بررسی وضعیت عملکرد دانش‌آموزان در تربیت علمی‌-‌ فناورانه و تبیین آن براساس محیط درون‌دادی و فرایندی

● مقدمه:
فراسوی دگرگونی عمیق و بنیادی مفهوم سواد، آموزش علوم و ریاضی و فناوری یکی از ساحت‌های اصلی برنامه‌های درسی و آموزشی تمامی کشورهای جهان را تشکیل می‌دهد. تحولات روزافزون در حوزه‌های مربوط به این ساحت تمامی برنامه‌ریزان و سیاست گذاران آموزشی را بر آن داشته است که درباره‌ی کیفیت مطلوب نظام یاددهی ـ یادگیری این ساحت بیندیشند و این ساحت را به یکی از پربارترین عرصه‌های عمل و اندیشه تبدیل نمایند.
آموزش علوم و فناوری به عنوان یکی از پایه‌های اساسی توسعه پایدار مورد توجه سازمان‌های بین المللی همچون یونسکو نیز قرار گرفته است. تعدد نشست‌های علمی، منطقه‌ای، قاره‌ای و جهانی در این زمینه نشان‌دهنده حجم عظیم فعالیت‌هایی است که به طورمستقیم در این زمینه صورت می‌گیرد. از جمله می‌توان به پروژه‌ی +۲۰۰۰- "سواد علمی و فناوری برای همه" که درسال ۱۹۹۳ در پاریس توسط یونسکو و انجمن همکاری‌های بین‌المللی برای آموزش علوم با همکاری تعدادی از سازمان‌های غیر دولتی آغاز شد، یاد کرد.
در برنامه‌های درسی تمامی کشورها به حوزه‌های مربوط به این ساحت به حدی پرداخته شده است که با اطمینان می‌توان گفت که این عرصه در بین برنامه‌های مختلف به عنوان محور و یا "هسته‌ی مشترک برنامه‌های درسی" می‌باشد.
اهمیت و جایگاه ویژه‌ی این ساحت در نظام آموزش و پرورش ضرورت پژوهش برای توصیف دقیقی از آن‌چه در حال حاضر در این ساحت در جریان است را دو چندان می‌کند.
● اهداف و سؤالات:
هدف کلی این پژوهش عبارت است از: توصیف و تبیین وضع موجود و شناسایی نقاط قوت و توانایی و فرصت‌های موجود ،"نیروهای پیش برنده"، و نقاط ضعف و تهدیدها ، "نیروهای بازدارنده" ، در ساحت علمی و فناوری در نظام آموزش و پرورش.
هدف فوق در ۵ مؤلفه اصلی یا زیرنظام آموزش و پرورش در ارتباط با این ساحت مورد بررسی قرار می‌گیرد.
این مؤلفه‌های اصلی عبارتند از:
۱) نظام مدیریت و برنامه‌ریزی راهبردی
۲) نظام تأمین منابع انسانی
۳) نظام تأمین منابع مالی و مادی
۴) نظام برنامه‌ریزی درسی و فناوری آموزشی
۵) نظام تحقیق و توسعه
با توجه به این هدف پرسش‌های اصلی پژوهش عبارتند از:
۱) نقاط قوت و ضعف نظام مدیریت و راهبری برای تحقق وضع مطلوب در ساحت علمی فناوری چیست‌؟
نظام مدیریت مجموعه عوامل درون داد از قبیل ساختار و تشکیلات سازمانی، قوانین و مقررات ساختار آموزشی و عوامل فرایندی مانند راهبری کلان، فرهنگ سازمانی، سبک مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی و توسعه، نظارت و ارزشیابی، فناوری اطلاعات، ارزشیابی امور کارکنان و ارزیابی عملکرد شامل شود.
۲) نقاط قوت و ضعف نظام تأمین منابع انسانی برای تحقق وضع مطلوب در ساحت علمی فناوری چیست؟
در مورد نظام تأمین منابع انسانی عوامل و مؤلفه‌های درون‌دادی می‌توانند معلمان و سایر کارکنان آموزش و پرورش، قوانین و مقررات جذب و استخدام منابع انسانی باشد و عوامل و مؤلفه‌های فرایندی نظام تأمین منابع انسانی عبارتند از: روش‌های جذب منابع انسانی، روش‌های نگه داشت منابع انسانی و روش‌های آموزش و کاربرد منابع انسانی.
