مشارکت حداکثری و نتایج آن در عرصه سیاست خارجی

نظام ایران بعد از انقلاب بر دو پایه جمهوریت و اسلامیت بنا شد، اگرچه وجه اسلامیت، این نظام را از دیگر نظام‌های سیاسی جهان متمایز می‌سازد؛ اما نقطه تلاقی آن با نظام‌های دمکراسی، جمهوریت نظام است. جمهوری اسلامی با تاکید بر مشارکت مردم در حوزه‌های مختلف، مردمی بودن خویش را به اثبات رسانده است، حضور و مشارکت مردم در انتخابات دستاوردهای قابل توجهی را در بردارد و به دلیل اهمیت این موضوع، دشمنان نظام معمولاً در زمان برگزاری انتخابات سعی در انحراف اذهان و مسموم کردن فضای حاکم بر انتخابات می‌کنند، تا از این طریق در اراده مصمم مردم خللی به وجود آورند. شاید بتوان گفت مهمترین دستاورد خارجی شرکت گسترده مردم در انتخابات افزایش اقتدار ملی و مهم‌ترین نتیجه داخلی آن، افزایش مشروعیت و مقبولیت نظام سیاسی حاکم باشد. انتخابات آینده به لحاظ تاثیر بر سرنوشت جامعه، بعد از انتخابات آمریکا تنها انتخاباتی است که تمام دنیا به آن چشم دوخته است. چرا که نتیجه آن هر چه باشد علاوه بر تاثیر بسیار زیاد بر سرنوشت کشور و مردم ایران، تاثیر فراوانی نیز بر رفتار جامعه بین الملل نسبت به ایران و تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد داشت. ظرفیت‌سازی انتخاباتی یکی از روش‌های اقتدارافزایی در سیاست‌های کلان راهبردی است. از اینرو با توجه به فاکتورهایی چون، حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در حلقه‌های پیرامونی جمهوری اسلامی ایران، تمرکز سنتی دمکرات‌ها بر مقوله تهدیدات نرم، تلاش قدرت‌های برون سیستمی برای ایجاد و تقویت بحران مشروعیت، بسترسازی برای ایجاد شکاف میان جامعه و حاکمیت و تضعیف پشتوانه ملی سیاست‌های راهبردی نظام، ضرورت نگاه راهبردی متولیان امر برای حضور حداکثری مردم در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری را پررنگ‌تر می‌کند. هدف نوشتار پیش رو بررسی مشارکت سیاسی در انتخابات و تاثیرات خارجی آن است. لذا در ابتدا مشارکت سیاسی و میزان آن بررسی شده و سپس به نتایج مشارکت گسترده در بعد خارجی اشاره می‌ گردد.
● مشارکت سیاسی
انتخابات در مقاطع مختلف تاریخ انقلاب اسلامی، علاوه بر نقش فراوانی که در تحولات سیاسی کشور داشته، مهم‌ترین ساز و کار مشارکت سیاسی نیز بوده است. انتخابات بستری است برای رقابت و چالشهای گروهی و حزبی و ابزاری برای بیان تقاضا و روشن شدن مواضع افراد. مشارکت سیاسی به عنوان پدیده‌ای جدید در نظام-های سیاسی معاصر، به واقع نقطه تلاقی جامعه و حکومت و محصول توافق بنیادین میان شهروندان در فرآیند تصمیم‌گیری و سیاستگذاری‌های عمومی است. اگر مشارکت را به مفهوم دخالت مردم در سرنوشت خویش و شرکت آنها در شکل‌دهی و صورتبندی حیات اجتماعی و سیاسی خود بدانیم، به این نتیجه میرسیم که نقش مردم در قالب انتخابات و و حق رای عینیت می‌یابد. بر این اساس مردم با شرکت در انتخابات در سرنوشت خویش سهیم میشوند. اصل ۶ قانون اساسی کشورمان رکن مردم سالاری نظام را چنین بیان میدارد:" در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود؛ شوراها، همه‌پرسی و نظایر آن...". بنابراین بر اساس قانون اساسی، تجلی و تبلور اراده عمومی از طریق سازو کار انتخابات است. در نظام جمهوری اسلامی ایران، مشارکت سیاسی مردم به منزله حق رای به تحقق و برپایی حکومت است، لذا مشارکت حداکثری مردم با افزودن پشتوانه دولت، باعث میگردد تا دولت بتواند با تکیه بر آن برنامه¬ها و اهداف بلند مدتی را تدوین و اجراء نماید.
