سدها، عامل بزرگ آلودگی و انتشار گاز متان

انتشار بالای گازهای گلخانه‌ای، بیشترین نقش را در تخریب لایه اوزون و تغییرات شدید آب و هوایی ایفا می‌كنند.گاز كربنیك، متان، اكسید نیتروژن (نیتروس)وكلروفلوروكربن‌ها (CFC) از جمله گازهای گلخانه‌ای شمرده می‌شوند.
براساس كنوانسیون وین از ۲۰ سال پیش تاكنون و براساس پروتكل مونترال در سال ۱۹۸۲ میلادی، استفاده از كلروفلوروكربن‌ها ممنوع شده است.
براساس پیمان كیوتو نیز امضاكنندگان این پیمان موظف هستند كه حجم گازهای گلخانه‌ای را طی یك دوره زمانی (۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ میلادی) به‌طور میانگین ۲/۵ درصد نسبت به سال ۱۹۹۰ میلادی كاهش دهند. اما در این میان علاوه بر صنایع و كارخانجات به تدریج نقش و سهم دیگر فعالیت‌های انسانی در آلودگی‌های زیست‌محیطی نیز آشكارتر می‌شود. سد‌سازی نیز از این جمله است.
مدت‌هاست كه سدسازی دیگر به عنوان بهترین روش برای تامین آب و برق تلقی نمی‌شود و درست برخلاف آنچه كه در كشور ما معمول شده، از نظر بسیاری از كارشناسان برجسته جهانی و داخلی مورد انتقادهای بسیار قرار گرفته است.
طبق جدیدترین پژوهش‌ها سدسازی‌های بی‌رویه، علاوه بر عوارض منفی انسانی و اجتماعی، عوارض زیست‌محیطی خطرناكی را نیز در پی داشته است.
یكی از جدیدترین نتایج پژوهشی در زمینه سدسازی و عوارض زیست‌محیطی آن مساله انتشار گاز متان و عوارض آن در پژوهشی است كه اخیراً از سوی یك موسسه تحقیقاتی در برزیل ارائه شده است.
براساس این تحقیقات كه تقریباً دوازده روز پیش از سوی شبكه بین‌المللی رودخانه‌های جهان منتشر شد، سدها عامل چهار درصد از كل گرمای زمین هستند.
این گزارش می‌گوید: سدهای بزرگ ممكن است یكی از مهم‌ترین عواملی باشند كه سهم مهمی‌ در گرمایش زمین دارند. زیرا این سدها سالانه در حدود ۱۰۴ میلیون متریك تن گازمتان تولید می‌كنند.
«پاتریك مك كولی» مدیر اجرایی شبكه جهانی رودخانه‌ها می‌گوید: «این ارزیابی ‌كه اخیرا از سوی یكی از پژوهشگران موسسه ملی تحقیقات فضایی برزیل منتشر شد، نشان می‌دهد كه اكنون شواهد كافی در اختیار دانشمندان قرار دارد تا نشان دهد سدهای بزرگ عامل بزرگ آلودگی و تغییرات آب و هوایی بوده‌اند و سیاستگذاران و مسوولان جریان‌های زیست‌محیطی باید این موضوع و سهم آن را در تهدید‌های زیست محیطی به دقت مورد بررسی قرار دهند.
تحقیقات این موسسه برزیلی حكایت از آن دارد كه تنها ۵۲ سد بزرگ جهان عامل بیش از ۴ درصد از مجموع آثار ناشی از فعالیت‌های انسانی در گرم‌شدن زمین بوده‌اند.
این تحقیقات همچنین حكایت از آن دارد كه مخازن سدها بزرگ‌ترین منابعی هستند كه به تنهایی و بدون دخالت هر عامل دیگری در انتشار یك چهارم گاز متان ناشی از فعالیت‌های انسانی سهیم هستند.