۳) نقاط قوت و ضعف نظام تأمین منابع مالی و مادی برای تحقق وضع مطلوب در ساحت علمی فناوری چیست؟
در این نظام عوامل درون دادی شامل بودجه، فضای کالبدی، تجهیزات و ماشین آلات مورد نیاز (منقول و غیرمنقول) می‌باشد و عوامل و مؤلفه‌های فرایندی را می‌توان چنین بر شمرد:
- روش‌های تأمین و تخصیص منابع مالی، شامل تأمین و تخصیص پول و اعتبار در آموزش و پرورش
- روش‌های تأمین و طراحی، ساخت و تخصیص فضاهای کالبدی، تجهیزات و ماشین‌آلات
۴) نقاط قوت و ضعف نظام برنامه‌ریزی درسی و آموزشی برای تحقق وضع مطلوب در ساحت علمی فناوری چیست؟
عوامل درون‌دادی نظام برنامه‌ریزی درسی و فناوری‌های آموزشی عبارتند از:
رویکردهای ناظر به طراحی و تدوین اجرا و ارزشیابی برنامه‌های درسی؛ برنامه درسی (کتاب درسی و . . . ) که از طریق (آموزش و پرورش) در اختیار شاگردان قرار می‌گیرد، منابع آموزشی دیگر شامل کلیه منابع آموزش غیررسمی مجلات و رسانه‌های شنیداری و دیداری (نشریات چاپی، نوار، فیلم، CD، DVD و . . .)
عوامل و مؤلفه‌های فرایندی نظام برنامه درسی عبارتند از:
روش‌های یاددهی - یادگیری ، روش‌های مطالعه و یادگیری دانش‌آموزان، روش‌های راهنمایی و مشاوره، روش‌های ارزشیابی از عملکرد دانش‌آموزان، فناوری آموزشی و فعالیت‌های فوق برنامه.
۵) نقاط قوت و ضعف نظام تحقیق و توسعه برای تحقق وضع مطلوب در ساحت علمی فناوری چیست؟
عوامل درون دادی این نظام شامل این موارد است:
فرهنگ پژوهش، نیروهای انسانی پژوهشگر، شبکه‌های اطلاعاتی و اطلاع رسانی، بودجه و اعتبارات پژوهشی، ساختار و تشکیلات پژوهش.
عوامل و مؤلفه‌های فرایندی در این زمینه عبارتند از:
نحوه‌ی سازماندهی و هدایت امور پژوهشی، نحوه اشاعه و کاربست نتایج تحقیقات انجام شده، معلمان پژوهنده، شیوه‌های تأمین و تربیت پژوهشگر، روش‌شناسی پژوهش.
● روش ‌شناسی:
در این پژوهش به طور خاص، تلاش شده است عمده‌ی پژوهش‌های پیشین که به هر شکل مربوط به زیر نظام‌های این ساحت بوده‌اند، مورد توجه قرار گیرند. بنابراین می‌توان گفت نوعی تحقیق کتابخانه‌ای (پژوهش در پژوهش‌های موجود) صورت گرفته است. این پژوهش‌ها عمدتاً مطالعات زمینه‌یابی یا پیمایشی بوده‌اند که تلاش داشته‌اند واقعیت‌های اجتماعی، عقاید و نگرش‌های مربوط به زیر نظام‌های ساحت علمی- فناوری را روشن سازند.
بر این اساس مهم‌ترین روش‌های به کارگرفته شده در این پژوهش عبارتند از:
- مرور اسناد و منابع موجود ( قوانین و مصوبات، سند ملی کشوری و آموزش و پرورش، اسناد و مدارک برنامه‌های توسعه کشور)
- بررسی پژوهش‌های انجام شده و جمع آوری اطلاعات مربوط به این پژوهش از آن‌ها
- مرور مطالعات بین‌المللی و ملی انجام گرفته جهت مشخص شدن وضع دیگر کشورها در ساحت علمی- فناوری و جایگاه ایران در مجموع کشورها
- جلسات هم‌اندیشی و بحث و گفت‌و‌گو با صاحب نظران با توجه به کمبود منابع مکتوب و پژوهش‌های مورد نیاز.
