نقش اطلاع رسانی در پیشرفت تحقیق و توسعه

تاسیس و گسترش کتابخانه ها در پهنه سرزمینهاس اسلامی و حتی تاثیری که بر اننقال علوم به اروپا داشته اند ، بیاز به تشریح ندارد . گفته می شود ، تنها در کتابخانه ای مثل کتابخانه "الحاکم " در اندلس اسپانیا ، بیش از ۶۰۰ هزار جلد در همان ایام وجود داشته است .
تفاوتهای دیگر آموزشی تحقیقاتی در فرهنگ اسلامی که پایه های نخست اطلاع رسانی صحیح را نهادند، مثل تقسیم و ترتیب در علوم و یا احصاء مراتب علوم، نیز در واقع ، در آموزش و تعمیم علوم نقشی داشتند .
با این مقدمه ، باید اهمیت فرهنگ و تمدن اسلامی را در حفظ ، انتقال و اشاعه دانسته های علمی به خوبی شناخت و با تاکید بر ضرورت جبران فاصله و عقب ماندگیها و ناپیوستگیهای ، تاریخی با شتابی بیستر وارد عصر کنونی شد .البته این مسئله علاوه بر نقشی است که در مکانیزمهایی از جمله "آموزشهای شفاهی" و "تعمیم آموزش " باید پیگیری کرد .
● اهمیت اطلاع رسانی و ابعاد آن در جهان کنونی
عصری را که آغاز کرده ایم ، به عنوان عصر دانایی ، ارتباطات و انفورماتیک ، یا عصر فرا صنعتی نامید ه اند ، عصری که به جای " انقلاب صنعتی " در مرحله گذشته با " انقلاب اطلاعات " آغاز شده است .
در این عصر ، شتاب رشد کمی و کیفی دانش تا به آنجا رسیده است که نرخ رشد جمعیت محققان ، بر نرخ رشد جمعیت جهان بسیار پیشی گرفته است ( جمعیت جهان هر ۵۰ سال دو برابر می شود و جمعیت محققان علمی در کمتر از ۲۰ سال ). حاصل چنین شتابی ، تولید انبوه مقالات علمی و فرهنگی ، طرحهای پژوهشی ، نشریات و کتب متنوع در سطح جهان است . حدود ۱۰۰ میلیون عنوان کتاب در کتابخانه های دنیا وجود دارد و قریب ۵/۲ میلیون مقاله علمی و فنی ، سالانه از طریق بیش از ۳۰ هزار عنوان نشریه معتبر منتشر می شود .
علاوه بر این ، افزایش کمی منابع علمی ،تنوع و اشکال مختلف اطلاعات نیز درخور اهمیت است . کتاب ، مجله ، منابع سمعی و بصری و الکترونیک که نقشهای مختلفی در اشاعه اطلاعات و آموزش و تحقیق به عهده گرفتته اند ، از این جمله اند . وجود این مسائل ، بیش و پیش از هر چیز ، ضرورت " ذخیره و بازیابی اطلاعات " را پیش آورده است . و بر این اساس ، به صراحت می توان گفت که اصلیترین مشخصه این عصر " چگونگی تولید و توزیع اطلاعات " است .
سخنرانی جناب آقای دکتر معین ، وزیر محترم [ وقت ] وزارت فرهنگ و آموزش عالی در مراسم افتتاحیه تخستین سمینار " بررسی نقش اطلاع رسانی در تحقیق و توسعه ". تهران ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۷۲ .
در این عصر ، سازماندهی ، انباشت و بازیابی اطلاعات جای قدرت ماشین و ماهیچه انسان را گرفته است . این مسئله تا به آنجا رسیده است که شاخص عقب ماندگی و پیشرفت جوامع بشری به تدریج به جای " درآمد سرانه " به " میزان اطلاعات سازمانیافته و قابل دسترسی " تغییر یافته است .
اطلاعات و اطلاع رسانی و به تعبیر و سیعتر انفورماتیک ، به طور کامل امروزه و در آتی نقش بسیار عمیقی را در توسعه اقتصادی جوامع به عهده گرفته و اکنون به عنوان ابزاری برای تحقق امنیت ملی نیز درآمده است . انفورماتیک ، قویترین ابزار تبدیل دانایی به روش و بالعکس کسب دانایی و توسعه آن در همه زمینه ها برای ملل پیشرفته است . سهم ملل مختلف در بازار جهانی آتی ، در تمام زمینه ها متناسب است با مقدار دانایی ایشان . یعنی رفاه و توسعه ، امنیت و استقلال ملی ، تابع حجم دانایی هر ملتی و توان ایشان در تبدیل این دانایی به دانش ، برای تحقق اهداف خود و در کشورهای پیشرفته هدایت و نظام بخشیدن به فرآیند اطلاعات است .
