باشد.
علت دیگر علاقه محققان به پروبیوتیک‌ها، وجود سلول‌هایی در دستگاه گوارش است که با سیستم ایمنی بدن ارتباط دارند. اعتقاد بر آن است که دگرگونی میکروارگانیسم‌ها در لوله گوارش افراد (برای مثال، با مصرف پروبیوتیک‌‌ها) قدرت دفاع سیستم ایمنی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برخی از فواید پروبیوتیک‌ها عبارت‌اند از: درمان اسهال (به خصوص اسهال ناشی از روتاویروس) که‌این مورد ثابت شده‌ترین یافته به نفع پروبیوتیک‌هاست، پیشگیری و درمان عفونت دستگاه ادراری و تناسلی در زنان، درمان IBS، کوتاه کردن طول دوره عفونت روده با پاتوژن باکتریوم کلستریدیوم دفیسیل.
● خطرات پروبیوتیک‌ها
در مجموع، از مطالعات و بررسی‌های موجود به‌این نتیجه کلی می‌رسیم که تحقیقات بیشتری باید روی پروبیوتیک‌ها انجام شود تا اثربخشی و بی‌خطری آنها ثابت شود. درباره ایمنی و موارد مصرف پروبیوتیک‌ها، نباید یافته‌های حاصل از مطالعه روی یک گونه خاص را برای بقیه نیز تعمیم داد. سازمان غذا و داروی آمریکا نیز هم اکنون پروبیوتیک‌ها را در گروه ترکیبات غذایی طبقه بندی کرده است و نه در گروه داروها.

منبع : هفته نامه سپید