در این پژوهش با توجه به مجموعه ویژگی‌های آن لازم است کارشناسان با یک نگاه جامع و عملکردی به تلفیق همه‌ی داده‌های فراهم آمده بپردازند و با تهیه یک تحلیل جامع بر مطالعات انجام شده به سؤالات پژوهش پاسخ دهند و به اهداف تحقیق دست یابند.
مدل اجرایی روش شناسی این پژوهش را می‌توان در نگاره ۱، واقع در تصویر پیوست به انتهای پیام، مشاهده کرد.
● نتایج و پیشنها‌دها:
خلاصه‌ای از وضع موجود زیرنظام‌های ساحت علمی فناوری (نقاط قوت و ضعف)
▪ زیرنظام برنامه‌ریزی درسی و آموزشی
الف) درس علوم تجربی
۱) بیشتر معلمان از تغییرات کتاب‌های علوم راضی‌اند و آن را مثبت ارزیابی می‌کنند.
۲) دانش‌آموزان مشارکت در یادگیری و شیوه‌های فعال را دوست دارند.
۳) معلمان دانش‌آموزان را در کلاس درس گروه‌بندی می‌کنند، دانش‌آموزان عضویت در گروه و تعامل با سایر هم گروه‌ها را تجربه می‌کنند.
۴) درس علوم از محدوده کلاس درس فراتر رفته و محیط یادگیری وسعت یافته است. تأکید بر جمع آوری اطلاعات درباره موضوعات خاص و انجام پروژه‌های علمی کوچک توسط دانش‌آموزان به ویژه در دوره آموزش عمومی حکایت از وجود چنین مسئله دارد.
در بخش تبیین نقاط ضعف در حوزه یادگیری علوم، نقاط زیر قابل ذکرند:
۱) آموزش معلمان به خوبی انجام نشده است و هنوز معلمان اطلاع کافی از روش‌های نوین تدریس در حوزه یادگیری علوم، حسب آن‌چه در برنامه درسی آمده است، ندارند.
۲) معلمان به دلیل مشکلات معیشتی رغبت و انگیزه کافی در یادگیری روش نوین یاددهی -‌ یادگیری علوم و به کارگیری آن در کلاس‌های درس ندارند، به این ترتیب معلمان کم‌تر به خود یادگیری و جستجو در حوزه یادگیری علوم می‌پردازند.
۳) کمبود وقتی کافی برای تدریس محتوای موجود با روش‌های جدید تدریس مطابق توصیه‌های مندرج در کتاب راهنمای معلم
۴) نبود تناسب کافی بین محتوای کتاب‌های علوم با شرایط و ویژگی‌های ذهنی و سنی دانش‌آموزان
۵) نبود ارتباط کافی بین محتوای کتاب با زندگی روزمره دانش‌آموزان
۶) نبود استانداردهای مشخص و معین برای تألیف کتاب‌های درسی
۷) نبود هدایت در تعیین شغل در محتوای کتاب
۸) عدم آشنایی کافی مدیران از اهمیت روش‌های جدید آموزش و در نتیجه عدم حمایت کافی آن‌ها از اجرای برنامه
۹) نبود هماهنگی کافی بین شیوه‌های ارزشیابی و سازمان‌دهی محتوا
۱۰) نبود انسجام و هماهنگی کافی بین بخش‌های محتوای ارائه شده در برنامه علوم تجربی
۱۱) دشواری نسبی برخی از تمرینات و متناسب نبودن آن با قدرت و فهم دانش‌آموزان
۱۲) تأکید بر کتاب درسی به عنوان تنها منبع درسی
۱۳) عدم توجه معلمان به اهمیت انجام ارزشیابی‌های مستمر و تکوینی
ب) درس ریاضی
۱) کمی محتوای ریاضی ابتدایی در مقایسه با میانگین جهانی
۲) دشواری درک مسایل ریاضی در دروس مختلف به ویژه در هندسه
۳) عدم انعطاف کافی در برنامه درسی و تأکید کافی بر مهارت‌های اساسی ریاضی
۴) سازمان دهی نامناسب محتوای برنامه
۵) سنگین بودن محتوای ریاضی در دوره متوسطه و پیش دانشگاهی و هم پوشانی آن‌ها با محتوای کتاب‌های دانشگاهی
۶) ناکارآمدی و سنتی عمل کردن معلمان ناشی از نبود آموزش‌های کافی برای آن‌ها
۷) نبود رغبت، انگیزه و علاقه دانش‌آموزان به یادگیری ریاضی به علت حجم زیاد محتوا و سختی یادگیری به ویژه در دوره متوسطه.
