آیا بازی برای کودکان لازم است؟

رسول اکرم (ص) در مورد بازی کودکان می‌فرمایند:
”چه خوب است که فرزند انسان در خردسالی بازیگوش باشد، تا این حالت طغیان‌آمیز او در بزرگسالی برنیاورد“.
حضرت علی (ع) می‌فرمایند:
”کسی که شیفتهٔ بازی باشد، سعادتمند خواهد شد“.
بازی وسیله‌ای برای آماده کردن کودک برای زندگی آینده است. بازی برای کودکان، یک موضوع جدی بوده و فایده‌های فراونی دارد.
کودک با شادی و نشاط به پریدن، دویدن، جهیدن، بازی با توپ و ... می‌پردازد. کودک به نتیجه و حاصل بازی و به دست آوردن امتیاز می‌اندیشد. او بازی را فقط برای خود بازی، انجام می‌دهد.
شاید بازی کودکان از دیدگاه بزرگسالان، نوعی وقت تلف کردن باشد؛ اما پربار شدن زندگی کودک، فقط از طریق بازی به دست می‌آید. کودک به فرآیند بازی علاقه‌مند است اما بزرگترها به نتیجه و محصول بازی می‌اندیشند. خصوصیت‌های اساسی بازی، شادی و لذت ناشی از آن است که در هنگام بازی به کودک دست می‌دهد.
● عامل‌های مؤثر در بازی کودکان
۱) جنس: جنسیت یکی از عامل‌های بسیار مهم در باز یکودکان است. بازی دختران و پسران با هم تفاوت دارد. پسران بیشتر از بازی‌هائی لذت می‌برند که دشوار بوده و نیاز به فعالیت جسمانی دارد و دختران بیشتر بازی‌های ساکت، آرام و ظریف را ترجیح می‌دهند و می‌توان گفت که شدت خشونت بازی‌های پسران، بیشتر از دختران است.
۲) سن: کودک در هر سنی، بازی خاصی را می‌پسندد. نوزاد، بیشتر دست و پا زدن را دوست دارد و وقتی بزرگتر شد، از اینکه چشمانش را بگیرند و با او دالی بازی کنند، لذت می‌برد.
مرحلهٔ اول کودکی (تولد تا ۳ سالگی)
بازی‌های کودکان، بیشتر انفرادی و با هدف شناسائی اندام‌ها و آشیا و چگونگی کاربرد آنها صورت می‌گیرد.
۳ سالگی: سن تخیل و بازی با اسباب‌بازی‌های حرفه‌ای مانند کیف جراحی، وسیله‌های سرخ‌پوست‌ها و .. است.
● مرحلهٔ دوم کودکی (۳ تا ۷ سالگی)
کودکان بازی‌های موازی انجام می‌دهند۳ یعنی در یک گروه شرکت کرده ولی هرکدام به‌صورت انفرادی بازی می‌کنند و به تدریج با افزاش سن، نوع و شکل بازی کودکان متفاوت می‌شود.
۳) هوش
عامل دیگری که در بازی کودکان تأثیر دارد، میزان هوش آنان است. کودکان تیزهوش سعی می‌کنند وسیله‌ها و اسباب‌بازی‌هائی را انتخاب کنند که جنبهٔ ابتکار و نوآوری داشته و قوای ذهنی آنان را به‌کار گیرد. کودکان باهوش، مدت کوتاه‌تری به یک بازی مشغول می‌شوند؛ زیرا آن خواهان تنوع‌اند. کودکان دارای هوش پائین‌تر، به‌طور معمول، بازی‌های انفرادی را ترجیح می‌دهند.
۴) محیط
همه کودکان بازی می‌کنند؛ اما نوع بازی کودکان در هر فرهنگی با یکدیگر متفاوت است. برای نمونه، کودکان ژاپنی بیشتر به فعالیت‌های غیررسمی و گروهی علاقه نشان می‌دهند، در حالی که آمریکای‌ها به بازی‌های تیمی و رقابتی تأکید دارند. در منطقه‌های محروم به علت پائین بودن توان اقتصادی برای خرید اسباب‌بازی برای کودکان، بازی‌های سنتی که نیاز چندان به وسیله بازی ندارد انجام می‌شود و حتی کودکان این منطقه‌ها برای خود اسباب‌بازی می‌سازند.