نظر به گستردگی عوامل مختلف و موثر در یک فرآیند اطلاع رسانی ، که امروزه بسیار گسترده بوده و به صورت یک رشته تخصصی علمی درآمده است ، و برای هماهنگی و تسریع در عرضه خدمات اطلاع رسانی و همچنین احتراز از اتلاف توانها، مشارکت و معاضدت همه دست اندرکاران ذی ربط را تاکید می کند.
تدوین یک مدل اساسی تحت عنوان نظام ملی اطلاع رسانی و تعیین حدود و وظایف تمامی نهادها و دستگاههای ذی ربط در انجام ، عرضه و بهره برداری از این امر یک ضرورت جدی است .
در چارچوب نظام ملی اطلاع رسانی کشور ، با مشارکت بخشهای آموزش عالی و تحقیقات ، مراکز اطلاع رسانی ، سازمان برنامه و بودجه و سایر دستگاههای اجرایی و خدماتی ، ظوابط تهیه و تنظیم اطلاعات ، ظوابط بهره برداری ، نقش و وظیفه نهادهای ذی ربط در انجام زیرساختهای فیزیکی ارتباطات ، اصلاح مقررات و تدوین مقررات جدید ، به منظور تسهیل امر تهیه و بهره برداری از اطلاعات در کشور تعیین خواهد گردید.
● اطلاعات و زمینه های آموزش
به دلیل سهل الوصول بودن شبکه های اطلاع رسانی و تحول تکنولوژیک ارتباطات ، سرعت و ارزانی اطلاع رسانی جدید ، شایسته اهمیت فراوان است .
سیستمهای جامع اطلاعاتی که روشهای سریع دستیابی به منابع اطلاعاتی را جایگزین اهمیت ذخیره و گردآوری منابع کرده است ، تامین اطلاعات بدون در نظر گرفتن مکان خود یا مکان منابع و خدمات را پیش آورده است.
در این سیستم که " سرعت دستیابی به منابع " و " تراکم و انفجار اطلاعات " ویژگی آن است نظام آموزشی ، زیر بار سنگین اطلاعات علمی احساس فشار شدید نموده و تحولی شتابان ضرورت می یابد . لذا آموزش باید در فراگرد گردش اطلاعات ، جذب و متحول شده و به صورت یادگیری مستمر و پویا درآید .
انفورماتبک به طور عام ، دربرگیرنده کلیه فرآیندهای تهیه و تنظیم اطلاعات ، پردازش اطلاعات و بازیافت اطلاعات است و به تدریج هر شاخه این حوزه ، خود دنیای وسیعی از علم و تکنولوژی گردیده است که از ترکیب این شاخه ها ، کاربردهای وسیعی من جمله اطلاع رسانی به دست می آید. لذا لازم است در فعالیتهای مختلف مربوط به این حوزه ، غور وسیعتری صورت گرفته و قطبهای شاخص و تعیین کننده در رشد و توسعه این علم ، شناخته و تقویت شوند که از رهگذر تقویت آنها بتوان به کاربردهای بیشتر و وسیعتری دست یافت .
● اطلاع رسانی و پژوهش
جامعه کنونی دارای ویژگیهای تازه است . تحولی که به صورت " نشر الکترونیک ،" پست الکترونیک " و نگهداریهای نوین مدارک به منصه ظهور رسیده است ، برای محققان و تحقیقات علمی شرایط تازه ای پیش آورده است .
اینکه تهیه ، ارسال ، انتشار ، آرشیو ، نقد و بررسی گزارشهای علمی و تحقیقاتی از موانع و محدودیتهای کنونی رها می شوند و با جمع شده بموقع در پایگاههای اطلاع رسانی امکان استفاده و بررسی بیشتری را فراهم می آورند ، اینکه مدارک جای خود را به اطلاعات در زمان و مکان مورد نیاز می دهند ، مبین آن است که رابطه میان تحقیقات و محققان با نظام اطلاع رسانی ، رابطه ای حیاتی ، پویا و تنگاتنگ شده است.