۸) انجام ارزشیابی‌های سنتی
۹) نبود استانداردهای آموزش ریاضی در حوزه یادگیری ریاضی
۱۰) عدم هماهنگی کافی بین محتوای آموزش ریاضی در کشور و دنیا از دو بعد محتوا و روش
۱۱) عدم توجه کافی معلمان به ارزشیابی‌های مستمر و تکوینی
۱۲) نبود هماهنگی کافی بین کتاب‌های ریاضی در دوره‌های تحصیلی مختلف
▪ زیرنظام مدیریت و راهبری
۱) ناتوانی مدیران مدارس در فهم فعالیت‌های آموزشی مدرسه در راستای نظارت و حمایت از آن‌ها به ویژه در برنامه‌های آموزشی جدید
۲) نبود مهارت کافی مدیران در هدایت مدرسه به سمت استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی و روش‌های تدریس
۳) عدم آگاهی کافی مدیران سطوح بالای تصمیم‌گیری شامل مدیران ادارات مناطق و نواحی شهر و شهرستان و رؤسای آموزش و پرورش استان و معاونین آن‌ها از مسائل آموزشی مدارس و کلاس درس، به گونه‌ای که می‌توان گفت مدیران در سطوح مختلف بیشتر مدیران اجرایی‌اند تا آموزشی، به عبارت دیگر بیشتر نظارت و مراقبت از اجرای قوانین دارند تا مراقبت و هدایت روند آموزش. بدیهی است چنین مدیریتی قطعاً تأثیر سوء خود را بر عملکرد دانش‌آموزان خواهد داشت.
۴) عدم آموزش کافی مدیران در سطوح مختلف، برای مدیریت آموزشی و نه مدیریت اجرایی
▪ زیر نظام تأمین منابع انسانی
نقاط ضعف معلمان در داشتن تخصص در دو بعد محتوا و روش قابل بررسی است:
۱) به طور کلی معلمان در هر چهار دوره تحصیلی از جهت داشتن دانش کافی در محتوایی که به تدریس آن اشتغال دارند، دارای ضعفند. به عبارت دیگر بین رشته تحصیلی معلمان و عنوانی که به تدریس آن اشتغال دارند، هماهنگی کافی وجود ندارد. این مسئله شاید در دوره ابتدایی، به ظاهر خود را نشان ندهد، اما از این جهت نامساعدترین وضع مربوط به دبیران دوره راهنمایی است، اگر چه آمار دقیق و مشخص در این باره در محدوده زمانی انجام این تحقیق به دست نیامده است. اما بر حسب تجربه و گفت‌وگو با برخی از متخصصان در دوره راهنمایی، به طور متوسط در حوزه‌های یادگیری مختلف بیش از ۳۰ درصد معلمان به آموزش درسی اشتغال دارند که رشته تحصیلی دانشگاهی آن‌ها نبوده است. این درصد در برخی از دروس مثل ریاضی و علوم، به مراتب از این میانگین بیشتر است. به طوری که بر اساس یکی از تحقیق‌های انجام شده در این حوزه بین رشته تحصیلی معلمان با دانش نظری آن‌ها در دروس علوم و ریاضی رابطه معناداری وجود ندارد. در دوره متوسطه به ویژه در دروس علوم پایه به جهت تخصصی بودن حوزه‌های یادگیری وضع بهتر است. اما در این دوره هم تعدادی از معلمان به تدریس دروسی اشتغال دارند که با رشته تحصیلی دانشگاهی آن‌ها تفاوت دارد، به طوری‌که این وضع تأثیر سوء خود را در وضعیت سواد علمی فناوری دانش‌آموزان در حوزه عملکرد گذاشته است.