● میزان مشارکت
در خصوص میزان متعارف مشارکت در انتخابات مقیاس کلی وجود ندارد. اما با بررسی نظرات مختلف در این خصوص میتوان به یک طیف دست پیدا کرد و مشارکت را در موارد حداقلی، معمولی و حداکثری بیان داشت. از یک سو مشارکت حداقلی نشان‌دهنده عدم تمایل اکثر واجدین شرایط به شرکت در انتخابات بوده و از سوی دیگر مشارکت بسیار بالا و ۱۰۰ درصدی مخصوص جوامع توتالیتر و دیکتاتوری است. بررسی تاریخ جمهوری اسلامی ایران حاکی از آن است که ایران همواره میزان بالایی از مشارکت را تجربه کرده و به جز شرایط اوایل انقلاب که به واسطه جو انقلابی میزان مشارکت بسیار بالاتر از حد معمول بوده، در اکثر انتخابات مشارکت ۵۵ تا ۷۰ درصدی را شاهد هستیم، که میزان قابل قبول و خوبی است.
● دستاوردهای افزایش مشارکت در عرصه خارجی
بسیاری از این نتایج از این جهت اهمیت دارد که جمهوری اسلامی از بدو تاسیس، با قدرت‌های خارجی روابطی پر از چالش و درگیری داشته است، و برخلاف بسیاری از کشورهای خاورمیانه که از این امکان بهره‌ای نداشته و به دلیل سرسپردگی به قدرت‌های بزرگ، بخصوص ایالات متحده خود را نیازمند مردمشان نمی‌بینند، متمایز میگردد.
۱) افزایش ضریب امنیتی و جلوگیری از تهدید نظامی خارجی
یکی از آثار بسیار مفید مشارکت گسترده مردم در انتخابات تضمین تمامیت نظام است. به این معنا که مردم با این عمل خویش نشان می‌دهند که از نظام حمایت کرده و حاضر نیستند مشکلات و مسائل داخلی با شیوه‌های فرا نظام حل شود و به بیگانگان می‌فهمانند برای تغییر نظام نمیتوانند بر کمک مردم حساب کنند. این کارکرد انتخابات، دقیقاً همانند کارکرد حضور فعال مردم در عرصه‌های جنگ و سازندگی است و همانطور که حضور پرشور و آگاهانه مردم در عرصه ۸سال جنگ تحمیلی، دافع تهدیدات دشمنان علیه نظام گردید، حضور فعالانه در عرصه انتخابات نیز چنین کارویژه‌ای خواهد یافت.
۲) تاثیر بر افکار عمومی دنیا و رویکرد سازمانهای حقوق بشری
یکی دیگر از نتایج خارجی شرکت موثر در انتخابات آن است که، نظام جمهوری اسلامی به عنوان نظامی دمکراتیک به جهانیان معرفی خواهد شد. این امر علاوه بر آن‌که یکی از بهانه‌های اصلی مخالفان جمهوری اسلامی را از دستشان میگیرد، بر اعتبار آن نزد جهانیان خواهد افزود. از سوی دیگر مشارکت مردم سبب میشود تا سازمان-های حقوق بشری، انتخابات ایران را به عنوان اجرای دمکراتیک در نظر گرفته و نظام ایران را نظامی مبتنی بر اراده مردم معرفی نماید؛ امری که در طول سالهای گذشته در گزارش برخی از این سازمانها منعکس شده و برای ایران در منظقه خاورمیانه که اکثر نظامهایش استبدادی و غیرانتخابی است، امتیاز مهمی محسوب میشود.