از دیگر سو گاز متان گازی است كه در ایجاد و حبس گرما، حتی از دی اكسید كربن هم قدرتمندتر است اگرچه مدت دوام آن در اتمسفر بسیار كوتاه‌تر است و با سرعت بیشتری از جو زمین خارج می‌شود.
اما ارقام ارائه شده در مقایسه میان تاثیر این دو ماده آلاینده در افزایش گرمای زمین تكان‌دهنده است.
طبق این گزارش تاثیر گاز متان آزاد شده از یك سد بزرگ (در هر سال) بر افزایش گرمای زمین پس از ۲۰ سال، برابر با انتشار۵/۷ میلیارد تن دی اكسید كربن بیشتر از میزان دی اكسید كربن منتشر شده در همان مدت (یك سال) است كه بر اثر مصرف سوخت‌های فسیلی تولیدشده در كشوری همانند آمریكا منتشر می‌شود.
پاتریك مك‌كولی می‌افزاید: «متاسفانه نتایج تحقیقات بسیار دیرتر از آن منتشر شد تا بتوان آن را در كنفرانس بین‌الدول تغییرات آب و هوایی
( IPCC) ارائه كرد. از این بابت متاسفم زیرا با توجه به نفوذ و اهمیت صنایع و ماشین آلات هیدرولیك و دولت‌های پشتیبان این صنایع، ضرورت دارد كه سیاستگذاران مسائل مرتبط با آب و هوا‌، اهمیت گاز متان تولید شده توسط سدها را به دقت تحت نظر قرار دهند. در واقع IPCC نیاز مبرمی ‌به بررسی این مساله دارد.»
گاز متان به دلیل پوسیدن مواد ارگانیك موجود در مخازن سدها تولید می‌شود. حجم زیادی از متان تولید شده توسط مخازن هیدرو الكتریك (نیروی برق و آب ) در مناطق گرمسیری به این معناست كه این سدها می‌توانند سهم زیادی در گرم‌شدن زمین داشته باشند.
این سهم به قدری زیاد است كه می‌تواند حتی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی كه به همان میزان مشابه نیروی الكتریسیته تولید می‌كنند، بیشتر باشد.
این دومین گزارشی است كه تاكنون در ادبیات علمی‌مربوط به گاز‌های گلخانه‌ای منتشر شده از سدها چاپ شده است.
اولین ارزیابی‌هایی كه در این زمینه منتشر شد در سال ۲۰۰۰ بود كه شامل انتشار این گاز خطرناك صرفاً از سطح مخازن سدها بود. طبق این ارزیابی‌ها میزان تولید گاز متان در مخازن سدها حدود ۷۰ میلیون تن و گاز دی اكسید كربن یك میلیارد تن تخمین زده شده بود.
اما در محاسبات بعدی میزان انتشار این آلاینده‌ها از توربین‌ها و مجاری سرریز آب و رودخانه‌‌هایی كه بلافاصله در پایین‌دست سدها جریان دارند، علاوه بر گاز تولید شده از سطح مخازن سد‌ها گزارش شده است.
گزارش لیما تنها به انتشار گاز متان متمركز بوده و به انتشار دی اكسید كربن و سایر گازهای گلخانه‌ای و یا اكسید نیتروس (گاز بی‌رنگ و غیرقابل اشتغال) توجه نكرده است.
این گزارش همچنین اولین ارزیابی ‌است كه درباره انتشار گاز متان متصاعد شده از سدها در سطح ملی و در كشور برزیل، چین و هند منتشر شده است. این بررسی‌ها نشان می‌دهند كه سدها در كشور برزیل و هند مسوول
یك پنجم از مجموع عوامل موثر بر گرمای زمین در این كشورها هستند.
سدهای احداث شده در كشور چین نیز طبق محاسبات انجام شده حداقل حدود یك درصد از آلودگی هوای این كشور را تولید می‌كنند اگرچه به دلیل اصول علمی ‌تحقیق، در این بررسی‌ها حداقل ارقام و داده‌ها در نظر گرفته و ارائه شده است.

منبع : روزنامه تهران امروز