۲) از بعد روش آموزش نیز معلمان از وضع مطلوبی برخوردار نیستند.
بررسی پژوهش‌ها و گفت‌وگو با صاحب‌نظران در این باره نشان می‌دهد که:
معلمان دانش و مهارت کافی در زمینه به کارگیری روش‌های فعال تدریس ندارند. این وضع به ویژه در دوره متوسطه که از یک سو معلمان بیشتر دارای تخصص‌های عملی‌اند و کمتر تجربه آموزش روش‌های تدریس را در دوره تحصیل خود داشته‌اند و از سوی دیگر تراکم مفاهیم و آزمون‌های سراسری دانشگاه‌ها، معلمان را تبدیل به منابعی برای انتقال معلومات کرده است.
در دوره‌های راهنمایی و ابتدایی هم این مسئله به عنوان نقطه ضعف وجود دارد. در این دوره‌ها نیز معلمان توانایی کافی در زمینه به کارگیری فنون فعال آموزشی را در کلاس درس ندارند.
نقطه ضعف دیگر این که معلمان کمتر به شرکت در دوره‌های ضمن خدمت از خود رغبت نشان می‌دهند. این مسئله در دوره متوسطه مشهودتر است . شیوه‌های جدید ارزشیابی از معلمان ،که بهای بیشتری برای ارزشیابی به کلاس‌های ضمن خدمت داده است، نیز نتوانسته است سبب بهبود این وضعیت شود.
از سوی دیگر یکی از علل ضعف معلمان در به کارگیری روش‌های فعال یاددهی- یادگیری هنگام تدریس، ناتوانی و ناکارآمدی مدرسان کلاس‌های ضمن خدمت است. ظاهراً آموزش معلمان از طریق تأمین مدرس برای آموزش معلمان کارآیی لازم را ندارد. نکته مهم دیگری که در تأمین نیروی انسانی مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفته است تأمین متصدیان آزمایشگاه‌هاست. در حال حاضر بسیاری از مدارس کشور از نبود متصدی آزمایشگاه آموزش‌دیده رنج می‌برند و انجام بسیاری از آزمایش‌ها علی‌رغم وجود آزمایشگاه و ابزار و وسایل آزمایشگاهی به دلیل نبود متصدی آزمایشگاه انجام نمی‌شوند.
▪ زیرنظام مالی و مادی
تأثیر نقاط ضعف و قوت زیر نظام مالی و مادی بر سایر زیرنظام‌ها به مراتب از بقیه بیشتر است. کمبود منابع مالی و مادی در حوزه امکانات و تجهیزات جلوه‌گر می‌شود و آن را می‌توان در دو بخش فضای آموزشی و امکانات آموزشی مورد بحث قرار داد:
۱) اگر چه هر ساله اعلام می‌شود که آموزش و پرورش با کمبود کلاس درس و فضای آموزشی مواجه است. بر اساس مطالعات انجام شده میانگین دانش‌آموزان هر کلاس با میانگین دانش‌آموزان در سطح جهان تفاوت چندانی ندارد. حتی این میانگین از تعداد دانش‌آموزان برخی از کشورهای که در آزمون تیمز رتبه بالاتری دارند، هم کمتر است. این مسئله نشان از توزیع نامناسب فضای آموزشی دارد. مثلاً در عین حال که در مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ به ویژه شهرهای پرجمعیت با کمبود فضای آموزشی مواجه‌ایم،‌ در شهرستان‌های کوچک و در برخی مناطق به علت کمبود تعداد دانش‌آموز کلاس درس برای تمام سال خالی باقی می‌ماند.
۲) کمبود مواد آموزشی و کمک آموزشی، نامساعد بودن سیستم گرمایی، سرمایی و نوری، نبود کامپیوتر و نرم افزارهای آموزشی و کمبود وسایل سمعی و بصری از جمله مواردی است که تأمین آن‌ها مستقیماً وابسته به منابع مادی و مالی وابسته‌اند، بدیهی است که کمبود این منابع بر عملکرد دانش‌آموزان در ساحت علمی و فناوری تأثیر سوء خواهد گذاشت.