● ارزش‌های بازی
بازی، تجربه‌ای است که کودک را در خود غرق می‌کند و برای او حتی بیشتر از کار برای بزرگسال، اهمیت دارد. به همین دلیل، باید احترامی برابر کار، برای آن قائل شد.
بازی دارای ارزش‌هائی است که برخی از آنها عبارتند از:
۱) ارزش جسمانی
پریدن، دویدن، پائین و بالا رفتن، جابه‌جائی اسباب‌بازی‌ها و ... منجر به فعالیت و تقویت عضله‌ها و اندام‌های مختلف بدن کودک می‌شود و حواس پنج‌گانه کودک را تقویت می‌کند و حتی هماهنگی چشم و دست او را بیشتر می‌کند. عضله‌های دست و پای او را ورزیده می‌کند. و بازی، کودک را وادار می‌سازد تا انرژی اضافی خود را مصرف نماید. اگر این انرژی در بازی و مهارت‌های حرکتی کودک تخلیه نشود، منجر به ناآرامی، عصبانیت، بدخلقی، پرخاشگری و ... در کودک می‌گردد.
۲) ارزش اجتماعی
کودک از طریق بازی، نخستین گام‌های اجتماعی را برمی‌دارد، همکاری با گروه را می‌آموزد، به توانائی‌های لازم برای پذیرش در گروه پی می‌برد، به چگونگی استفاده از توانائی‌های دیگران برای رفع نیازهای خود آگاه می‌شود و مفهوم‌های اجتماعی چون نوبت گرفتن، صببر و حوصله نشان دادن، احترام گذاشتن، پیروزی، شکست و .. را می‌آموزد.
۳) ارزش اخلاقی
از طریق بازی، ارزش‌های اخلاقی به کودک منتقل می‌شود. کودک در بازی، قادر به یادگیری رفتارهای خوب بوده و بین خوب وب در رفتارها تمیز قائل می‌شود. او در بازی یاد می‌گیرد که اگر می‌خواهد فرد قابل قبولی به‌شمار آید، باید درستکار، باانصاف، عادل، صادق و شکیبا باشد. بسیاری از معیارهای اخلاقی در کودک با بازی شکل می‌گیرد.
۴) ارزش آموزشی و تربیتی
در هنگام بازی، مسئله‌ها و مطلب‌های آموختنی، بدون فشار و با میل و رغبت فرا گرفته می‌شود؛ به همین علت، برخی از مربیان معتقدند که هرگونه مطلب درسی را باید با بازی به کودکان آموخت. تا سن ۵، ۶ سالگی، کودک با بازی‌های انفرادی، استعدادها و تصورهای ذهنی خود را تکامل می‌بخشد.
۵) ارزش درمانی بازی
امروزه بازی‌درمانی جایگاه خود را در تشخیص مسئله‌ها و مشکل‌های روانی کودکان و درمان آنها پیدا کرده است. متخصصان بازی‌درمانی، با کمک این فن و تدارک اسباب‌بازی‌های ضروری و تشکیل جلسه‌های بازی برای کودکان، رفتارهای آنان را زیر نظر گرفته و ضمن دسترسی به ریشهٔ مشکل‌های کودکان، به درمان آنان می‌پردازند.
● انواع بازی‌ها در کودکان
▪ بازی‌های آزاد
▪ بازی‌های تخیلی
▪ بازی‌های تقلیدی
▪ بازی‌های نشانه‌ای (سمبلیک)
▪ بازی‌های دسته‌جمعی یا گروهی
▪ بازی با وسیله‌ها و اسباب‌بازی‌ها

وجیهه بشارت‌زاده
روانشناس، مشاور، استاد دانشگاه
مدیر مرکز خدمات مشاوره‌ای بشارت
منابع
”روانشناسی بازی“ ”محمد علی احمدوند“
”اسلام و بازی کودکان“ ”امجد بهشتی“ - روانشناسی کودک“ ”راجرز دوروتی“
ترجمه: ”دکتر غلامعلی سرد“

منبع : مجله شادکامی و موفقیت