در چنین وضعیتی ، اشاعه اطلاعات برای توسعه پژوهش ، به مراتب اهمیتی بیشتر از ذخیره مدارک یافته است امری که متاسفانه در کشور ما بعضا دیده شده با تمرکز و ذخیره سازی اطلاعات و انحصار آن ، در راه رشد و توسعه تحقیقات موانع جدی به وجود آورده می شود ).
سازماندهی اطلاعات و دانایی ایجاب می کند که بویژه در شرایطی مثل محدودیتهای منابع مالی در جهان سوم از طریق نظام دادن به شبکه های اطلاع رسانی و تعمیق فرهنگ اطلاع رسانی، بویژه تهیه منابع واسطه ای مثل چکیده نامه ها، نمایه نامه ها ، کتابشناسیها و ....این امر تحقق یابد
به طورکلی لازم است برای تبدیل وضعیت کشور از یک مصرف کننده خدمات انفورماتیکی (اعم از سخت افزار و نرم افزار ) به یک تولید کننده و ارائه کننده خدمات انفورماتیک نیز اقدام جدی صورت گیرد.انفورماتیک به طور مصطلح ترکیبی از سخت افزار و نرم افزار است و هر یک از این دو بخش ، حاوی ارزش افزوده خاص خود می باشند . لذا نظر به توسعه صنعت الکترونیک و تاثیر شگرف تکنولوژی نیمه هادیها و نحوه ساخت (مدار های ) مجمعهای بسیار بزرگ مشهور به ، (Very Iarge scale circuit) VLSI که باعث سهولت طراحی و ساخت سیستمهای بزرگ و تقلیل هزینه آنها گردیده است ، به طوری که اکنون ارزش افزوده بخش سخت افزار در سطح بین المللی در حدود ۳ تا ۵% سرمایه گذاری می باشد ، بسیاری از عرضه کنندگان سخت افزار مایل به فروش محصول با نرم افزارهای کاربردی می باشد .
نرم افزار یا واسطه تبدیل دانایی به روش انجام کار که تجلی تراوشات فکری – انسانی متخصصان است ، گران قیمت ترین بخش انفورماتیک و همچنین مهمترین قسمت نیز می باشد . رشد این بخش اکنون به حدی است که بسیاری از سخت افزارهای پیچیده را نیز با کمک نرم افزارهای خاص طراحی و به طور اتوماتیک می سازند .
لذا پرداختن به نرم افزار و بخصوص نرم افزارهای اساسی و بزرگ بسیار حیاتی است. متاسفانه تا کنون به علت ضعف توانایی داخلی در نوشتن نرم افزارهای بزرگ، کارهای اساسی ملی به عهده تعویق افتاده است و انجام آنها از طریق منابع خارجی مستلزم هزینه و تسلط بیگانگان بر شئون ملی و حیاتی ما خواهد بود . مثل شبکه حمل و نقل پولی بانکی ، شبکه ثبت احوال ملی و .....
علی هذا ، پیشنهاد می شود که کلیه نهادها و دست اندرکاران حوزه انفورماتیک ، نسبت به تدوین یک برنامه جامع و استراتژیک انفورماتیک برای کشور ، احساس تعهد و مسئولیت نموده و ضمن معاضدت در این امر با اهداف اساسی :
۱) دستیابی به توان تولید نرم افزارهای بزرگ و اساسی
۲) دستیابی به توان طراحی و ساخت سخت افزارهای مورد نیاز با رعایت اولویت اقتصادی تولید به تدوین یک برنامه استراتژیک ملی بپردازند .
انشاءا.... ازره آورد تحقیق اجرای این برنامه ها قادر خواهیم بود ، از طریق ایجاد ارزش افزوده ای عظیم ، در تقویت اقتصاد ملی و تحقیق اهداف توسعه فرهنگ اجتماعی و اقتصادی و استقلال همه جانبه کشور ، گامهای موثری برداریم .
مجددا از همه همکاران محترم پژوهشگر و دانشگاهی و دست اندرکاران سمینار تشکر می کنم و با تقدیر از ابتکار ارزشمند تشکیل کمیته همکاریهای اطلاع رسانی ، آن را اقدام و مقدمه مبارکی برای شکل گیری و ایجاد نظام ملی اطلاع رسانی کشور می دانم .

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی