تبیین جامعه شناختی اعتیاد و عوامل موثر بر آن

اعتیاد به معنی عادت کردن و خو گرفتن به مواد ، حالتی است که به وسیله مصرف مداوم ماده تخدیر کننده چه به طور طبیعی و چه مصنوعی ایجاد می شود. اعتیاد نوعی مکانیزم دفاعی است که برخی افراد جهت فرار از عذاب و موقعیت رنج آور خود بدان متوصل می شوند.
طبق تعریف دیگر، اعتیاد الگوی رفتاری است که با دل مشغولی به مصرف مواد روان گردان شامل وابستگی، اجبار و برگشت به حالت اولیه مشخص می شود. اعتیاد به مواد مخدر حالت مزمن اعتیاد است که دسترسی نداشتن به مواد موجب بروز علائم محرومیت می شود.
● معتاد به مخدر:
کسی که به مواد مخدر وابستگی جسمی و روانی دارد و از آن جا که خود را به آن نیازمند می بیند به اجبار آن را مصرف می کند و مجبور است به علت حالت مصونیت و تحملی که در جسم و روان او نسبت به ماده مخدر ایجاد می شود، به طور مرتب مقدار مصرف خود و دفعات آن را افزایش دهد و از همین رو جسم و روان خود را هر بار بیش از پیش مصدوم می کند و روز به روز و بلکه ساعت به ساعت به این مواد کشنده و نابود کننده نیازمندتر و نسبت به آن بی اختیارتر و وابسته تر می شود، معتاد به مواد مخدر است.
● مواد مخدر:
مفهوم مواد مخدر از قرن چهارم و از کلمه فرانسوی drogue به معنی مواد خشک گرفته شده است. یعنی اکثر داروهایی که زمانی از گیاهان خشک به دست آمده اند. در جوامع معاصر کلمه مواد مخدر به دو معنی است که بنابر کاربردشان تعریف می شوند. ۱) مواد مخدر در معنی اول مثبت است که نقش مهمی در پزشکی دارد.
۲) در تعریف دوم که صنفی است، ویژگی طبیعی و ترکیبی این مواد منعکس نمی شود، بلکه جنبه تخریبی و الگوهای سوء استفاده از این مواد که زیان بخش هستند، منعکس می گردد. بنابراین مفهوم مواد مخدر به موادی اتلاق می شود که اثرات کسل کننده و روان رنجوری (روان گردان) دارند و شامل کافئین، نیکوتین، تریاک، الکل، ماری جوانا، هروئین، کراک، شیشه و. . . است.
● مصرف مواد مخدر:
میلر (۱۹۹۵) در تعریف مصرف مواد مخدر می گوید: مصرف تعمدی و غلطی که ناشی از بی نظمی اساسی، جست وجویی برای خوشگذرانی، خوشی لذت جویان و یا غیراخلاقی است. مصرف مواد مخدر ارزش های اجتماعی را منعکس می کند نه یافته های علمی را.
- تحریک کننده ها یا محرک ها :
این مواد شامل کوکائین، کراک، کافئین، نیکوتین و آمفتامین ها است. این گونه مواد، حوصله را با تحریک سیستم عصبی بالا می برند و حالت خوشی را به وجود می آورند. مصرف درازمدت آن تاثیرات فرسایشی برای بدن مصرف کننده دارد.
- مواد توهم زا :
موادی که عملکردهای ادراکی را تغییر می دهند بیشترین ماده مصرفی توهم زاLAD.PCPهستند که هر دوی این مواد به صورت شیمیایی تولید می شوند و هیچ مصرف مشروعی ندارند.
- کند کننده ها : شامل الکل، مواد افیونی مانند تریاک، هروئین، مرفین، آسپرین و باربیتورات ها است. این مواد موجب کاهش فعالیت عصبی از طریق تاثیر بر هیپوتالاموس مغز می گردند.
تقسیم دوگانه اعتیاد
قبل از این که به نظریات جامعه شناسان در باب اعتیاد بپردازیم لازم است بنا به تعریف، اعتیاد را به دو دسته تقسیم کنیم:
۱) اعتیاد مجاز: وابستگی و تداوم در مصرف مواد طبیعی یا مصنوعی ای که به عنوان دارو شناخته شده و شامل بسیاری از مواد دارویی به ویژه آرام بخش ها و خواب آورها می شوند. این مواد با تجویز پزشک و یا اغلب خودسرانه مصرف می گردند که خود نیز به دو گروه تقسیم می شود:
الف) اعتیاد به مواد مخدر طبیعی و مصنوعی که به عنوان دارو شناخته می شوند.
ب) اعتیاد به موادی که تنها از دیدگاه روانی عادت زا هستند و تداوم مصرف را ایجاب می کنند، همانند تنباکو و مشابهین آن.
در این گروه مظاهر اعتیاد به صورت دیگری غیر از آن چه که در مورد مواد خدرکننده گذشت، وجود دارد اما متاسفانه از ساده ترین تا خطرناک ترین و موحش ترین عوارض را در معتاد و به طور غیرمستقیم در خانواده و جامعه موجب می گردد. همانند عوارض قلب و عروق، سرطان دستگاه تنفسی و. . . .
