نگاهی نو به آیین های کهن عزاداری در کرمان و بوشهر

ایران یک پارچه سوگوار است و هیچ روزهایی را مثل تاسوعا و عاشورا نمی توان سراغ گرفت که ایران چنین یک پارچه باشد. هیچ روزهایی نمی توان یافت که از هر کوچه و خیابان رودی را ببینی که می آید و همه نیز به یک دریا می پیوندد. ایران در تاسوعا و عاشورا، قیامت معناست و قیامت مفاهیم. قیامت حقیقت است و ما پیش از این هم از این واقعه گفته ایم و بازهم می گوییم و امروز از کرمان به تماشای این رودهای به دریا پیوسته می نگریم... خبرگزاری مهر از کرمان می نویسد:
کرمانی ها اعتقاد دارند اگر در شام غریبان شهدای عاشورا در چهل تکیه و منبر، چهل شمع بیفروزی سالار شهیدان و شهدای کربلا نگاه ویژه ای به افروزنده شمع می اندازند.این آیین که قدمتی دیرینه دارد شاید به نظر حرکتی برای مراد یافتن باشد اما همین که بی شمار انسان برای روشن کردن چهل شمع در کوی و برزن حرکت و آمد و شد کنند رونق افزایی شام غریبان امام حسین(ع) است و نشان می دهد که شیعه هیچ گاه مولا و سرور خود را فراموش نمی کند حتی اگر با افروختن شمع باشد و نمادی از شعله ور بودن عشق حسین در دل هاست.
در کرمان با نزدیک شدن به روزهای تاسوعا و عاشورا حال و هوای خاصی در شهرهای مختلف این استان حاکم است، زن ومرد، پیر و جوان، کودک و خردسال همه به عشق مولای خود با وجود سرمای شدید کویری، خود را ملزم به اجرای آیین و رسوم می دانند حتی زرتشتیان این استان هم احترامی خاص برای مراسم عزاداری سرور شهیدان، اباعبدا... الحسین(ع) قائل هستند و خود را در کشاکش این آیین عقب نمی کشند.در این استان مردم از هفتم محرم با علم گردانی و عاشوری دادن، عزاداری های خود را به شکل رسمی آغاز می کنند.
مراسم علم گردانی در کرمان آیین پرمغزی است. در این آیین افراد معتمد محلی علم هایی که از چوب و پارچه ساخته شده است را به در خانه های مردم می برند و نذورات مردم را برای برگزاری مراسم عزاداری جمع می کنند این مراسم در گذشته در کرمان هم برگزار می شد، اما امروز بیشتر در شهرستان هایی مانند سیرجان پابرجاست.
در کرمان در مساجد و تکایا از روز اول محرم خیمه امام حسین(ع) برپا می شود، اما مراسم رسمی از روز هفتم محرم آغاز می شود و دسته گردی ها به شور عزاداری دامن می زند.
در روز عاشورا نیز تقریبا تمام تکیه ها گوسفند ذبح می کنند که صرف انجام پذیرایی می شود.
براساس رسوم گذشتگان، کسانی که درگذشتگانی داشته اند از روز اول تا هفتم محرم آش بلغوری به نام «عاشوری» می پزند. خانواده هایی هم که یک سال است عزیزی را از دست داده اند در روز اول محرم این آش را می پزند و معمولا رسم است که پختن این آش پیش از طلوع آفتاب تمام شود.
«چل منبرون» نیز از زیباترین و پرقدمت ترین رسوم کرمانی هاست. در این رسم مردم در شام غریبان امام حسین(ع) در چهل تکیه و منبر به یاد شهدای عاشورا و به امید قرار گرفتن مورد تفقد و شفقت امام همام شمع روشن می کنند و با نجواهای سوزناک نیاز خود را به واسطه امامشان با خدای بزرگ در میان می گذارند.