۳) کمبود سرانه آزمایشگاه و کارگاه در کشور به ویژه در مدارس راهنمایی، تأثیر سوء خود را بر عدم توانایی انجام آزمایش‌ها و کارهای عملی توسط دانش‌آموزان گذاشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سرانه آزمایشگاه و کارگاه در بسیاری از مدارس کشور به ویژه در مدارس راهنمایی از میانگین استاندارد جهانی پایین‌تر است.
۴) آرایش کلاس‌های درس سنتی است، این امر با توجه به رویکرد جدید آموزش علوم در توجه به انجام فعالیت‌های گروهی بسیار قابل تأمل است. هم اکنون بسیاری از مدارس کشور برای تأمین میز و نیمکت‌های مناسب جهت انجام فعالیت‌های گروهی با کمبود مواجه‌اند.
▪ زیرنظام تحقیق و توسعه
۱) انجام پژوهش‌های غیرمرتبط با نیازهای آموزشی و انجام نشدن پژوهش‌های مورد نیاز واقعی
۲) نبود اعتبار پشتیبانی کافی از پژوهش‌ها
۳) نبود نظارت برای کاربست نتایج پژوهش‌ها
۴) نبود توجه به پژوهش مدرسه - محور و پژوهش محور بودن یادگیری
۵) کلی بودن عناوین پژوهش‌ها
۶) نبود پژوهش در حیطه مهارت‌ها و نگرش‌های یادگیری
۷) محدود و معدود بودن مراکز پژوهشی
● راهبردهای رسیدن به وضع مطلوب:
▪ زیرنظام برنامه‌ریزی درسی و آموزشی
۱) توجه و تأکید بیشتر برنامه‌ریزان درسی در تولید برنامه‌هایی در ساحت علمی فناوری که حیطه‌های مهارت و نگرش اهمیت بیشتری دارند و اهداف، محتوا، شیوه‌های یاددهی- یادگیری و روش‌های ارزشیابی همگی توجه ویژه‌ای به این دو حیطه دارند.
۲) تعیین استاندارهای آموزشی مناسب در راستای تحقق وضع مطلوب ساحت و ارتقای سواد علمی فناوری در دوره‌های مختلف تحصیلی، ابتدایی، راهنمایی و متوسطه
۳) تأکید بر یادگیری مادام‌العمر در برنامه‌های درسی
۴) تأکید بر نیازها، توانایی‌ها و مهارت‌های دانش‌آموزان به عنوان یکی از محورهای مهم تولید برنامه‌های درسی در ساحت علمی فناوری
۵) تأکید بر تولید برنامه‌های درسی چند رسانه‌ای به جای فقط تولید کتاب درسی
۶) تبیین روش‌های یاددهی- یادگیری به شیوه‌های فعال در برنامه‌های درسی
۷) ایجاد هماهنگی و برقراری ارتباط عمودی بین برنامه‌های درسی به ویژه برنامه‌هایی که ارتباط بیشتری با ساحت علمی و فناوری دارند.
۸) برقراری تناسب کافی بین برنامه‌های درسی علوم، ریاضی، (برنامه‌هایی که محتوای آن‌ها ارتباط بیشتری با ساحت علمی فناوری دارند)، در دوره‌های مختلف تحصیلی با رشد سنی و ذهنی دانش‌آموزان
۹) تولید برنامه‌های درسی مناسب ریاضی در دوره‌های مختلف تحصیلی ابتدایی، راهنمایی و متوسط (نیازی که بیش از یک دهه اخیر وجود داشته است و هنوز پاسخ مشخصی به آن داده نشده است) در این برنامه‌ها بایستی:
- به محتوای آموزش ریاضی در دوره ابتدایی اضافه شود.
- از دشواری‌های درک درس هندسه کاسته شود.
- برنامه درسی از سازمان‌دهی مناسبی برخوردار گردد.
- از چگالی محتوای برنامه‌های درسی در دوره متوسطه و پیش دانشگاهی کاسته شود.