۲) اعتیاد غیرمجاز: وابستگی افراد به مصرف همیشگی مواد و بهره گیری از عواملی که بنابر قوانین کشوری یا بین المللی (شرعی و مدنی) غیرمجاز شناخته می شوند را اعتیاد غیرمجاز نامند. این امر در نتیجه ناپسند بودن مظاهر اعتیاد از دیدگاه های مختلف پزشکی، بهداشتی، روانی، اجتماعی و. . . است.
از زمانی که مواد مخدر به عنوان مساله ای اجتماعی شناخته شده است، کوشش جهت تبیین این نکته صورت گرفته است که چرا برخی افراد به مواد مخدر وابسته می شوند، در حالی که دیگران در عین مصرف، به آن وابسته نمی گردند. برخی معتقدند این امر یک بیماری است، در حالی که دیگران معتقدند که یک مشکل رفتاری است. اعتقاد عده ای بر این است که این امر ریشه های ژنتیکی دارد و برخی دیگر عوامل محیطی را تعیین کننده آن می دانند.
عده ای آن را در یک بافت فرهنگی بررسی می کنند و عده ای دیگر آن را واکنش سازگاری فردی می دانند. بعضی ها آن را بحران شخصیتی می بینند و در حالی که برخی دیگر آن را مساله ای روان شناختی می دانند. اما نظریه های اجتماعی به بررسی ساختارهای اجتماعی و رفتار اجتماعی می پردازند، بنابراین مصرف مواد را در یک بافت اجتماعی مطالعه می کنند. دیدگاه اجتماعی اغلب، مصرف مواد را محصول وضعیت ها و روابط اجتماعی ای می داند که باعث ایجاد ناامیدی، ناکامی، محرومیت و احساس عمومی از خود بیگانگی در میان بخش های آسیب پذیر جمعیت می شوند.
در زیر عواملی که با مصرف مواد توسط جوانان همبستگی مثبت دارند به طور خلاصه بیان می شود. این عوامل اغلب در محیط های اقتصادی - اجتماعی محروم یافت می شوند:
۱) خانواده هایی که اعضای آن ها سابقه مصرف الکل و یا سابقه جرم و رفتار غیراجتماعی دارند.
۲) سرپرستی ناقص والدین با واکنش هایی که از سهل انگاری تا خشونت در نوسان است.
۳) پذیرش یا مصرف مواد مخدر توسط والدین
۴) دوستانی که مواد مخدر مصرف می کنند.
۵) بچه هایی که در سال های آخر تحصیلات ابتدایی ناموفق بوده اند و به هنگام نوجوانی اصلا به مدرسه علاقه ای ندارند.
۶) بچه هایی که ازخودبیگانه و شورشی هستند.
۷) رفتار غیراجتماعی در اوایل نوجوانی و به ویژه رفتار پرخاش گرانه
برخی از مطالعات به این نکته پی برده اند که مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان متاثر از احساس خستگی مداوم و افسردگی است. هم چنین دریافته اند که همانند جنبه های دیگر نوجوانی معمولا با اتهام این دوره به پایان می رسد.
گلامینسر و لاوین (۱۹۸۹) معتقدند مصرف مواد مخدر به طور معمولی یک فعالیت گروهی است که جوانان یک پارچه و متحد به طور اجتماعی انجام می دهند. این مساله در تضاد با برخی دیدگاه های روانشناختی، معتقد است که مصرف کنندگان نوجوان مواد مخدر به لحاظ اجتماعی آدم های شایسته و توانایی هستند. مطالعات جامعه شناختی اغلب دیدگاه های متضاد در باب مصرف کننده نوجوان که یا او را منزوی و منحرف و یا همرنگ با جماعت می دانند را به چالش می کشند. جامعه شناسی هم چنین به ما تذکر می دهد، مصرف موادی را که تابع موقعیت و زودگذر است را از مصرف موادی که وابستگی و اعتیاد می آورند جدا کنیم. در انگلستان تعداد بسیار کمی از جوانان که به صورت منظم مواد غیرمجاز مصرف می کنند، در مقایسه با کسانی که برای امتحان مواد مصرف کرده اند به ما یادآوری می کنند که یک فرد جوان با مصرف یک ماده مخدر غیرمجاز ضرورتا الگوی مصرف مواد را برای همیشه دنبال نمی کند. رویکردهای درمانی که بر نظریه های جامعه شناسی مبتنی هستند معمولا بر اجتماعی شدن تاکید می کنند، یعنی اتخاذ ارزش های اجتماعی و با تسلیم شدن به فرهنگی که به شدت مخالف مصرف مواد است. به عنوان مثال بر طبق الگوی فشار اجتماعی، نوجوانان مصرف مواد را هنگامی شروع می کنند که در مقابل فشارها و اثراتی قرار می گیرند که در خانواده، مدرسه، گروه همسالان و اجتماع بر آن ها تحمیل می شود و اگر نوجوانان اعضای شبکه های طرفدار جامعه و شبکه های حمایت اجتماعی باشند بیشتر برگشت پذیر خواهند بود.

به نقل از ایسنا

منبع : روزنامه جوان