۳) افزایش قدرت سیاسی در مذاکرات خارجی
یکی دیگر از نتایج شرکت گسترده مردم، توانایی دولت در اداره امور خارجی و تصمیم‌گیری در برخورد با قدرتمندان و بیگانگان است. دولتی با پشتوانه گسترده مردمی، به راحتی میتواند از نظر خویش در مجامع و مذاکرات بین‌المللی حمایت نماید. در غیر این صورت همواره با این سوال جدی روبرو خواهد بود که موضع دولت مورد قبول اکثریت جامعه نمی‌باشد.
۴) مشروعیت خارجی نظام
یکی از آثار اولیه شرکت گسترده مردم در انتخابات مشروعیت بخشی به نظام حکومتی جامعه است. شرکت مردم در انتخابات یک معنای روشن دارد و آن معنا این است که مردم کار در چارچوب این نظام را قبول دارند. البته در این جا نکته ظریفی وجود دارد که باید به آن توجه داشت. پیوند زدن مشروعیت نظام با شرکت مردم در انتخابات امر صحیحی به نظر نمیرسد. نظام جمهوری اسلامی دارای یک مشروعیت الهی و مقبولیت مردمی است. به عبارت دیگر مشارکت در انتخابات حالت اثباتی این مسئله را روشن میسازد، ولی عدم مشارکت گسترده آن¬ها به معنای رد مشروعیت نظام نیست. به هر روی مشارکت گسترده در ایران، نشاندهنده اهمیت دادن به دولت و تمایل و به همکاری با حکومت است. البته ضعف سیستم حزبی نقیصه‌ای است که در کشور ما وجود دارد، اما زیر سوال بردن انتخاباتی که اکثریت مردم در آن شرکت نموده‌اند، کار بیهوده‌ای است.
۵) افزایش اقتدار ملی
اقتدار به معنای داشتن قابلیت و مشروعیت استفاده از قدرت، یکی از ویژگی¬های نظام سیاسی است. قدرت سیاسی متضمن وجود رابطه روانی بین نخبگان سیاسی و افراد تحت نفوذ است. اقتدار ملی به همراه اعتماد به نفس ملی یکی از مسائل کلیدی رشد هر کشور به حساب می¬آید. میتوان گفت انتخابات سالم و پرشور با ۴واسطه باعث افزایش اقتدار ملی خواهد شد. نخست افزایش روحیه خودباوری و اعتماد به نفس مردمی، دوم افزایش مشروعیت حکومت و در نتیجه افزایش قدرت و اعتبار آن در عرصه بین‌المللی، سوم انتخاب افرادی دلسوز و آگاه جهت تصمیم‌گیریها و سیاستگذاری‌های کشور و چهارم رفع تهدیدات بالقوه و بالفعل دشمنان.
زمانی که مردم احسای کنند رای آنها موثر است و خودشان در تعیین حاکمانشان نقش اساسی دارند، روحیه خودباوری و اعتماد در ایشان تقویت میشود. باید توجه داشت که در حکومت دینی و نظام ولایی، هرگز الهی بودن و مبنای آسمانی داشتن، مستلزم نفی نقش مردم و غفلت از خواست و اراده آنها نیست، بلکه در نظام اسلامی تنها راهبرد دستیابی به مردم سالاری حقیقی حاکمیت دینی است و هیچ مکتب و نظامی به اندازه اسلام برای انسان موضوعیت قائل نشده است. از سویی انتخابات آگاهانه، باعث تعیین افراد دلسوز، آگاه، مدیر و مدبر برای مناصب حساس گشته و باعث می-گردد تا از سویی دیگر حکومت از قدرت کافی برای تصمیم گیری‌های حساس در عرصه داخلی و خارجی برخوردار شده و مسئولین به راحتی مرعوب تهدیدات خارجی نشوند.
در پایان به شکل خلاصه میتوان گفت با توجه به نقش مشارکت سیاسی در سیاستگذاری‌های خارجی و داخلی، حکوت می‌باید با راهکارهایی چون توجه به مشکلات اساسی مردم، جلب مشارکت نخبگان، توجه به جوانان و نیازهای آنان، استفاده از تبلیغات مناسب، توجه به ویژگیهای نقاط مختلف کشور و کنترل مناسب مخالفین و... مشارکت گسترده در انتخابات پیش‌رو را تضمین نماید.

محمد رضا یزدانی