۱۰) به ارزشیابی فرایندی نسبت به ارزشیابی نتیجه مدار توجه بیشتری شود. بدیهی است این مسئله تأثیر بسیار زیادی در ارتقاء سواد علمی فناوری و بهبود عملکرد یادگیری خواهد داشت.
۱۱) مطالعه و بررسی تطبیقی بین برنامه‌های درسی چند کشور پیشرفته با برنامه‌های درسی ایران در ساحت علمی فناوری انجام گیرد.
۱۲) برنامه‌های درسی در ساحت علمی فناوری با توجه در به کارگیری روش علمی و حل مسئله تهیه شوند.
۱۳) بعد از گذشت حدود سه دهه از انقلاب شکوهمند اسلامی هنوز برای تولید برنامه‌های درسی نیازسنجی در سطح ملی انجام نگرفته است. انجام نیازسنجی به ویژه در ساحت علمی فناوری بسیار ضروری می‌نماید.
۱۴) لازم است در تولید برنامه‌های درسی در ساحت علمی فناوری، برنامه‌هایی مثل علوم، ریاضی در دوره ابتدایی، علوم، ریاضی و حرفه‌وفن در دوره راهنمایی و دروس علوم پایه در دوره متوسطه و پیش دانشگاهی هماهنگی‌های لازم با پیشرفت تکنولوژی روز دنیا انجام گیرد.
۱۵) روش ارزشیابی از فرایند کسب مهارت‌ها مورد توجه قرار گیرد و راه‌های مناسب برای ارزشیابی از نگرش‌ها طراحی شوند.
▪ زیرنظام مدیریت و راهبری
۱) کاهش تمرکز در مدیریت برنامه‌ریزی درسی و تولید مواد آموزشی، جهت استفاده از همه توانمندی‌های موجود با توجه به ویژگی‌های ساحت علمی فناوری
۲) انتخاب و انتصاب مدیران شایسته برای پست‌های مورد تصدی، متأسفانه در شرایط فعلی حساسیت و اهمیت پست‌های آموزشی آن‌طور که لازم است، مورد توجه قرار نمی‌گیرد و به توانایی‌هایی مفروض برای اشغال پست مدیریت در آموزش و پرورش بهای لازم داده نمی‌شود.
۳) آموزش مدیران در سطوح مختلف به ویژه برای مدیریت آموزشی در راستای درک بیشتر صلاحیت‌های دانش‌آموزان در وضع مطلوب ساحت علمی فناوری
۴) هدایت مدیران به ویژه مدیران مراکز آموزشی به سمت استفاده از فناوری‌های نوین آموزشی، به کارگیری روش علمی در آموزش‌های مدرسه
۵) انتخاب مدیران قوی و توانا در حوزه برنامه‌ریزی درسی و آموزشی برای مدیریت و نظارت بر تولید محتوای آموزشی مناسب برای ارتقاء سواد علمی فناوری
۶) هماهنگی و برقراری ارتباط منسجم، پایدار و مستمر بین مدیران ستاد و صف در راستای اخذ تصمیمات واحد برای ارتقاء سواد علمی فناوری
۷) تشویق، ترغیب و دادن اختیارات لازم به مدیران آموزشی در مناطق برای تهیه و تولید برنامه‌های آموزشی ویژه جهت ارتقاء سواد علمی فناوری
۸) آگاهی مدیران مدارس از شاخص‌ها و استانداردهای وضع مطلوب ساحت علمی فناوری و توجه به عملکرد یادگیری در این ساحت
۹) آگاهی و هدایت مدیران به سمت احراز و کسب توانمندی‌های مدیریت آموزشی و نه اجرایی
۱۰) انتخاب مدیران مطابق شرایط احراز پست مدیریت در سطوح مختلف از صف تا ستاد
▪ زیرنظام تأمین منابع انسانی
۱) آموزش و تربیت نیروی کارشناسی کارآمد در بعد برنامه‌ریزی درسی و آموزشی در ساحت علمی فناوری در دو بعد آموزش‌های محتوایی و روشی در مراکز ستادی و اجرایی در راستای درک اهمیت محتوای ساحت.