در روز عاشورا دسته های «لیله عباسی»، «کفنی» و «اجنیان» در قالب اجرای تعزیه حضور دارند. دسته «لیله عباسی» با لباس های قرمز و چماق به عنوان نمادی از لشکر یزید در روزهای تاسوعا و عاشورا در میان عزاداران حضور دارند و به صورت نمادین مراقب اسرای کربلا هستند.
در مقابل آن ها گروه «کفنی» نیز در دسته های عزاداری حضور دارند که کفن می پوشند و با پای برهنه جلوی دسته ها حرکت می کنند و نمادی از حامیان امام حسین(ع) و ابوالفضل(ع) هستند. گروه اجنیان نیز با لباس های رنگی فرسوده به عنوان نمادی از اجنه در عزاداری روز عاشورا حضور دارند.
پابرهنه راه رفتن در روز عاشورا به خاطر همدردی با اسرای کربلا، آتش زدن خیمه ها در ظهر عاشورا و سقایی نیز در استان کرمان مرسوم است.
در روستاهای اطراف شهر کرمان مراسم تعزیه به شکل شبیه سازی کامل واقعه کربلا از روز تاسوعا تا صبح روز بعد از عاشورا به صورت پیوسته انجام می شود.
در این مراسم عده ای به عنوان «شمریان» در مقابل عده دیگری به عنوان «یاران امام حسین(ع)» قرار می گیرند و به صورت نمادین نبرد می کنند.این مراسم به وسیله افراد بومی هر روستا انجام و همه ساله باعث جذب هزاران گردشگر به تعزیه های استان کرمان می شود.
در این تعزیه ها کلیه مراحل واقعه کربلا به تصویر کشیده می شود.زرتشتیان کرمان نیز برای مراسم سوگواری امام حسین(ع) احترام زیادی قائل هستند و مراسم ویژه ای را در این باب برگزار می کنند.
در روز سیزدهم محرم مراسم «پرسه امام» اجرا می شود و گروهی به نام «بنی اسد» که صورت خود را پوشانده اند و بیل و کلنگ هایی در دست دارند، مراسم خاک سپاری شهدای کربلا را به صورت نمادین اجرا می کنند. از کرمان همراه با روایتگر مهر به بوشهر می رویم، آن جا که در اغلب شهرهای جنوبی ایران عزاداری ایام محرم در حسینیه های بزرگ با نواختن «دمام» و سنج های کوچک و نیز تشکیل حلقه های بزرگ انسانی همراه است.
در این نقاط عزاداران دست در کمر یکدیگر انداخته و با حرکاتی یک نواخت و مشخص به سینه زنی می پردازند در این شهرها سینه زنی رواج بیشتری نسبت به زنجیرزنی دارد.
اما دل دادن به نوای دمام و سنج و اشک ریختن و گشتن و گشتن در جنوب حال و هوای دیگری دارد.
در ایام سوگواری سیدالشهدا حضرت حسین بن علی(ع) شهرها، بخش ها و روستاهای تابعه استان بوشهر یک پارچه سیاه پوش می شوند.به همین مناسبت عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) با نصب بیرق عزا بر سردر مساجد، تکایا، اماکن مذهبی، منازل، میادین و معابر در ماتم سرور شهیدان و ٧٢ تن از یاران باوفای آن حضرت به سوگ می نشینند.مردم شهرها و روستاهای استان نیز همانند دیگر مناطق شیعه نشین در نیمه اول ماه محرم الحرام آیین عزاداری مختلف و خاصی برگزار می کنند.
در ماه محرم و دیگر ایام سوگواری مردم به سینه زنی و عزاداری می پردازند و سینه زن ها به شکل خاصی به صورت دایره درمی آیند و نوحه خوان ها نوحه می خوانند و همراه با آن طبل و سنج و شیپور هم می زنند که معروف ترین آلت موسیقی رایج در این استان «دمام» است.
