فناوری اطلاعات و ارتباطات و توانمندسازی نیروی انسانی

فناوری اطلاعات و ارتباطات تحت شرایط ویژه‌ای قادر به افزایش تواناییهای انسانی و اجتماعی افراد و به ویژه طبقات محروم است و قادر به توانمندسازی فردی و گروهی است. در فرایند توانمندسازی این تصور و رویكرد وجود دارد كه فناوری مزبور قادر به ایجاد درك فراگیر افراد از زندگی خویش است. همچون سواد، قابلیتهای اطلاعاتی جدید عاملی تاثیرگذار در تحولات فردی و گروهی است و توانایی آنان را برای نقش‌آفرینی اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در عرصه زندگی اجتماعی ایجاد می‌كند.
امروزه، باید این پرسش را در كاهش فقر و محرومیتهای اجتماعی مطرح كرد كه چگونه می‌توان از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای رفع نیازهای اساسی فقرا و محرومان استفاده كرد. این امر مستلزم تمركز مداخلات مربوط بر چالشهای موجود همچون معضلات بهداشتی، بیماری، بیكاری و تبعیضات جنسی است. بررسیها نشان داده است كه در پرداختن به مشكلات و معضلات فقیران باید بر موضوعها و جنبه‌های ویژه‌ای تاكید كرد و نمی‌توان به‌یكباره بر تغییر زیربنایی روابط و مناسبات حاكم بر اجتماع متمركز شد. به‌عنوان مثال، فناوری اطلاعات و ارتباطات ابزار مناسبی برای دسترسی كشاورزان مناطق روستایی و محروم به اطلاعات مربوط به قیمت محصولات به‌شمار می‌رود، ولی نمی‌توان با استفاده از آن، نابرابری ساختاری بازارهای كوچك روستایی و مجموعه‌های كشت و صنعت بزرگ را رفع كرد.
بررسیها نشان داده است كه ارتباط مستقیمی بین استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و كاهش فقر وجود ندارد. این رابطه بسیار پیچیده و به‌صورت ماهوی غیر مستقیم است. تاثیرگذاری بر نحوه زندگی فقیران بستگی به فرایندهای پویا و تكراری در یك حیطه محلی، فرهنگی و سیاسی و اجتماعی دارد.
مهمترین تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر زندگی فقیران را می‌توان در افزایش اعتماد به‌نفس آنان و توانمندسازی روانی آنان جست جو كرد. این امر از طریق ایجاد حس موفقیت و غرور صورت می‌گیرد. نحوه طراحی برنامه‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات اهمیت زیادی دارد و فقط نباید بر سطح فناوری و قابلیتهای سخت‌افزارها و نرم‌افزارها تاكید ورزید. با وجود پتانسیل های بالای فناوری اطلاعات و ارتباطات، همچون هر برنامه‌ریزی دیگر، برنامه‌ریزی در این حوزه نیز مستلزم شناسایی نیازها، تعیین اهداف و تمركز و اولویت‌بندی منابع در این راستاست.
ادغام فناوری نوین اطلاعاتی با فناوریهای رسانه‌ای قدیمی تر همچون چاپ، روزنامه و رادیو نیز از راه‌حلهای موثری است كه امروزه دنبال می‌شود. امروزه می‌توان یك روزنامه یا برنامه رادیویی را به‌محض تولید در اختیار همگان در سراسر جهان گذاشت.
علاوه بر نیازها باید به میزان دسترسی به اطلاعات و تمایل به تسهیم یا بهره‌گیری اطلاعات توسط افراد مختلف شبكه توجه شود. همچنین، سازكارهای موجود تسهیم اطلاعات و ایجاد مانع توسط آنان اهمیت زیادی دارد. در یك پژوهش مشخص شد كه با توجه به نفوذ اطلاعاتی كلیسا بر مردم و برخورداری از نقش ارشادی نامحدود به‌ویژه در روستاها، بزرگان كلیسا تمایل چندانی به روی آوردن مردم به اینترنت ندارند. از طرف دیگر باید شرایطی فراهم شود كه افراد از تعامل خود با دیگران از طریق نظامهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی اطمینان حاصل كنند و نسبت به آنان و اطلاعات مربوط احساس بیگانگی نكنند.
به‌طور كلی می‌توان چنین نتیجه‌ گرفت كه برنامه‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات باید به تقویت نظامهای اطلاعاتی سنتی بپردازد و با تكیه بر دانش بومی موجود به توسعه آن كمك كند. تحلیل و تحول اساسی ساختارهای موجود راه‌حل مناسبی به‌نظر نمی‌آید.
در هر صورت می‌توان از فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان ابزار مناسبی برای توسعه نیروی انسانی و توانمندسازی آن سود جست. در توسعه نیروی انسانی و توانمندی افراد باید به توسعه اجتماعی، مشاركت سیاسی، هویت فرهنگی، تقویت سازمانهای كسب و كار و توسعه اقتصادی توجه شود. هر یك از این موضوعها مستلزم پیگیری برنامه‌هایی است كه فناوری اطلاعات می‌تواند نقش تسهیل‌كننده را ایفا كند.

یزدان محمدبیگی

منبع : ماهنامه تدبیر