۲) تأمین و بهبود موقعیت شغلی متخصصانی که در آموزش و پرورش به کار اشتغال دارند و به طور مشخص فعالیت‌های آن‌ها در ارتباط با ساحت علمی فناوری است.
۳) تأمین وضعیت شغلی و حرفه‌ای معلمان به‌ویژه معلمان علوم تجربی، ریاضی و حرفه‌وفن در دوره راهنمایی، در حال حاضر مشکلات معیشتی معلمان و نبود رضایت شغلی مانع بسیار بزرگی بر سر راه کارآمدی آن‌هاست.
۴) آموزش ضمن خدمت مسائل مربوط به ساحت علمی فناوری مدیران در سطوح مختلف، نکته جالب توجه این‌که بسیاری از مدیران خود را بی‌نیاز از آموزش می‌بینند در صورتی که بسیاری از آن‌ها حتی بیشتر از سایر نیروها به آموزش احتیاج دارند.
۵) تقویت و برگزاری آموزش‌های ضمن خدمت معلمان به ویژه در آموزش شیوه‌های یاددهی - یادگیری و روش‌های ارزشیابی. بدیهی است شیوه آموزش معلمان و نحوه ارزشیابی آن‌ها، تأثیر بسیار زیادی بر عملکرد یادگیری دانش‌آموزان در ساحت علمی فناوری دارد.
۶) تقویت و غنای بیشتر محتوای آموزش معلمان به ویژه معلمان دروس مرتبط با ساحت در جهت آشنایی و درک کافی آن‌ها از موضوع علم و فناوری
۷) ایجاد انگیزه و رغبت کافی در معلمان برای شرکت در کلاس‌های آموزش ضمن خدمت در راستای به کارگیری یافته‌های آن‌ها در کلاس درس
۸) توجه به عملکرد یادگیری معلمان، مدیران مدارس و کارشناسان در کلاس‌های آموزش ضمن خدمت در راستای تأثیر آن بر ارتقاء و عملکرد یادگیری دانش‌آموزان
۹) توجه کافی به توانایی‌ها و تخصص‌های لازم برای نیروهایی که وارد آموزش و پرورش می‌شوند.
۱۰) برقراری هماهنگی کامل بین مدرک تحصیلی معلمان و دروسی که به تدریس آن‌ها اشتغال دارند به ویژه در دروس ریاضی و علوم تجربی.
▪ زیرنظام مالی و مادی
۱) اختصاص اعتبار و بودجه‌ای خاص برای تقویت برنامه‌های مناسب در راستای ارتقاء سواد علمی فناوری
۲) تجهیز و توزیع مناسب امکانات آموزشی و تجهیزات آزمایشگاهی در مدارس
۳) تجهیز مدارس به رایانه در راستای استفاده از فناوری‌های روز اطلاعاتی
۴) تقویت مدیریت استفاده از منابع مالی در دسترس در جهت استفاده بهینه از منابع
۵) تجهیز مدارس به میز و نیمکت‌های ویژه در جهت هماهنگی با انجام کارهای گروهی در کلاس درس
▪ زیرنظام تحقیق و توسعه
۱) انجام مطالعات نیازسنجی در راستای تشخیص نیازهای درسی و آموزشی در ساحت علمی فناوری در سطح ملی
۲) تأکید بر تولید برنامه‌های درسی و آموزشی پژوهش - محور در ساحت علمی فناوری
۳) تخصیص اعتبارات لازم و ویژه بر انجام پژوهش در ساحت علمی فناوری
۴) تشویق معلمان و دانش‌آموزان به اهمیت انجام پژوهش در ارتقاء سواد علمی فناوری
۵) ایجاد بانک اطلاعاتی عناوین پژوهشی در جهت جلوگیری از انجام پژوهش‌های غیرضروری و تکراری
۶) آموزش و هدایت برنامه‌ریزی درسی و کارشناسان دفاتر ستادی در جهت ساختن برنامه‌های درسی و آموزشی پژوهش - محور
۷) مدیریت، نظارت و هدایت کاربست یافته‌های پژوهشی در بهینه ساختن برنامه درسی و آموزشی در ساحت علمی فناوری

منبع : خبرگزاری ایسنا