از قدیمی ترین محله های این شهر می توان به چهار محل اشاره کرد که از دیرباز در برپایی مراسم سوگواری سید و سالار شهیدان ابا عبدا...الحسین(ع) سابقه دیرینه داشته و در دهه نخست ماه محرم بیشتر ساکنان بوشهر به سمت این مکان هجوم آورده، در مراسم خاص و ویژه سینه زنی و سنج و دمام شرکت می کنند.
ایام سوگواری ماه محرم در این استان با نام نوحه خوان بزرگ و صدای جاویدان و بی بدیل «جهانبخش کردی زاده» معروف به «بخشو» پیوند دیرینه ای دارد و چندین سال است که سبک نوحه خوانی وی در این ایام مرسوم و بیشتر بزرگان جا پای وی گذاشته اند.
آیین شمع زنی از دیگر آیین ها و مراسمی است که در بوشهر به اجرا درمی آید و مردم در مکان های مقدس با روشن کردن شمع به دعا و راز و نیاز با معبود خویش می پردازند.
از دیگر امتیازات و ویژگی های خاص این استان در ایام ماه محرم برگزاری مراسم سوگواری در منازل در بخش های مختلف است.
حرکت دسته های سینه زنی و زنجیرزنی هیئت های مختلف در معابر عمومی نیز که از روز پنجم ماه محرم آغاز می شود در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی به اوج می رسد.هم زمان با روز عاشورای حسینی، مراسم عزاداری مردم استان بوشهر به اوج خود می رسد و فضای شهرها و روستاهای این استان آکنده از غم و اندوه می شود.
شبیه خوانی، برپایی محفل قرآنی، قرائت زیارت نامه عاشورا، طبخ و پخش انواع غذا از جمله حلوا، حلیم، شله زرد، عدس پلو، شیربرنج و قیمه پلو بین مردم و توزیع آب، شربت و شیر به یاد تشنه لبان صحرای نینوا توسط خردسالان از دیگر سنت های مرسوم مردم این استان در روز عاشوراست.
مردم سوگوار این استان همچنین در روز عاشورا با اجتماع در تکایا، مساجد و اماکن متبرکه، نماز ظهر عاشورا را به یاد آخرین نماز و راز و نیاز سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) در صحرای کربلا، اقامه می کنند.
«شام غریبان» از دیگر آیین هایی است که در پایان روز عاشورا و پس از تاریک شدن هوا در مناطق مختلف استان بوشهر برگزار می شود.در این آیین ها، هیئت های عزاداری شب هنگام و در حالی که علم ها را به صورت خوابانده حمل می کنند با حرکت در معابر عمومی و اجتماع در مساجد، تکایا و حسینیه ها با خاموش کردن چراغ ها و در فضای تاریک در غم شهدای دشت کربلا و حالا خاندان رسول الله اشک ماتم می ریزند.
از شیراز هم خبر می رسد، سوگند و اندوه حسینی، خود حماسه ای ماندگار در این دیار شده است و مراسم سخنرانی، مداحی، تعزیه و دیگر مراسم سنتی عزاداری در حال برگزاری است. ایرنا از سیستان و بلوچستان هم خبر می دهد ١٨ گروه تعزیه خوانی بر شکوه عزاداری مردم افزوده اند و مردم نیز با برگزاری مراسم سنتی می کوشند عزاداری واقعی برگزار کنند.
شایان ذکر است در پی رهنمودهای رهبر فرزانه انقلاب و مراجع عظام تقلید و روشنگری دین پژوهان، مراسم عزاداری به سمت پرهیز از خرافه می رود و روز به روز، رونق حقیقت گویی و واقعه خوانی بیشتر می شود کاروان های نمادین کربلا در تهران و اصفهان نیز پیغام آور حقیقت های عاشورا هستند و از دیگر مناطق هم خبر یکی است. یک پارچگی ایران در عزاداری سیدالشهدا و پرهیز از خرافه و بلوغ معرفتی مردم و... ایران یک پارچه سوگوار امام حسین(ع) است.

منبع : روزنامه خراسان